روایتی از فعالیت رسانه ای «نهضت جنگل»

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- بهرام قربانپور: بعد از ظهر گرم یک روز خردادماه براساس برنامه ریزی انجام شده به قرار کاروان در «یخسازی رشت» رسیدم و دوستان رسانه هم یکی پس از دیگری خودشان را به کاروان رساندند، قرار بود یک نیم روز «میرزاشناسی» را در صومعه سرا تجربه کنیم.

با تکمیل کاروان رسانه‌ای، مقصد را از رشت به صومعه سرا ترک کردیم و بعد از یک ساعتی پیمایش، به «قدمگاه میرزا» در روستای سیاه درویشان صومعه سرا رسیدیم، محلی که به احترام و به پاس یاد و خاطره روحانی شهید میرزا کوچک جنگلی، تندیسی از این قهرمان ملی در وسط میدان نصب شده بود.

لزوم شخصیت پردازی یک قهرمانی ملی

وقتی از میرزا کوچک خان جنگلی حرف می زنیم به عنوان یک ایرانی و به ویژه گیلانی به خود غره می‌شویم و فخر، مباهات و غرور تمام فضای فکری و جسمی ما را درمیگیرد. نوشتن در وصف یک قهرمان ملی و بین المللی گیلان در کمال سادگی، بسیار سخت و دلهره آور است.

میرزا یونس استاد سرایی به روایتی در ۲۱ مهر ۱۲۵۹ چشم به جهان گشود و در روایتی دیگر در ۱۱ آذر ۱۳۰۰ به شکل نامردانه ای به شهادت رسید. این بزرگ مرد خطه گیلان که به‌نام میرزا کوچک خان جنگلی شناخته می‌شود، کنشگر ملی‌گرای ایرانی و یک مبارز چپگرا در دوره انقلاب مشروطه بود.

او رهبر جنبش آزادی ایران و از سرداران معروف گیلک و از اهالی رشت بود. بزرگ مردی که نسل جوان و نوجوان امروز کمتر از دلاورمردی ها و مجاهدت‌های وی شنیده و می‌داند، اسطوره‌ای که تمام تلاش خود را برای آزادی ایران از نفوذ قوای روس و انگلیس به کار گرفت.

درس آزادگی، مبارزه و رهایی از استعمار و استبداد، میرزا را از کلاس درس اجتهاد و روحانیت بلند کرد و به جای قلم به دست گرفتن، اسلحه به دست گرفت و روانه مبارزه با ظلم و ستم شد. آرمان مشروطه خواهی و رهایی از استبداد، میرزا را به تبعید کشاند اما تبعید هم نتوانست او را از آرمانش دور کند و بعد از تبعید با اشتیاق و عطش بیشتری به مبارزه با استعمار و استکبار آمد و پرچم مبارزه را بر فراز جنگل‌های گیلان برافراشت.

اگرچه عمر ۴۳ ساله میرزا کوچک جنگلی، صرف مبارزه با استبداد و استعمار و تقویت روحیه ملی‌گرایی، به‌ویژه در میان جوانان شد و شکست نهضت جنگل و شهادت میرزا، پایانی بر این مبارزه بود؛ اما نام کوچک جنگلی به‌عنوان مردی وطن‌پرست و مدافع آزادی در تاریخ ایران زمین جاودانه شد موضوعی که کمتر به نسل امروز انتقال داده شده است.

در حوالی خیال پردازی «روایت جنگل» بودم که به اتفاق کاروان رسانه‌ای به «کسما» رسیدیم، جایی که با نام میرزا شناخته شده است.

کسمای صومعه سرا مقر نهضت جنگل

روستای تاریخی کسمای صومعه سرا یکی از نقاط دیدنی گیلان است که دارای جذابیت‌های تاریخی و گردشگری و در گوشه گوشه این روستا یک اثر از میرزا کوچک خان به چشم می‌خورد، از حاج احمد کسمایی یار شفیق و رفیق میرزا گرفته تا دفتر روزنامه «جنگل»، حمام کسما و مناره بازار و دیگر آثار به جا مانده از تاریخ کهن این سرزمین به چشم می‌خورد که هر کدام نمایان گر تاریخ، تمدن و فرهنگ دیار میرزا کوچک خان جنگلی است.

