حجاب اجباری در ایران، انتخاب زنان یا خواسته حکومت؟

برگرفته از تریبون زمانه *  

مطالب این بخش برگرفته از «تریبون زمانه» هستند. تریبون زمانه، آنچنان که در پیشانی آن آمده است، تریبونی است در اختیار شهروندان. همگان می‌توانند با رعایت اصول دموکراتیک درج شده در آیین‌نامه تریبون آثار خود را در آن انتشار دهند. زمانه مسئولیتی در قبال محتوای این مطلب ندارد.

این متن یک پژوهش در زمینه مطالعه مسائل حقوق بشر است که با بررسی قانون حجاب اجباری علیه زنان ایران و از منظر جامعه شناسی دین، تلاش میکند نوری بر موضوع نقض حقوق بدیهی انسانی در ایران بیندازد. پژوهش حاضر بر روی بافتار و ساختار فرهنگی و اجتماعی در ایران متمرکز میشود که بررسی کند که حجاب اجباری چگونه توسط حکومت ایران در این بافتار توجیه، قانونی و اجرایی شده است. در حالی که حکومت ایران ادعا میکند که حجاب بخشی از فرهنگ مردم ایران است و زنان آزادانه و به علت اعتقادات شخصی خود حجاب را انتخاب میکنند، همانطور که در این پژوهش نشان داده خواهد شد، به نظر میرسد که اکثریت زنان در ایران با حجاب اجباری مخالفند و حجاب را نه عنصری از فرهنگ خود میدانند و نه آنرا انتخاب شخصی خود میدانند. این پژوهش به هدف راستی آزمایی ادعای حکومت ایران و بررسی موضوع حجاب اجباری در ایران و از خلال مصاحبه با دارندگان حق یعنی زنان ایران، نظر خود زنان را وارد صحنه مباحثه میکند.

"پژوهش حاضر بر روی بافتار و ساختار فرهنگی و اجتماعی در ایران متمرکز میشود که بررسی کند که حجاب اجباری چگونه توسط حکومت ایران در این بافتار توجیه، قانونی و اجرایی شده است"نتیجتا به جای بررسی و تحلیل صرف در حوزه موارد قانونی در موضوع حجاب اجباری، نکته محوری تمرکز این پژوهش یعنی حجاب اجباری در متنی از قلمرو مساله فرهنگ و خصائص اجتماعی جامعه ایران است و با به میان کشیدن دیدگاه خود زنان درباره موضوع مورد مطالعه این مسائل را مورد بررسی قرار میدهد. این پژوهش با به کار بستن ابزار شناختی مربوط به جامعه شناسی دین، حق امتناع از انجام اعمال و شعائر مذهبی را مورد مطالعه قرار میدهد. این متن تحقیق-محور و مطالعه تحلیلی حقوق بشری همچنین از نهادهای حقوق بشری و دانشگاهیان دعوت میکند که مطالعات و پژوهش های تکمیلی و مبسوطی درباره موضوع حجاب اجباری اما از منظر خود افراد مورد بحث و صاحب حق یعنی زنان ایران ترتیب دهند و مضافا ادعای حکومت ایران که حجاب انتخاب و فرهنگ خود مردم و زنان است را راستی آزمایی کنند.

برای دریافت و مطالعه این پژوهش در فرمت پی‌‌دی‌اف اینجا را کلیک کنید.

Heavily veiled Iranian women, one whose modern sunglasses reflect slogans and the Ayatollah Khomeini’s portrait, demonstrate outside of the US Embassy, ۲۹ November ۱۹۷۹. The fanatical followers of the Ayatollah Khomeini stormed the United States Embassy, ۴ November ۱۹۷۹ in Tehran, occupied the building and took nearly ۱۰۰ embassy staff and Marines hostages. (Photo by STAFF / EPU / AFP)

مقدمه

حجاب بر سر کردن تا چند سال بعد از انقلاب ٥٧ اجباری نبود و هیچ قانونی درباب حجاب وجود نداشت.

