توسعه «هوش مصنوعی» ایران در زنجیره قدرت‌های غیرغربی

خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: پیش‌تر ادعا می‌شد که در آینده‌ای نه چندان دور هوش مصنوعی قرار است میلیون‌ها شغل را از بین ببرد و میلیون‌ها شغل جدید ایجاد کند؛ حالا خبرها آرام آرام گواهِ این ادعاست به طوری که شرکت گوگل می‌گوید می‌خواهد کارکنان بخش فروش خود را برکنار و یا یک رستوران کاملاً رباتیک قرار است غذا را طبخ کند، حتی این فناوری این قابلیت را پیدا کرده که برای کودکان داستان بسازد! در یکسال اخیر هم راه اندازی چت جی پی تی که امکان مکالمه شبیه با یک انسان را به فرد می‌دهد، سر و صدای زیادی در دنیا به پا کرد.

روند دیجیتالی‌سازی و نقش‌آفرینی روزافزون این فناوری در زندگی بشر، دولت‌های سراسر دنیا را هوشیار کرده تا نسبت به فرصت‌ها و تهدیدات ناشی از این فناوری چاره اندیشی کنند. برخی کشورها قوانین و سندهای ویژه مرتبط با این تکنولوژی را تدوین و تنظیم کرده اند و بعضی دیگر از کشورها نیز به جهت اهمیت این فناوری صاحب وزارتخانه هوش مصنوعی شده اند. ایران نیز از سال‌ها قبل برای عقب نماندن از قافله پیشرفت جهانی در این حوزه، برنامه‌هایی را دستور کار قرار داده که البته به زعم کارشناسان کافی نبوده است. در حال حاضر اما برای تدوین اسناد مرتبط با این حوزه، همچنین دستیابی به جایگاه پیشتاز در میان کشورهای جهان و کاربست هوش مصنوعی برای پیشرفت اقتصادی کشور، مجلس و دولت ۲ تکلیف مهم را مشخص کردند.

یک تکلیف مربوط است به برنامه هفتم توسعه که براساس آن مرکز ملی فضای مجازی و و وزارت ارتباطات مکلف شده اند با همکاری سایر دستگاه‌ها ظرف ۶ ماه از زمان لازم الاجرا شدن قانون، برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی را تهیه و به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسانند. همچنین این برنامه همه دستگاه‌ها را مکلف کرده، برای استفاده حداکثری از هوش مصنوعی برنامه خود را تدوین و به تصویب هیأت وزیران برسانند.

"برخی کشورها قوانین و سندهای ویژه مرتبط با این تکنولوژی را تدوین و تنظیم کرده اند و بعضی دیگر از کشورها نیز به جهت اهمیت این فناوری صاحب وزارتخانه هوش مصنوعی شده اند"تکلیف دوم نیز راه اندازی «شورای ملی راهبری و مرکز ملی هوش مصنوعی» است که اخیراً رییس جمهور به معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان خود ابلاغ کرد.

معاونت علمی تیرماه ۱۴۰۲ با توجه به اهمیت این فناوری، اقدام به راه‌اندازی «ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک» کرد و ماموریت‌هایی مثل بازارسازی برای محصولات و دستاوردهای فناورانه اولویت دار، رصد و شناسایی ظرفیت‌ها و چالش‌های توسعه فناوری در داخل کشور و جایگاه آن در آینده در تعامل با بازیگران مختلف این حوزه، بهره‌گیری از نتایج مطالعات آینده‌نگری فناوری و مشارکت فعال در تدوین نقشه‌راه توسعه فناوری به این ستاد محول شد.

