سند ۲۵ ساله؛ الگوی نظم‌دهی به روابط خارجی و پرهیز از نگاه جزیره‌ای

به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، "برنامه همکاری جامع ایران و چین موسوم به برنامه ۲۵ ساله" امروز شنبه هفتم فروردین ماه ۱۴۰۰توسط محمد جواد ظریف و وانگ یی وزیران خارجه ایران چین به امضا می‌رسد. سندی که به گفته سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه قرار است به عنوان سند بالادستی و نقشه راه روابط تهران- پکن در ۲۵ سال‌ آینده باشد. امضای چنین اسنادی میان کشورها حاکی از نقش و جایگاه‌ طرفین برای یکدیگر بوده و اراده آنها را برای توسعه مناسبات همه جانبه در ابعاد مختلف نشان می‌دهد.  

 سند همکاری‌های ۲۵ ساله؛ راهی که طی شده است

  ایران و چین حدود پنج سال قبل و در جریان سفر رسمی شی جی پینگ به تهران در بهمن ماه ۱۳۹۴ با صدور بیانیه ای سطح روابط خود را به روابط راهبردی ارتقا دادند. عملیاتی و اجرایی شدن چنین سطح از همکاری‌هایی نیازمند داشتن نقشه راهی بود که در جریان همان سفر کلید زده شد.

"به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، "برنامه همکاری جامع ایران و چین موسوم به برنامه ۲۵ ساله" امروز شنبه هفتم فروردین ماه ۱۴۰۰توسط محمد جواد ظریف و وانگ یی وزیران خارجه ایران چین به امضا می‌رسد"در بند ۶ این بیانیه دو طرف آمادگی خود را برای رایزنی و مذاکره جهت انعقاد سند همکاری بلندمدت اعلام کردند.   دستگاه دیپلماسی در یک همکاری نزدیک با سایر نهادهای کشوری در نهایت نسخه پیش‌نویس برنامه همکاری جامع را تهیه و در شهریور ۱۳۹۸ و در جریان سفر محمد جواد ظریف به چین این پیش نویس تحویل دولت چین شد.

دولت چین چندماه بعد و در بهار ۱۳۹۹ بصورت رسمی نظر خود را پیرامون پیش‌نویس پیشنهادی طرف ایرانی اعلام کرد. بعد از آن وزارت امور خارجه با همکاری نهادهای کشوری ضمن بررسی سند، فرآیندهای قانونی را طی نمود و در نهایت هیات دولت  سوم تیر ۱۳۹۹، مجوز رسمی آغاز مذاکرات و امضای برنامه همکاری جامع بر اساس منافع متقابل بلندمدت را به وزارت امور خارجه اعطا کرد.

مهرماه ۱۳۹۹ محمد جواد ظریف در جریان سفر رسمی به پکن نظرات اصلاحی و تکمیلی ایران را به اطلاع طرف چینی رساند. حدود پنج ماه بعد یعنی در نیمه اسفند ۱۳۹۹، طرف چینی نظرات خود پیرامون سند مذکور را به اطلاع وزارت امور خارجه ایران رساند. ‌حالا این امروز هفتم فروردین ماه ۱۴۰۰ و در سفر رسمی وانگ یی وزیر امورخارجه چین به ایران در تهران امضا می‌شود.

نظم‌دهی به روابط خارجی؛ پرهیز از نگاه جزیره‌ای 

 شاید بتوان از جهاتی مهمترین کارویژه امضای چنین اسناد همکاری‌های بلندمدت را نظم‌دهی به مناسبات و روابط خارجی عنوان کرد.

به طوری که هرکدام از بخش‌ها و دستگاه‌های اجرایی بر اساس نقشه راهی که تدوین شده و با در نظر گرفتن ملاحظات سایر بخشها وارد همکاری با طرف متعهد می‌شوند. یکی از چالش‌ها و خلاءهای مناسبات و روابط خارجی ایران این است که مناسبات اقتصادی یا فرهنگی متناسب با سطح روابط سیاسی نیست این در حالی است که  روابط دو کشور ایران و چین در سطح سیاسی بسیار عمیق و دوستانه است اما این رابطه در مناسبات اقتصادی -اجتماعی و فرهنگی آنچنان که باید ظهور و بروز نیافته است. از این جهت سندی که امروز امضا می‌شود را باید برنامه‌ جامع همکاری‌های سیاسی- راهبردی، اقتصادی و فرهنگی عنوان کرد که توسعه همه‌جانبه روابط را در افقی بلندمدت تعریف کرده است.