آنطور که از داده‌های روایی نقل می‌شود، «کسما» بعنوان یکی از نقاط استراتژیک بوده و برای میرزا کوچک خان، حکم و کاربرد مقر نهضت جنگلی داشته است.

اما آن چیزی که میرزا کوچک خان جنگلی را با سایر مبارزین و آزادی خواهان زمان متمایز کرده، شخصیت فرهنگی و چهره رسانه‌ای این مرد بزرگ جنگلی است، مردی که در کنار مشکلات، دشواری‌ها و خفقان زمانه به فکر اعتلای فرهنگ و آگاهی مردم از طریق رسانه بود. انتشار روزنامه «جنگل» بیش از یک قرن پیش در گیلان نشان دهنده فرهنگ غنی، جایگاه والای رسانه و آگاهی بخش در بین مردمان گیل و دیلم است.

ساختمان دفتر روزنامه «جنگل» به تازگی مرمت و بازسازی شده و به علت واگذاری به شخص، تماشای آن فقط از بیرون امکان پذیر است، نمای تاریخی بیرونی ساختمان و پنجره‌های نقش نما و سرخابی این ساختمان قدیمی تداعی کننده روزهای تلخ و شیرین میرزای جنگلی است که حتی در دل خفقان و استبداد دست از آگاهی بخشی بر نداشت و چراغ رسانه گیلان را با «جنگل» روشن کرد.

میرزا کوچک خان طلایه داران آزادی ایران و گیلان

«علیرضا مهرگان» رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صومعه‌سرا که میزبان کاروان رسانه‌ای میرزا شناسی بسیج رسانه گیلان بود، می‌گوید: میرزا کوچک خان طلایه داران آزادی ایران و گیلان از دست استبداد زمانه بودند و در این راستا تلاش‌های زیادی از خود به یادگار گذاشتند.

وی با اشاره به فعالیت روزنامه «جنگل» در بیش از یک قرن پیش افزود: روستای کسمای صومعه سرا محل انتشار و دفتر روزنامه جنگل است، روزنامه‌ای که میرزا در اعتلا آن نقش پررنگی را ایفا کرد.

رئیس میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صومعه‌سرا با بیان اینکه این شهرستان دارای ابنیه و آثار تاریخی بسیار زیادی است، گفت: فقط در دهستان کسما چندین اثر تاریخی است که می‌تواند برای علاقمندان به این حوزه دارای جذابیت باشد.

مهرگان با اشاره به گاهشمار تأسیس و فعالیت دفتر روزنامه جنگل بیان کرد: این دفتر رسانه در سال ۱۹۱۷ توسط میرزا کوچک و یارانش در کسما تأسیس شده است.

وی در ادامه با اشاره به حمام تاریخی کسما افزود: حمام تاریخی کسما یکی از آثار تاریخی صومعه سرا است که قدمتش به دوره قاجاریه بر می‌گردد.

حمامی که جای آب، خاک می‌خورد

داخل پرانتز همین اندازه بگویم که حمام تاریخی کسما یکی از آثار برجسته صومعه سرا است که به علت شرایط اوقافی، سرنوشت معلقی داشته و مورد غفلت واقع شده است و جای آب، خاک می‌خورد. این اثر تاریخی دارای ۲ حوض سرد و گرم بوده و آب آن از قنات تأمین می شده و روی سقف این حمام در گذشته ۹ گنبد وجود داشته است که برای انتقال نور استفاده می‌شد.

آن طور که رئیس میراث‌فرهنگی صومعه سرا گفت: با تعیین تکلیف حمام تاریخی کسما، می‌توان از این بنای تاریخی در حوزه اشتغالزایی و کسب درآمد و همچنین رونق گردشگری در این منطقه استفاده کرد که می‌طلبد متولیان امر با هم پوشانی و تعامل از نابودی و زوال رفتگی این بنای تاریخی جلوگیری کنند.

