مجلس ششم؛ از مذاکرات فراوان برای تصویب اعتبامه‌ها تا توقف فعالیت احزاب و فراکسیون‌ها

خبرگزاری میزان - بیش از ۱۱۰ سال است که از پایه ریزی حاکمیت قانون در ایران می‌گذرد. دوران قانون و قانون گذاری در ایران فراز و نشیب‌هایی داشته است و در اعصاری نظیر دوران حاکمیت عناصر قاجار و پهلوی عملا ترتیبات قانونی منبعث از اراده مردم تحت امیال و خواسته‌های شاهان فاسد و وابسته به بیگانه قاجار و پهلوی در می‌آمد.

تحریریه سیاسی خبرگزاری میزان در همین زمینه ۹ بُرش از کتاب «آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران» که به همت «مرکز پژوهش‌های مجلس» گردآوری شده است را منتشر می‌کند.

(دوره ششم – ۱۹ تیرماه ۱۳۰۵ تا ۲۲ مرداد ماه ۱۳۰۷ ش)
مقدمه
دوره ششم مجلس شورای ملی اولین دوره قانونگذاری در عصردوم مشروطیت (۱۳۰۵- ۱۳۲۰ شمسی) است که مقارن با آغاز سلطنت رضا پهلوی است. دراین عصر رضاخان با تعیین وکلای فرمایشی، مجلس (دوره ششم تا سیزدهم) را به نهادی تشریفاتی تبدیل کرد. در این مجالس طرح‌ها و لوایح مطابق نظر شاه تصویب یا رد می‌شدند.   تنها در مجلس ششم که چند تن از نمایندگان مخالف حضور داشتند، بحث‌ها و مخالفت‌هایی صورت می‌گرفت.

"دراین عصر رضاخان با تعیین وکلای فرمایشی، مجلس (دوره ششم تا سیزدهم) را به نهادی تشریفاتی تبدیل کرد"درگزارش حاضر، به بیان چگونگی انتخابات، معرفی هیات رییسه، نمایندگان، کمیسیون‌ها و احزاب دوره ششم مجلس شورای ملی پرداختیم وسعی کرده‌ایم به اجمال اوضاع اجتماعی و عملکرد این دوره مجلس را توصیف نماییم.

انتخابات
انتخابات دوره ششم مجلس شورای ملی که در کابینه فروغی شروع شده بود درتاریخ ۵ تیرماه ۱۳۰۵ خاتمه یافت. انتخابات مجلس ششم در حالی آغاز شد که از انبوه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی و نیز حضور نامزد‌های مستقل خبری نبود. روزنامه‌ها نیز به دلیل سانسور اعمال شده نمی‌توانستند فعالانه وارد عرصه مبارزات انتخاباتی شوند. تصویب قانونی، چون عدم دخالت وزرا در انتخابات و نیز رفع محرومیت نظامیان و روسای مالیه از انتخاب شدن و مانند آن نشان دهنده شکل گیری مبدا واحدی برای اعمال نفوذ بود. پس از سلطنت رضا شاه، در انتخابات مجلس ششم تا سیزدهم این شخص شاه بود که نتایج انتخابات وترکیب هر مجلس را تعیین می‌کرد.

مطالعه اسناد وزارت درباره پهلوی درباره انتخابات مجلس شورای ملی در سال‌هایی که تیمور تاش مسئول این وزارتخانه بود نمایانگر اعمال نفوذ مستقیم وی در امر انتخابات مجلس در این سال‌ها (۱۳۰۴-۱۳۱۱) است.

انتخابات دوره ششم در اقصی نقاط کشور مستقیما زیر نظر رضا خان قرار داشت. سران لشکر و نظامیان در همه جا در امر انتخابات دخالت صریح نموده و اسامی نامزد‌های سفارش شده از مرکز را از صندوق آرا بیرون می‌آوردند. اما در انتخابات تهران که تا حدودی به صورت آزاد برگزار شد و دخالت شاه کمتر بود مدرس نفر اول شد و از بین ۱۲ نماینده منتخب تنها سه نفر به طور مستقیم از فهرست دربار بودند.

با این حال وکلای واقعی مردم اقلیت مجلس را تشکیل می‌دادند وتلاش گسترده آنان به ویژه مدرس برای مخالفت با اعتبارنامه‌های وکلای فرمایشی به جایی نرسید و نتوانستند مخالفت مقاصد شاه کار چندانی صورت دهند.

با توجه به صورت مذاکرات مجلس، می‌توان گفت دوره ششم آخرین دوره انتخابات مجلس در زمان رضا شاه بود که در مورد تصویب اعتبارنامه‌ها مذاکرات فراوانی صورت گرفت. پس از این دوره مجلس به صورت یک نهاد تشریفاتی درآمد و فعالیت احزاب و فراکسیون‌ها متوقف شد.