تهران و پکن در سال‌های اخیر در سطح سیاسی روابط رو به رشدی داشته‌اند. در بعد سیاسی- راهبردی (نظامی-دفاعی-امنیتی) در سند حاضر تلاش شده ‌است مواضع نزدیک و همکاری‌های دو کشور در قالب سازوکارهای دائمی تنظیم شود و طرفین ضمن ارتقای تبادلات، رایزنی و همکاری‌های نزدیک خود را در موضوعات مورد نظر و توافق طرفین در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش دهند.  

تقویت زیرساخت‌های دفاعی، مقابله با تروریسم و برگزاری مانورهای منظم نظامی بعنوان نمایش قدرت و همسوئی دو کشور را می‌توان مهمترین محورهای همکاریهای سیاسی- راهبردی عنوان کرد.

 اقتصاد چین با بیش از یک میلیارد نفر جمعیت امروز بیش از هر زمان دیگری به صاحبان سنتی قدرت در مغرب زمین رخ نشان داده است.

"سندی که به گفته سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه قرار است به عنوان سند بالادستی و نقشه راه روابط تهران- پکن در ۲۵ سال‌ آینده باشد"این کشور سایه به سایه آمریکا را تعقیب می‌کند و با برنامه‌ها و استراتژی‌هایی مانند یک کمربند یک راه در حال تبدیل شدن به قدرت اول اقتصاد جهان است. با گذشت بیش از یک سال از شیوع پاندومی کرونا در جهان در حالی که اغلب کشورهای جهان با انواع جهش یافته ویروس دست و پنجه نرم می‌کنند چین توانسته بر این ویروس غلبه کرده و رشد اقتصادی خود را بعد از وقفه‌ای کوتاه ادامه دهد.  

 چین یکی از بزرگترین مصرف کنندگان انرژی و نفت جهان و از اصلی‌ترین خریداران نفت ایران بوده است. از سوی دیگر بازار ایران با جمعیت ۸۰ میلیونی برای تولید کنندگان چینی جذابیت‌های غیر قابل انکاری داشته است. در عین حال ایران و چین بر اینکه ظرفیت‌های بالقوه برای همکاری‌ها فراتر از وضعیت کنونی است، اتفاق نظر دارند و از این‌رو همکاری‌های اقتصادی یکی از محورهای اصلی و عمده همکاری‌های بلندمدت دو کشور به شمار می‌آید.

در این سند بر ظرفیت مکمل اقتصادی دو کشور بویژه پیوند دادن ایران به زنجیره تامین ارزش محور از طریق تکمیل زنجیره‌های مکمل فرآوری داخلی، تولید مشترک به منظور تامین بازارهای داخلی دو کشور و کشورهای ثالث و در نهایت بهره‌برداری از ظرفیت‌های ایران از جمله نیروی کار جوان و ماهر تاکید شده است.

برای همین همکاری در حوزه‌های نفت، صنعت و معدن و حوزه‌های مرتبط با انرژی (نیرو، انرژی‌های تجدیدپذیر و ...) مبتنی بر دغدغه‌های توسعه‌ ملی پایدار و زیست‌محیطی در سند حاضر مورد تاکید قرار گرفته است.

 سند همکاری‌های ایران و چین؛ ‌مزیت‌های ژئوپلتیک ایران احیا می‌شود 

 ایران به واسطه جغرافیایی و ژئوپلتیکی موقعیت منحصر به فردی داشته است. به طوری که حتی  قبل از پیدایش نفت مزیت سنتی ایران قرارگرفتن در  راههای ارتباطی سنتی همچون جاده ابریشم بوده است. با ظهور عنصر نفت در معادلات اقتصادی در یک قرن اخیر هرچند این مزیت جغرافیایی اندکی در سایه قرار گرفت با این حال بویژه در سال‌های اخیر اهمیت این مزیت بار دیگر عیان وآشکار شده است. در سال‌های اخیر یکی از محورهای سیاست‌های خصمانه آمریکا کنار گذاشتن ایران از خطوط ترانزیتی و تخلیه منابع قدرت ایران در این زمینه بوده است. سهیم شدن در پروژه جهانی کمربند - راه می تواند تا حد زیادی این سیاست خصمانه را خنثی کند.

