در حوزه ادبیات پیش از این که مسأله‌مند باشیم با بحران مسأله شناسی مواجه هستیم/ باید در حوزه ترجمه ادبیات مقاومت مسأله‌مند باشیم/ ضرورت وجود نگرش چندضلعی در ترجمه ادبیات مقاومت

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، دکتر احمد شاکری عضو هیئت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در بیست و سومین نشست از سلسله نشست‌های تخصص جشنواره ملی ترجمان فتح یکی از مهم‌ترین نکات در ترجمه ادبیات مقاومت را یافتن و تأمل و تفسیر و اولویت مندی و ضرورت مندی مسائل دانست و گفت: ما در حوزه خاص ادبیات پیش از این که به پاسخ مسائل مسأله‌مند باشیم با بحران مسأله شناسی مواجه هستیم. یعنی نظامی که به ما رهنمود می‌شود مسائل په هستند، چه اولویت و ساختاری دارند و چه کلیتی تعریف می‌شوند، چه ارتباطی دارند و این مسائل هستند که ساختار ذهنی مارا تنظیم می‌کنند و حتی جشنواره ترجمان فتح هم براساس مرتبه‌ای از مسأله مندی اتفاق افتاده است، تعبیری که برای عنوان انتخاب کردند ناظر بر همین موضوع می‌باشد.

از خلأ مسأله‌مندی تا بحران نشانه‌شناسی

شاکری بیان کرد: مهم است که اولاً در حوزه موضوعی، پرسش‌ها را به مسائل ارتقاء بدهیم و دیگران که از خود مسأله مسأله‌مند کنیم. باید نسبت به ترجمه مسأله‌مند شویم و تنها به مقام ترجمه مسأله‌مند نبوده بلکه به ارکان دیگر هم مسأله‌مند باشیم.

وی ادامه داد: به تعبیری وقتی ما به ترجمه مسأله مند می‌شویم به مقوله ترجمه مسأله‌مند نیستیم بلکه به ارکان دیگری که در حوزه ادبیات، خاصه در ادبیات داستانی وجود دارد هم مسأله‌مند هستیم به تعبیری مسأله مندی ما به مقوله ترجمه، مسأله مندی به مقوله‌ای خاص نیست که بگوییم متن تولید شده است.

عضو هیئت علمی و مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره اقدامات انجام شده توسط این پژوهشگاه در حوزه ترجمه گفت و ادامه داد: نخستین گام، پژوهشی است با عنوان مسأله شده گی در ادبیات داستانی دفاع مقدس که کتاب مستقلی است در حول و حوش مسأله، چیستی مسأله و ارکان آن، ساحت‌ها و انواع آن و اقدام دیگر در مورد هندسه معرفی است، یعنی این بحث دو ضلع دارد یکی هندسه معرفیت است که مکان دیدگاهی است که ما نسبت به حوزه ادبیات داریم و براش ارکانی قائل هستیم و یک حوزه دیگر این است که ترجمه به عنوان یک مسأله چه نسبتی با دیگر ارکان دارد.

شاکری، با تاکید بر این‌که می‌باید در جشنواره مقاومت و در مواجهه مقوله ترجمه چند نکته را متوجه باشیم، اظهار کرد: جشنواره در حوزه ادبیات معاصر یک کنش است که نتیجه آسیب شناسی و مسأله مندی و ضرورت‌یابی، اولویت شناسی بین مسائل است و در حقیقت برگزاری این جشنواره از جنس پاسخ عمل است، وقتی می‌گوییم کنش برنامه یا پاسخ عمل در مقابل پرسش یا مسأله مطرح کنیم این‌ها اضلاعی هستند که دو روی یک سکه هستند و در ارتباط با هم شکل می‌گیرند یعنی کنشی وجود ندارد و برنامه‌ای شکل نمی‌گیرد مگر با یک میزان و درجه مسأله شناسی.

پیوستگی هندسه‌وار در ارکان ادبیات روایی

وی با اشاره به نگاه تجزیه‌ای در مقابل نگاه هندسه محور اشاره کرد و گفت: و این مطلب با مسأله مندی ارتباطی دارد یعنی می‌توان گفت مسأله مندی تک ضلعی و مسأله مندی جامعه. آیا وقتی به چیزی در ادبیات مسأله مند می‌شویم، آیا به ارکان دیگر کاملاً بی طرف و خنثی و بی ارتباط هستیم یا این‌که این موارد اضلاعی هستند که با یکدیگر ارتباط معرفتی و ارتباط مسأله مندی دارند؟ این دو دیدگاه با یکدیگر کاملاً متفاوت هستند به تعبیری، ادبیات روایی یا داستانی مانند یک شبکه به هم پیوسته از ارکان هندسه وار هستند و بر اساس جهت، اندازه و کارکرد مشخصشان به یکدیگر وابسته هستند، با یکدیگر در ارتباط و بر هم تأثیر می‌گذارند. مجموع این ارکان که من نامشان را ارکان هندسه معرفتی گذاشتم ۱۰ الی ۱۲ رکن هستند مثل تولید، پژوهش، نقد، آموزش، تبلیغ، نشر، ترجمه، اقتباس، مدیریت و سایر مواردی که کلیتی را به نام ادبیات روایی می‌سازند.

ضرورت خروج از نگرش تک‌ضلعی

عضو هیئت علمی گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با بیان این‌که متن خلاق، تنها یکی از ارکان ادبیات روایی است، ادامه داد: متأسفانه ما وقتی می‌گوییم ادبیات روایی، نوعاً متمرکز بر متن خلاق هستیم در حالی که متن خلاق تنها یکی از ارکان است.

