اشک بر امام حسین قیمت ملت‌هاست/سوگواری روی مرز تقدیس اسطوره

به گزارش خبرگزاری مهر همزمان با آغاز هفته دفاع مقدس و گرامیداشت یاد و خاطره شهدای جنگ تحمیلی و مصادف با اربعین حسینی؛ و با حضور حجت الاسلام محمد برمایی کارشناس دین و روان، حسن صفات شهردار منطقه ۲ و جمعی از اهالی فرهنگ و مسئولین دولتی و شهری کتاب "بر آستان اشک" به قلم سهیلا آقایی شوکی در سرای محله پرواز رونمایی شد.

شبهه زدایی از تهمت‌های رسانه‌ای وهابیت علیه عزاداری سیدالشهدا (ع)

‌در ابتدای این آئین محمد صادق دهنادی کارشناس رسانه و مدرس دانشگاه با ارائه‌ی نکاتی درباره‌ی کتاب بر آستان اشک گفت: بر اساس برخی آیات و همچنین یافته‌های فلسفی اندیشه‌وران متاخر، حیات انسان و تحقق آدمیت او مشحون رنج‌ها است و آدمی در اضطراب آنچه از دست داده و آنچه می‌خواهد رشد پیدا می‌کند. به همین دلیل هرچه آن چیزی که بشر برای نداشتن آن، سوگوار است بالا و عالی‌تر باشد، نشان می‌دهد که فرد و جامعه به کدام سو حرکت می‌نماید و سطح پروازی او چیست؟ از این حیث قیام عاشورا دارای مشخصات ویژه‌ای است که بسیاری از ارزش‌های بشری در آن به قربانگاه هدایت رفته و سوگ صدها ساله ملت‌ها و نسل‌ها برای امام حسین از سوی بشریت اعم از شیعه و غیر شیعه و مسلمان و نامسلمان آزاده و فرهیخته، ناشی از ارزش‌هایی است انسان بر اساس فطرت به آن نیازمند است.

این پژوهشگر با بیان اینکه جریان شناسی سوگ در ایران از پیش از اسلام یعنی زمانی که ایرانیان برای پارسایی و پاکدامنی سیاوش سوگواری می‌کردند تا ورود ایرانیان به نهضت مختار و سوگواری‌های ایرانیان در حکومت‌های شیعی طبرستان در این کتاب، نشان می‌دهد که بر خلاف تبلیغات وهابیت ریشه‌های سوگ به عنوان یک اعتراض هدفمند و تحرک‌زا و نه یک جریان سیاسی ناشی از شکل‌گیری صفویه، همیشه یک سویه دائمی در فکر ایرانی بوده که گاه در زمان‌ها و مکان‌های مناسب مانند دولت آل بویه و قیام سربداران در خلوت و جلوت مترادف با تشیع تلقی می‌شده است. البته باید گفت ایرانیان وقتی با صحنه‌ای مانند کربلا روبرو شد که افسانه و اساطیر نبود و یکجا همه ارزش‌های دینی و تفکری، از همان پاکی و صداقت تا ده‌ها ارزش دیگر را داشت، همه چیز را وانهاد و عاشقانه به امام حسینی اندیشید که جامع همه آرمان‌ها و آرزوهای او بود.

وی افزود: این کتاب علاوه بر استفاده از یک نثر روان و همه فهم سعی کرده با استفاده از دیدگاه مورخان و سیاحان غربی یک روایت کم پیرایه و مطمئن از تاریخ، فرهنگ و عادات مذهبی ایران ارائه دهد که از لحاظ ادبیات و نوع نگارش حتی برای نوجوانان و مخاطبان عام که تاریخ نمی‌دانند نیز جذاب است.

سوگواری روی مرز تقدیس اسطوره و همدلی با اسوه

یک کارشناس رسانه نیز در این مراسم با تاکید بر وجوه معرفتی سوگواری بر ضرورت توجه به تأثیر فرهنگ عاشورا بر روی حافظه جمعی ایرانیان اظهار داشت: سوگواری و نه غمگین بودن و غمگساری نقش مهمی در شکل‌گیری ارزش‌ها هر جامعه دارد و کمک می‌کند، درمان دردهای رشد روحی و ارتباطات مؤثر هر حامعه‌ای باشد.

