طرح آب‌رسانی غدیر؛ ناجی خوزستان یا مشکلی‌ تازه؟ / دز به سرونوشت سایر رودخانه‌ها دچار می‌شود؟

گروه استان‌ها خبرگزاری دانشجو، رود دز که به گواه باستان‌شناسان عامل پیدایش نخستین تمدن‌های بشری در خوزستان بوده از رشته کوه زاگرس میانی در جنوب استان لرستان-الیگودرز سرچشمه می‌گیرد و سپس تبدیل به یکی از جاذبه‌های دزفول می‌شود. هزاران سال است که این رودخانه در اقتصاد شمال خوزستان به خصوص سد دز نقشی بسیار مهم داشته و دارد. رود دز پس از گذشتن از جنوب لرستان و شمال خوزستان در منطقه‌ای به نام بندقیر در جنوب شوشتر به رود کارون می‌پیوندد.

رودخانه‌های استان خوزستان از پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران محسوب می‌شوند که رودخانه دز نیز به عنوان یکی از سرشاخه‌های رودخانه‌های کارون، از این جهت اهمیت فراوانی دارد. با توجه به نقش مهم رودخانه دز در حیات شهری مانند دزفول و اهمیت آن در آبیاری اراضی کشاورزی، لزوم بررسی تغییرات کیفیت آب آن در آینده و چاره‌اندیشی برای کاهش آلودگی آن آشکار می‌گردد.

این رودخانه هم مانند سایر رودخانه‌های کشور از آلودگی‌های زیست‌محیطی که موجب تغییر کیفیت آب و اثرات ناگوار بر گونه‌های گیاهی و آبزیان می‌شود، مصون نیست. در این رودخانه سه نوع آلودگی ناشی از فاضلاب‌های شهری و روستایی، فاضلاب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های صنعتی وجود دارند.

"هزاران سال است که این رودخانه در اقتصاد شمال خوزستان به خصوص سد دز نقشی بسیار مهم داشته و دارد"اما این تنها مشکل دز نیست بلکه جدیداً مشکل کم آبی را هم می‌توان به معضلات این رود اضافه کرد.

خشکسالی و برداشت‌های بی‌مورد آبی از رودهای کشور

تقریباً هیچ رودی در ایران نیست که تحت تاثیر خشکسالی قرار نگرفته باشد. رود دز نیز از این قاعده مستثنی نیست. در کنار خشکسالی، انتقال‌های آب بی رویه از سرشاخه‌های این رود و نیز احداث تونل‌های متفاوت به هرچه زودتر خشک شدن آن کمک کرده است. اما جدیداً خبر از احداث طرحی داده شده که عملی شدن آن ابهامات زیادی پیرامون وضعیت کشاوزی و تامین آب مردم خوزستان بوجود می‌آورد و این سوال را بوجود می‌آورد که آیا احداث این طرح‌ها به تامین آب شرب خوزستان کمک خواهد کرد و یا وضعیت را بدتر می‌کند؟

طرح آب‌رسانی غدیر؛ دوای مشکلات یا مشکلی دیگر؟

طرح آبرسانی غدیر با هدف ایجاد زیرساخت‌های لازم برای انتقال آب شرب شهر‌های مرکزی، جنوب و غرب استان خوزستان برای ۲۶ شهر و ۱۶۰۸ روستا در پایان دوره طرح با منبع آبگیری از دریاچه سد دز در مجموع ۴.۷ میلیون نفر را تحت پوش قرار می‌دهد. این طرح که تقریباً از سال ۹۶ آغاز شده از رودخانه دز به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع خود استفاده می‌کند که این موضوع هم جای نگرانی دارد و هم خوشحالی.

از طرفی وزیر نیروی دولت سیزدهم، علی اکبر محرابیان معتقد است: به‌رغم اینکه استان خوزستان در یکی از خشک‌ترین سال‌های تاریخی خود از نظر بارندگی قرار دارد با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای تامین آب شرب، صنعت و کشاورزی استان خوزستان مشکل خاصی وجود ندارد و نیاز آبی بالغ بر ۱۶۵ هزار هکتار کشت‌های تابستانه این استان تامین شده که برخی از کشت‌ها تا آبان ماه نیز ادامه خواهد داشت.

وی همچینن خاطرنشان کرد: طی برنامه‌ریزی فشرده علاوه بر ارتقای کیفیت آب از طریق انتقال آب از سد دز، نسبت به افزایش ظرفیت انتقال آب به خصوص در شهر‌هایی از جمله دشت آزادگان، آبادان، خرمشهر و شادگان اقدام شده است.