وی با اشاره به توجه صرف نگاه تک ضلعی به یک یا برخی از ارکان، ادامه داد: در این نوع نگرش، ارتباط با دیگر ارکان ممکن است نادیده گرفته شود و نتیجه‌ی تک افتادگی این ضلع و توقف در یک ضلع خاص، توفیقی در نیل به مقصد حاصل نمی‌کند یا ما را دچار اصطکاک با مقاصد دیگر خواهد کرد.

"از خلأ مسأله‌مندی تا بحران نشانه‌شناسی شاکری بیان کرد: مهم است که اولاً در حوزه موضوعی، پرسش‌ها را به مسائل ارتقاء بدهیم و دیگران که از خود مسأله مسأله‌مند کنیم"یعنی نمی‌توانیم راه حلی کامل و جامعی را ارائه دهیم.

شاکری بیان کرد: وقتی از ترجمه صحبت می‌کنیم گویا از همه چیز صحبت می‌کنیم و فقط از ترجمه صحبت نمی‌کنیم. در حقیقت نگاه هندسه محور در مقابل نگاه تک ضلعی نگاه جامع، کلان، غیر تک قطبی و در مقابل نگاه تک ساحتی که متن‌محور یا نویسنده سالار است قرار دارد.

چگونگی مسأله‌مند شدن در هندسه ادبیات مقاومت

عضو هیئت علمی و مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این‌که مسأله مندی ما به ترجمه تنها زمانی آغاز شده است که مؤسسه‌ای بخواهد ترجمه را انجام دهد. وقتی پیش از این که مؤسسات شروع به ترجمه بکنند که آقای دکتر شاکری به درستی گفتند پس از دهه ۶۰ است ما همچنان به مبادی ترجمه مسأله‌مند بودیم و بر ادبیات ما تأثیر گذاشته است، ادبیات ما را جهش داده است، ادبیات ما را دچار تحول و چرخش و یا حتی موجب سقوط آن شده است.

شاکری با اشاره به دوگانه‌ها در مسأله مندی نسبت به ادبیات ترجمه گفت: د. گانه‌های مختلفی وجود دارد از جمله این‌که مسأله مندی امری دفعی یا امری تدریجی است؟ مسأله‌مندی، به هنگام است یا نابه هنگام؟ الویت دار است یا غیر الویت دار و هر کدام از این دوگانه‌ها قابل بحث است. مسأله جامع است یا تک مساحتی؟ زمان، کیفیت و متعلقِ مسأله مندی در حقیقت موتور حرکت بخش هر کنش یا نظری در گذر است.

شاکری با اشاره به این‌که مسأله‌مندی در ساحت عقل نظری و در ساحت عقل عملی با یکدیگر متفاوت است، ادامه داد بدون مسأله مندی، اراده‌ای برای حرکت به وجود نمی‌آید و ما در حوزه ادبیات به وفور نسبت به چیز‌هایی مسأله‌مند شدیم که واقعاً مسأله ما نبوده اند جوانب آن مسأله بر ما روشن نبوده است.

وی، عدم وجود روش‌مندی صحیح را یکی از چالش‌های این حوزه دانست و گفت: از آن جایی که یا محافل غیر علمی ما که انباشته از نویسندگانی هستند که هنرشان نویسندگی است، اما در مسائل پژوهشی اظهارنظر می‌کنند یا در محافل علمی ما روش مندی درستی ندارد، ما با انباشت شبه پاسخ‌هایی مواجه هستیم که پاسخی برای مسأله مندی ما ندارند و صرفاً احساس ارضاء پاسخ گرفتن را در ما به وجود می‌آورند؛ برخی از پاسخ‌ها حالت تخریبی دارد و مسأله را حل نمی‌کند بلکه صرفا گمان حل مسأله را در ما ایجاد می‌کند.

شاکری با اشاره به این‌که بسیاری از مسائل برای ما فعلیت نیافته‌اند، ادامه داد: بسیاری از مسائل اگرچه عینی هستند، ولی فعلیت نیافته و یا اساساً نسبت به آن‌ها آگاه نیستیم؛ حتی درباره این قضیه دچار جهل مرکب هستیم.

عضو هیئت علمی و مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این‌که در حیطه مسائلی که بر ما روشن هستند هم نیازمند مسأله مندی به الویت و ضرورت هستیم، افزود: وقتی ما مسأله‌مند و درگیر مسأله می‌شویم و مسأله از آن ما می‌شود، باید الویت بندی کنیم.

نظام الویت بندی مسائل خیلی مهم است چرا که برخی مسائل مترتب بر برخی مسائل دیگر هستند. برخی مبنا و مقدمه مسائل دیگر هستند و تئجه به این مسائل مهم است.

شاکری، با بیان این‌که مسأله مندی دفاع مقدس، تدریجی بوده و در ابتدا با مسأله مندی پیش فرضی و مبادی آن صورت گرفته است، ادامه داد: یعنی نکته‌ای که در مورد ادبیات ترجمه و موارد خود مخاطب است چرا که ما می‌خواهیم در ترجمه توسعه در مخاطب دهیم که یک دغدغه همیشگی در حوزه ادبیات بوده است. یکی از مبادی مهم در ترجمه ادبیات مقاومت، مخاطب شناسی است و قطعاً ترویج ادبیات ترجمه به مخاطب جدید جهانی هزینه‌های بیشتری را بر ما تحمیل خواهد کرد و در مسأله‌مندی ادبیات دفاع مقدس باید نسبت به خود مقوله ترجمه مسأله‌مند شد.