مهرماه امسال با حکم معاون علمی رییس جمهور بهروز مینایی، رییس سابق دانشکده کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت به عنوان دبیر ستاد منصوب شد. خبرنگار مهر به منظور کسب اطلاع از تازه‌ترین جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی، نقاط ضعف و قوت، اعلام برنامه‌ها و راهکارها برای پیشبرد این حوزه و همچنین وضعیت ارتباط بین المللی ایران با سایر کشورها به سراغ دبیر ستاد رفته و گفت و گویی تفصیلی با او داشته است که مشروح آن را در نوشتار زیر می‌توانید بخوانید:

*آقای دکتر مینایی؛ به عنوان سوال نخست، وضعیت هوش مصنوعی در ایران را در حوزه علمی، دانشی و زیرساختی چطور ارزیابی می‌کنید؟ مشکل اصلی ایران در حوزه هوش مصنوعی که از آن به عنوان یک تکنولوژی فراگیر و برهم زننده یاد می‌شود، چیست؟ جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی در حال حاضر کجاست و چه برنامه‌ای برای ارتقای رتبه ایران دارید؟

ایران به لحاظ تولید دانش در حوزه هوش مصنوعی براساس رتبه‌بندی «اسکوپوس» و «وب‌آوساینس» جایگاه نسبتاً مناسبی دارد و در چند سال اخیر رتبه‌ای بین ۱۰ تا ۲۰ داشته است. البته جایگاه و رتبه هوش مصنوعی ایران به جای افزایش، کمی رو به کاهش است. برخی می‌گویند دلیل این کاهش مهاجرت نیروی انسانی فعال در این حوزه است اما ما معتقدیم این افزایش مهاجرت به مدل حکمرانی و وضعیت اقتصادی کشور بازمی گردد؛ لذا، من دلیل این کاهش آرام رتبه‌ی ایران را مدل غیر بهینه حکمرانی دولت ایران در دهه ۹۰ می‌دانم. البته امیدواریم با راهبری ستاد هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی و همچنین با پیگیری حکم جدید رییس جمهور مبنی بر ایجاد مرکز ملی و شورای راهبری هوش مصنوعی، بحث متولی هوش مصنوعی و تقسیم مسؤولیت‌ها مشخص شود و یک روح واحد و هم‌آوایی در نظام تنظیم‌گری بین دستگاه‌های مختلف کشور در بکارگیری هوش مصنوعی در اداره جامعه حاکم شود.

نظام رده‌بندی Tortoise Media، Oxford Insights AI readiness و همچنین نظام رده‌بندی HAI (Human-centric AI) استنفورد نظام‌های دیگری هستند که رتبه کشورها در حوزه هوش مصنوعی مشخص می‌کنند.

رتبه‌بندی استنفورد که از ۲۰۱۸ تأسیس شده خیلی کشورها را رده‌بندی نکرده و شاید کمتر از ۲۰ کشور را بیشتر رده بندی نکرده‌اند و از ایران اطلاعاتی در این نظام وجود ندارد. نظام Tortoise Media - که بر محور کاربست صنعتی و شرکتهای فعال در زمینه هوش مصنوعی کشورها را رده بندی می‌کند- هم اطلاعات کشور ما را ندارد. نظام Oxford insights AI readiness کشورها را براساس شاخص آمادگی دولت‌ها در به کارگیری هوش مصنوعی در اداره کشور رده‌بندی می‌کند، رتبه کشور ما را بین ۷۰ تا ۸۰ گزارش کرده است.

البته من خیلی باور ندارم که رتبه ایران در این نظام، رتبه درستی باشد به این دلیل که این جایگاه در اثر فقر دانش و دسترسی اطلاعاتی آنها نسبت به داده‌های کشور ایران حاصل شده است و در واقع معیارهای شاخص از ایران به آن‌ها گزارش نشده و یا منبعث از گزارش‌های سطحی چنین رده‌بندی شده است. با توجه به اطلاعاتی که در دفتر همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست جمهوری انجام شده است، رتبه ایران ناظر به برآیند شاخص‌های «پژوهش و نوآوری» و «استعداد و سرمایه انسانی»، «زیرساخت فنی»، «محیط کسب‌وکار»، «سرمایه‌گذاری و بازار» و «حکمرانی» در حوزه هوش‌مصنوعی بین رتبه ۳۰ الی ۴۰ در عرصه بین‌الملل قرار دارد.