وقتی تنی چند از مقامات حکومت جمهوری اسلامی اعلام کردند که زنان باید حجاب داشته باشند زیرا که رژیم قبلی رفته و اکنون زمان حاکمیت قوانین اسلامی است، تظاهرات‌های اعتراضی توسط زنان برگزار شد که در در آن علیه حجاب اجباری و هر اقدامی به نفع اجبار در حجاب برگزار شد و زنان معترض خواهان آزادی پوشش شدند. در سال ١٣٦٠ برخی از ادارات و سازمان‌های دولتی مقرراتی را به اجرا گذاشتند که تنها زنانی که حجاب دارند حق ورود و اشتغال در ادارات را دارند. نهایتا در آبان سال ١٣٦٠ مجلس شورای اسلامی قانونی را در راستای حجاب اجباری تصویب کرد که از آن زمان به بعد لازم الاجرا اعلام شد و زنان ایران مجبور به پوشیدن حجاب شدند. ذیل قانون مذکور و مشخصا در ماده ٦٣٨ قانون مجازات اسلامی، نقض حقوق افراد در انتخاب پوشش قانونی شده و مشخصا عدم رعایت حجاب اجباری توسط زنان جرم انگاری شده است.

به گفته خانم شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل است که برای این پژوهش با وی مصاحبه‌ای انجام شد، قانون حجاب اجباری مصداق نقض حقوق بنیادین انسانی است. اگرچه مقامات حکومت ایران میگویند حجاب امر الهی ست، در قرآن امر شده است که زنان مسلمان باید حجاب داشته باشند و حجاب یکی از ارکان قوانین اسلامی‌ست.

"این پژوهش به هدف راستی آزمایی ادعای حکومت ایران و بررسی موضوع حجاب اجباری در ایران و از خلال مصاحبه با دارندگان حق یعنی زنان ایران، نظر خود زنان را وارد صحنه مباحثه میکند"آنان مضافا ادعا می‌کنند که حجاب یکی از عناصر اساسی فرهنگ ایرانیان و انتخاب آزادانه اکثریت زنان ایران است و بدین منظور باید توسط قانون اجباری باشد و نهادهای حکومتی موظف به پاسداری از این قانون هستند. برخی مقامات حکومتی در ایران ادعا میکنند که تنها تعداد معدودی از زنان که توسط دشمنان فریب خورده اند به حجاب اسلامی احترام نمی‌گذارند، حجاب کامل نمی‌پوشند و باید مطابق قانون و توسط نهادهای ذیربط مجازات شوند.

این گزارش تحقیقی برای راستی آزمایی این ادعای حکومت ایران درباره مساله حجاب با به کار گیری روش پژوهشی سندمحور روی دیدگاه خود زنان در ایران تمرکز و تکیه می‌کند که ببینند نظر خود این دارندگان حق یعنی زنان درباره مساله حجاب و حق آزادی در عدم انجام شعائر مذهبی چیست. با انجام مصاحبه با زنانی که در ایران زندگی می‌کنند و با بررسی وضعیت حجاب در پنج سال گذشته، این تحقیق بررسی میکند که آیا واقعا حجاب بخشی از فرهنگ این زنان است و آیا واقعا انها آزادانه، بر اساس اعتقاد شخصی خود و بدون اجبار حجاب را انتخاب کرده‌اند یا خیر. با تکیه بر داده‌های دست اول از سوی خود زنان، این تحقیق همچنین به این سوال پاسخ خواهد داد که آیا زنان ایران حتی اگر خود با حجاب موافق باشند اما با حجاب اجباری موافقند یا مخالف. دیدگاه‌های اخذ شد از خلال مصاحبه‌ها با قوانین و استانداردهای حقوق بشری مقایسه خواهد شد تا ببینیم که آیا قانون حجاب اجباری مطالق مبانی حقوق بشری است یا ناقض آن و آیا استدلالات حکومت ایران در راستای قانون حجاب اجباری بر اساس انتخاب، اعتقاد و دیدگاه دارندگان حق یعنی زنان ایران است یا نه صرفا خواست و میل خود حکومت است.

روش تحقیق

داده های اصلی مورد استفاده از این پژوهش، داده های دست اول گردآوری شده از طریق یک نظرسنجی (در میان صد نفر از زنان ساکن ایران) و نیز بالغ بر بیست مصاحبه (با زنان ساکن ایران) است.

نوزده تا از این مصاحبه ها با زنان و یکی از مصاحبه های با یک فعال حقوق زنان انجام شده است. مضافا یک مصاحبه تکمیلی نیز با خانم شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل و ساکن آمریکا انجام شده است. مضافا داده‌های ثانویه به کار گرفته شده هم برای مطالعه دیدگاه‌های گروه‌ها و طرف‌های اجتماعی مختلف و برای قیاس با داده‌های اولیه استفاده شده است. روش گردآوری داده‌های دست اول در بخش‌های بعدی توضیح داده خواهد شد.

مطالعه پژوهش

لینک این مطلب در تریبون زمانه