حجت الاسلام محمد برمایی با بیان اینکه گرچه جامعه‌ی کرونایی از رفتارهای جمعی زیادی محروم مانده که یکی از آنها سوگواری به مثابه یک آئین فرهنگی است و به پیش بینی روانشناسان از این بابت ضربه هم خواهد خورد، بررسی‌های روانشناسانه نشان داده اگر سوگواری بر اساس تعقلی ناشی از احساس و عقل و عاطفه صورت بگیرد امری مبنایی و معرفتی است و چیزی است که انسان نه فقط در امور معنوی، بلکه برای نزدیکان خود باید بتواند انجام دهد.

کارشناس برنامه صبحی دیگر با اشاره به برخی از خاطرات خود درباره ارتباط عاطفی و فطری برخی اقلیت‌های دینی با واقعه‌ی عاشورا اظهار داشت: این کتاب بر آستان اشک بر پایه دو چیز یعنی آستان به معنای تمدن و میراث فکری و اشک به عنوان نماد سوگواری بنا شده است تا نشان دهد جامعه‌ی ما چگونه در پس وقایع مختلف و در طول بیش از هزار سال بر سوگواری عاقلانه بر کشته اشک التیام یافته است.

برمایی با بیان اینکه در روانشناسی کهن الگوها و اسطوره‌ها را به عنوان حافظه و ناخودآگاه جمعی ملت‌ها تلقی می‌کنند و به همین دلیل بروز ویژگی‌های این اسطوره‌ها را در روح و روان ملت‌ها تکرار می‌شود افزود: در واقعه‌ی کربلا و برداشت ملت ما از این رویداد ما تا حد زیادی با این کارکردهای اسطوره‌ای و علاوه بر آن کارکردهای اسوه‌ای روبرو هستیم. که بعضاً با کارکرد اسطوره‌ای تفاوت‌هایی هم دارند. بعد انسانی و عینی کربلا که در آن به جای خفه کردن یک قدیس در نور و تصوراتی که با اوهام افسانه‌ای دست جامعه را از دامن اسطوره کوتاه نگه می‌دارد، امام و یارانش را در همسایگی اندیشه و احساس و باور ملت‌ها قرار می‌دهد باعث می‌شود، عاشورا تبدیل به یک اسوه باشد که می‌توان از آن الگو برداری و با آن زندگی کرد و این یک سطح پروازی بسیار فراتر و بالاتر از اسطوره‌هاست.

"اما آنچه امروز و اینجا می‌خواهم به آن اشاره‌ای گذرا داشته باشم این است که، آن‌چیزی که جامعه و فرهنگ بشری برای آن می‌گرید، ارزش و بهای آن جامعه است"بنابر این هر کس بر آستان شناخت و معرفت این واقعه قرار می‌گیرد، به زیور اشک زینت می‌شود.

اشک بر امام حسین قیمت ملت‌هاست

سهیلا آقایی شوکی نویسنده این کتاب نیز با ارائه سخنانی ضمن تشکر از برگزار کنندگان این رونمایی اظهار داشت: غم و شادی جلوه‌های متفاوت زندگی همه جوامع انسانی و قطب‌نمای شناخت فرهنگ‌ها در جهان و از عرصه‌هایی‌ست که معنای زندگی هر فرد و جامعه از بطن آن بروز پیدا می‌کند. به همین دلیل در رهگذر سیر در آداب و رسوم فرهنگ اقلیم کهن کشور عزیزمان در کنار بررسی سوگواری‌ها به ویژه عاشورا بر آن شدم تا در تألیفی متفاوت مروری نیز بر شادیانه‌ها داشته باشم که ان‌شاالله در زمان خود رونمایی خواهد شد. اما آنچه امروز و اینجا می‌خواهم به آن اشاره‌ای گذرا داشته باشم این است که، آن‌چیزی که جامعه و فرهنگ بشری برای آن می‌گرید، ارزش و بهای آن جامعه است. حافظه‌ی جمعی ما ایرانیان از دیرباز برای مفاهیمی عالی اشک ریخته و بر آستان اشک، مفاهیمی پای دل نهاده که ارزش سوگواری را داشته است. از سوگ سیاوش که مرثیه پاکدامنی برای درستی را به مسلخ کشیده بود تا بعد از اسلام که صدها سال ایران و ایرانی بر شهید ساحل فرات گریسته است.