مخالفان طرح غدیر چه می‌گویند؟

در نقطه مقابل، اما افرادی هستند که پروژه غدیر را به ضرر مردم خوزستان و به طور کلی بی نتیجه می‌دانند. یکی از این افراد مجید ناصری‌نژاد، نماینده مردم شادگان در مجلس شورای اسلامیست. او درباره طرح آب‌رسانی غدیر می‌گوید: «طرح غدیر» را به مردم تحمیل کردند و این پروژه تا الآن هزاران میلیارد هزینه داشته، ولی من چند بار هم گفته‌ام این هم مثل «آب حیات» می‌شود. چون اولا تا تکمیل این هنوز خیلی زمان باقی مانده و تکمیل هم شود نتیجه نمی‌دهد و همین الآن هم تقریبا شکست خورده است. یعنی «طرح غدیر» که هم دولت آقای احمدی نژاد و هم دولت آقای روحانی حرفش را زده‌اند، تبلیغش را کرده‌اند و چند فاز آن هم افتتاح شده است، هنوز آب شُرب آبادان، خرمشهر و شادگان مشکل دارد. حتی نصف آب این شهر‌ها هم از آب طرح غدیر تأمین نمی‌شود و بقیه را از کارون می‌گیریم؛ کارونی که فاضلاب و پساب دارد.

واقعیت است که کسی از مسئولین حساب کشی نمی‌کند که می‌گویید کار‌های بزرگ و اساسی کرده ایم، ولی چرا نتیجه آن این طور شده است؟ متأسفانه این دقت و پیگیری به عمل نیامده و ما سال به سال شاهد بحران‌های بیشتری شده‌ایم که سبب شده مردم اعتراض کنند.

"در این رودخانه سه نوع آلودگی ناشی از فاضلاب‌های شهری و روستایی، فاضلاب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های صنعتی وجود دارند"والّا مردم خوزستان متدیّن، آرام و قانعی هستند و حیف است که بگذاریم به خاطر مسائل جزئی ناراحت شوند.

مشکلات انتقال آب از سرشاخه‌های کارون

انتقال آب از سرشاخه‌های کارون و دز به مناطق مرکزی و شرقی کشور، سال‌هاست که از سوی موافقان و مخالفان این انتقال مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این انتقال‌ها معمولا با توجیه‌های مختلفی از جمله آب اضافی موجود در رودخانه‌های استان، مشکل آب کشاورزی در مناطق دیگر کشور، توزیع یکسان آب درمناطق مختلف و همچنین جلوگیری از هدر رفت آب ورودی به استان صورت می‌گیرد.

ولی در حوضه رودخانه‌های کارون، کرخه و دز که بحث انتقال مطرح شده است، در حوضه آب اضافی وجود ندارد ضمن اینکه بررسی‌های زیست محیطی این انتقال نیز انجام نشده است. دو استان لرستان و چهارمحال و بختیاری که سرچشمه‌های کارون و دز در آنجا قرار دارد به هنگام انتقال باید رضایت حوضه پایین دست یعنی خوزستان را جلب کنند و بنابر این انتقال آب از سرشاخه‌ها از بعد جغرافیایی به خوزستان کاملامرتبط است. ۳/۶ میلیون هکتار از مساحت خوزستان را دشت‌ها تشکیل می‌دهند و مساحت زمین‌های استان که می‌تواند به صورت کشت آبی مورد استفاده قرار بگیرد نیز ۲/۳ میلیون هکتار است؛ بنابراین با توجه به وسعت زمین‌های کشاورزی در خوزستان، حتی اگر همه آبی را که از استان‌های مجاور وارد خوزستان می‌شود را در نظر بگیریم، باز هم برای کشت زمین خوزستان کافی نیست؛ بنابراین با اجرای طرح‌های انتقال آب، این آب مورد نیاز و ضروری خوزستان است که جابه جا می‌شود و نه آب اضافی.

نکته مهم و قابل توجه دیگر، وجود اختلاف ارتفاع بیش از ۲ هزار متر بین محله سرشاخه‌ها و دشت خوزستان این قابلیت را ایجاد کرده که با استفاده از این اختلاف ارتفاع، هزاران مگاوات به توان تولید برق کشور اضافه می‌شود و انتقال آب از سرشاخه‌ها قابلیت تولید این انرژی پاک را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. پس می توان نتیجه گرفت که اجرایی شدن طرح انتقال آب از سرشاخه‌های رودخانه کارون، صنعت و کشاورزی استان، تالاب‌ها، گردشگری، محیط زیست، آبزیان و محصولات غذایی را در این استان تحت تاثیر قرار می‌دهد، همچنین افزایش گرد و غبار و آلودگی آب شرب و متوقف شدن طرح‌هایی از جمله طرح رهبری در توسعه اراضی کشاورزی را نیز به دنبال دارد.

در نهایت بعد از کش و قوس‌های فراوان هنوز مشخص نشده است که طرح غدیر آیا واقعا به نفع مردم خوزستان است و به کشاوزی مردمان آن آسیب نمی‌رساند و یا اینکه طرح هم مانند طرح‌های گذشته آب‌رسانی، کار به جایی نخواهد رساند و اوضاع را بدتر خواهد کرد.

این درحالیست که مردمان و کشاورزان حوزه رود دز از اجرای طرح غدیر گله‌مندند و انتظار دارند این طرح هرچه زودتر متوقف شود.