 از همین رو به منظور بهره‌برداری حداکثری از مزایای ژئوپلیتکی و ژئواکونومیک کشور، در سند همکاری‌های ۲۵ ساله بر مشارکت موثر ایران در ایده کمربند-راه تاکید شده است.

"امضای چنین اسنادی میان کشورها حاکی از نقش و جایگاه‌ طرفین برای یکدیگر بوده و اراده آنها را برای توسعه مناسبات همه جانبه در ابعاد مختلف نشان می‌دهد"همچنین همکاری‌های همه‌جانبه از دیگر اولویت‌های همکاری در حوزه زیرساختی، ارتباطی (ریلی، جاده‌ای بندری و هوایی)، مخابراتی، علمی-فناوری، آموزشی و سلامت مورد تاکید قرار گرفته است.

علاوه بر این در این سند بصورت ویژه به تسهیل فرآیندهای موثر در همکاری‌های اقتصادی و تجاری با هدف ارتقای بنگاه‌های اقتصادی، تجاری در  بخش خصوصی توجه شده است و از این‌رو تسهیل همکاری‌های مالی-بانکی، گمرکی، مقررات زدایی، اعطای تسهیلات منطق با قوانین در مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی، تقویت همکاری و تجارت غیرنفتی با تمرکز بر دو حوزه کشاورزی و دانش‌بنیان مورد توجه قرار گرفته است.  

 هرچند در یک سال اخیر بخش گردشگری بیشترین‌ آسیب را از شیوع کرونا دیده است، ‌ولی در عین حال با تولید واکسن و واکسیناسیون گسترده انتظار می‌رود در ماه‌های آینده بتوان بر این ویروس غلبه کرد.  صنعت گردشگری ایران به واسطه طبیعت منحصر به فرد و هم آثار تاریخی متعدد می تواند اقتصاد ایران را  از وابستگی به نفت خارج کند و چرخ اقتصاد کشور را به گردش در آورد. انتظار می رود در ماه‌های پیش رو مشاغلی که در این بخش از بین رفته کم کم احیا شود برای همین توسعه زیرساخت‌های مرتبط با این بخش در اولویت قرار دارد.

در این راستا و با هدف افزایش شناخت متقابل بر ارتقای تبادلات مردمی (گردشگری)، رسانه‌ای، دانشگاهی، نهادهای مختلف غیردولتی فرهنگی، انجمن‌های دوستی و سازمان‌های مردم‌نهاد تاکید شده است. همچنین سرمایه‌گذاری و کمک به تکمیل زیرساخت‌های لازم برای ارتقای همکاری‌های فرهنگی از جمله در صنعت گردشگری در این برنامه مورد تاکید قرار گرفته است.

 

 نباید فراموش کرد که ایران در عرصه مناسبات خارجی توسعه متوازن و همه جانبه با همه کشورها را در دستور کار دارد. بخشی از عدم توازن در این زمینه بویژه در سال‌های ‌اخیر ناشی از سیاست‌های خصمانه غرب و مشخصا آمریکا بوده است. ایران از همکاری همه جانبه با همه کشورها غیر از رژیم صهیونیستی استقبال می‌کند. انتظار می رود در سال‌های آینده اسناد همکاری‌های بلندمدت بیشتری با کشورهای دیگر به امضا برسد.

 نکته دیگر اینکه سند همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین  از حمایت و اجماع داخلی برخوردار است این سند می‌تواند الگوی خوبی برای مواجهه جریانات و گروه‌های سیاسی در روابط خارجی باشد از این جهت که در صورتی که جناح‌ها و ارکان قدرت در زمینه سیاست خارجی بتوانند با اجماع‌ سیاستی را دنبال کنند هم منافع بیشتری عاید کشور شده وهم روابط خارجی کشور تحت تاثیر رفت وآمدهای سیاسی نخواهد شد.