انتشار رساله حقوق با دستخط منسوب به امام سجاد(ع)

همزمان با پنجم شعبان سال ۱۴۴۱ هجری قمری و روز ولادت حضرت زین العابدین(ع)، برای نخستین بار رساله حقوق امام سجاد(ع) با دستخط منسوب به آن امام همام منتشر شد. رسم الخط این نسخه از رساله حقوق از روی قرآن شماره ۱۶ کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی منسوب به آن حضرت اقتباس شده است.

رساله حقوق امام سجاد(ع)، حدیثی طولانی، مشتمل بر بیش از پنجاه تکلیف و وظیفه انسان نسبت به خود و دیگران است، حقوق در این مقام، صرفاً ناظر به حقوق واجب شرعی نیست، بلکه شامل احکام استحبابی، اخلاقی و عرفی نیز می‌شود، قدیمی‌ترین منابع حدیثی که این رساله را به طور کامل ثبت کرده‌اند، عبارتند از تحف العقول، حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی (متوفای ۳۸۱ق) که در آن ۵۰ حق از حقوق ثبت شده، اما سند رساله یاد نشده است(الخصال، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بابویه قمی (شیخ صدوق)، متوفای ۳۸۲ ق من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق).

مؤلف تحف العقول این رساله را مانند سایر روایات کتاب بدون سند آورده است، اما مرحوم صدوق (ره) آن را با سند متصل روایت کرده است، در متن سه روایت نقل شده از کتاب‌های فوق اختلافاتی دیده می‌شود، مانند اینکه مقدمه رساله در کتاب من لا یحضره الفقیه نیامده و از حق الله الاکبر آغاز شده است، عبارات خصال شرح بیشتری دارد و شروحی نیز بر این رساله نوشته شده است.

امام سجاد (ع) در این رساله به بیان دسته‌بندی شده انواع حقوقی که مراعات آن بر انسان لازم است، می‌پردازند که می‌توان این حقوق را در سه دسته کلی بررسی کرد، این سه دسته را که در احصای امام(ع) به پنجاه حق می‌رسد، می‌باید جامع‌ترین منشور حقوقی دانست که در متون دینی به صورت جامع بیان شده است. با توجه به اینکه این وظایف نسبت به آحاد افراد جامعه مطرح شده و همگان می‌توانند چنین مطالبه‌ای را از هم داشته باشند، وظایف مطرح شده را می‌توان به نوعی بیان منشور حقوق عمومی از دیدگاه امام سجاد(ع) دانست هرچند با تتبع در متون دینی و منابع فقه اسلامی می‌توان دسته بندی‌های دیگری نیز یافت.

/۶۲۶۲