واکاوی لایه‌های زیرین نهضت جنگل توسط اصحاب رسانه

«مهدی پارسا» رئیس سازمان بسیج رسانه گیلان که زحمت راه اندازی کاروان رسانه «میرزا شناسی» را کشیده می‌گوید: این کاروان رسانه به مناسبت سالروز انتشار روزنامه «جنگل» تدارک دیده شده تا اصحاب رسانه و خبرنگاران گیلان از نزدیک با گذشته پر رمز و راز تاریخ رسانه‌ای استان آشنا شوند.

وی با اشاره به مشکلات و مصائب انتشار نشریه در زمان گذشته و حال افزود: روزنامه «جنگل» در شرایط خفقان استبدادی و محدودیت‌های امکانی منتشر می‌شد.

رئیس سازمان بسیج رسانه گیلان با اشاره به دغدغه مندی فرهنگی میرزا در راستای اعتلای رسانه‌ای و بصیرت افزایی جامعه بیان کرد: چاپ نشریه در شرایطی فعلی با مشکلاتی مواجه است قطعاً این شرایط در یک قرن گذشته به مراتب سخت‌تر و طاقت فرسا تر از زمان کنونی بوده است.

پارسا با بیان اینکه نشریه «جنگل» در شرایط خفقان، استبداد و خودکامگی شاهنشاهی منتشر می‌شد، گفت: انتشار روزنامه در شرایط استبدادی و بن بست آزادی بیان از سوی میرزا و یاران میرزا یک شاهکار فرهنگی و رسانه‌ای است.

وی با تاکید بر واکاوی لایه‌های زیرین نهضت جنگل توسط اصحاب رسانه افزود: روادید، تاریخ پرطمطراق و فرزا و نشیب‌های نهضت جنگل از سوی اصحاب رسانه و خبرنگاران مورد تبیین و واکاوی قرار گیرد.

اما طبق روایت‌ها؛ روزنامه جنگل در سال ۱۹۱۷ توسط جنبش جنگل در گیلان تأسیس شد. این روزنامه که ارگان نهضت جنگل بود با چاپ‌سنگی در کسما منتشر می‌شد. نخستین شماره آن در ۱۹ شعبان ۱۳۳۵ ه.

ق منتشر شد و انتشار آن تا ۴ ربیع‌الثانی ۱۳۳۷ مجموعاً در ۳۵ شماره ادامه پیدا کرد.

کتاب «روزنامه جنگل» به کوشش هادی میرزانژاد موحد منتشر شده نسخه‌ای از آثار به جا مانده از این رویداد بسیار ارزشمند رسانه‌ای در دوران خفقان استبدادی و دنیای زر، زور و تزویر است.

نکته قابل توجه درباره روزنامه جنگل که از سوی بعضی اعضای نهضت جنگل منتشر می‌شد، انعکاس مطلبی درباره اعلان عذرخواهی از وزارت معارف به سبب‌ِ انتشارِ بدونِ مجوز روزنامه جنگل است.

گفته می‌شود این روزنامه به بیان دیدگاه‌ها و مواضع نهضت جنگل اختصاص دارد.

روزنامه «جنگل» نمونه جهاد تبیین با یک قرن سابقه

آن طور که به نظر می‌رسد روزنامه «جنگل» را باید روشن کننده جبهه اطلاع رسانی و آگاهی بخش خطه شمال کشور و گیلان بدانیم، فرصت گرانمایه و ارزشمندی که می‌تواند به عنوان قوه درس مایه بزرگ برای اصحاب رسانه و خبرنگاران امروز باشد تا با تاسی از جبهه آگاهی بخشی و اطلاع رسانی نهضت جنگل، به جهاد تبیین بپردازند، کاری که میرزا و یارانش در یک قرن پیش در شرایط بسته و خفقان استبدادی انجام داد تا امروز ردی از درس آزادی نهضت جنگل باقی بماند.