گریسته است تا قیمت و راه و مسیرش را بیابد. گریسته است تا بهای زیستنش ر ا دریابد. و با گوهر دریای اشک از پس قرن‌ها دریغ و دوری و از پس سال‌ها مبارزه و شکست و ظفر از گرد غباری که از یورش همیشگی دشمن بر خاک این چهار راه تمدن‌ها و سرزمین‌ها به پا شده، راه و آفتابی هویدا کند که او را به سر منزل مقصود برساند.

این نویسنده در ادامه افزود: اشک بر امام حسین قیمت ملت ماست و در این زمینه نه فقط مسلمانان شیعه و سنی، بلکه پیروان ادیان دیگر و حتی بسیاری از آزادگان غیر مذهبی که فطرت پاکی دارند در آن قیمت و ثروت همراه و شریک‌اند. نکته‌ی دیگر در رویکرد این نوشته تهمت زدایی از ایرانی بود که به واسطه تشیع گرچه حکومت ملی ساخت، اما تشیع او برخاسته از تصورات منحصر به فرد بدعت مدارانه از دین نبود. در این کتاب بررسی کردیم که روح عدالت خواه ایرانی نه فقط در دوره صفوی بلکه در اقلیت و اکثریت با مفهوم عاشورا آشنا بوده و تاریخ خدمتگزاری ایرانیان در آستان سیدالشهدا و نام و یاد او منحصر به دوره حکومت صفوی نبوده و نیست.

"حافظه‌ی جمعی ما ایرانیان از دیرباز برای مفاهیمی عالی اشک ریخته و بر آستان اشک، مفاهیمی پای دل نهاده که ارزش سوگواری را داشته است"هرچند نمی‌توان از جنبه تاریخی تلاش حکومت صفوی و فقها را در ترویج مظاهر شیعی من جمله عزاداری امام حسین (ع) در این دوره نادیده گرفت و به نوعی مقوله تلفیق تاریخ و دین رو از نظر دور داشت. ارائه این تاریخ از سویی می‌تواند تهمت وهابیت را نیز نسبت به آئین‌های تشیع بزداید و هم بازپیرایی آئین‌های بی ریشه و معرفی کننده آئین‌های ریشه دار عزاداری برای نسل جدید باشد. امید است که این تلاش در وهله اول مورد رضایت باری تعالی قرار گیرد و نیز بتواند هرچند نسبی در زمره فعالیت‌هایی باشد که چراغ راه آگاهی دینی و تاریخی نسل جوان قلمداد می‌شوند.

در پایان این جلسه حسن صفات شهردار منطقه ۲ تهران نیز با حضور در برنامه ضمن سخنان کوتاهی با گرامی داشت اربعین حسینی و هفته دفاع مقدس، نشان فرهیختگی منطقه ۲ را به نویسنده کتاب بر آستان اشک اهدا کرد.

گفتنی است کتاب بر آستان اشک که در حوزه تاریخ سوگواری ایرانیان از آغاز تا زمان صفویه است در آن ضمن بررسی فرهنگ سوگواری به بررسی آئین‌های عزاداری به ویژه در حوزه ارتباط ایرانیان و عاشورای حسینی در طول تاریخ پرداخته شده است.

سهیلا آقایی شوکی نویسنده این کتاب آن را مشتمل بر ۲۰۰ صفحه تدوین داشته است. وی جلوه‌های عزاداری در دنیای باستان، غمان‌های ایرانی و اسطوره‌های سوگواری در فرهنگ سامی، سوگ در دوران اسلامی، فرهنگ و مناسک عزاداری ایرانیان برای سالار شهیدان از دوران آل بویه را در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار داده است. ارائه مناسک عزاداری در دوران پیش از صفوی و آئین‌های عزاداری آل بویه از لابلای گزارش‌های تاریخی و همچنین ارائه تاریخ دسته‌های عزاداری عاشورا در شهر بغداد و سایر شهرهای شیعه نشین از بخش‌های دیگر این کتاب می‌باشد.