تحصیلات نمایندگان
۷ درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد اجتهاد بودند
۲۴ درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد مدرسی بودند.
۳۱ درصد نمایندگان دارای تحصیلات قدیم در حد سطح بودند
۳ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و دارای دکترا بودند.
۹ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و دارای لیسانس و مهندسی بودند
۴ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و دارای دیپلم متوسطه بودند
۲۲ درصد نمایندگان دارای تحصیلات جدید و در حد متعارف وابتدایی بودند.

احزاب و فراکسیون‌ها
با پایان دوران مشروطه و ظهور رضا خان، فعالیت احزاب سیاسی، گروه‌ها، تشکل‌ها و جراید نیز متوقف شد. با آغاز اقتدار رضا شاه، بساط حزب و حزب سازی هم، در کشور جمع شد و تقریبا در دوران حکومت مطلقه وی هیچ جمعیت و حزب سیاسی علنی وجود نداشت، تنها چند گروه – آن هم مخفیانه- که از ابراز عقاید خود پرهیز می‌کردند، حرکتی داشتند.

گرچه رضاخان خود با ائتلاف و ایجاد حزبی جدید به قدرت رسید، اما پس از آن، مانع فعالیت احزاب در جامعه شد.

"  تنها در مجلس ششم که چند تن از نمایندگان مخالف حضور داشتند، بحث‌ها و مخالفت‌هایی صورت می‌گرفت"زیرا حزب در صدد نفوذ یا کسب قدرت سیاسی است و این موضوع برای رضا شاه قابل پذیرش نبود و هر چه قدرت او بیشتر می‌شد، اقدامات قاطع تری در تعطیلی مجلات، توقیف افراد و انحلال احزاب به کار می‌برد.

در این دوره فعالیت‌های حزبی بسیار محدود شده و تنها اعضای حزب سوسیالیت و فراکسیون تجدد در مجلس فعال بودند و به شدت در برابر اقلیت که از دموکرات‌های سابق و منفردین تشکیل شده بودند، مخالفت می‌کردند. دیگر فراکسیون‌های دوره ششم عبارت بودند از: فراکسیون اقتصاد، آزاد، اتحاد، رادیکال، مستقل و منفردین.

کابینه‌های دوره ششم
۱. کابینه حسن مستوفی (دهمین کابینه)
۱۱ تیرماه ۱۳۰۵ شمسی برابر ذی الحجه ۱۳۴۴ هجری قمری
۲. کابینه حسن مستوفی (یازدهمین کابینه)
۲۴ شهریور ماه ۱۳۰۵ شمسی برابر ۹ ربیع الاول ۱۳۴۵ هجری قمری
۳. کابینه حسن مستوفی (دوازدهمین و آخرین کابینه)
۱۹ بهمن ماه ۱۳۰۵ شمسی برابر ۱۷ شعبان ۱۳۴۵ هجری قمری
۴.

کابینه مهدی قلی هدایت (نخستین کابینه)
۱۱ خرداد ماه ۱۳۰۶ شمسی برابر دوم ذی الحجه ۱۳۴۵ هجری قمری

مصوبات دوره ششم
علاوه بر مصوبات فوق در دوره ششم حدود ۲۰۰ فقره قانون به تصویب مجلس شورای ملی رسید که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
۱. عقد پیمان دوستی وامنیت متقابل بین ایران و دو همسایه غربی و شرقی (ترکیه وافغانستان) در ۲ اردیبهشت ماه ۱۳۰۵ شمسی
۲. قانون ساختمان راه آهن بین خورموسی، بندر محمره و بندر جز در ۱۴ اسفند ۱۳۰۵ شمسی
۳. قانون تاسیس بانک ملی ایران به منظور پیشرفت امور تجارت، فلاحت، زراعت و فصاعت در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۰۶ شمسی
۴. قانون محرومیت کارمندان دولت از انتخاب شدن به نمایندگی مجلس در ۲۲ تیرماه ۱۳۰۶ شمسی
۵.

"انتخابات مجلس ششم در حالی آغاز شد که از انبوه جریان‌ها و گروه‌های سیاسی و نیز حضور نامزد‌های مستقل خبری نبود"قانون مجازات مختلسین اموال دولتی در آذرماه ۱۳۰۶ شمسی
۶. قانون «تعیین حقوق رتبه‌های قضایی در ۲۶ آذرماه ۱۳۰۶ شمسی»
۷. قانون محاکمه وزرای و هیات منصفه در ۱۶ تیرماه ۱۳۰۷ شمسی
۸. قانون انحصار دولتی تریاک مشتمل بر ۱۶ ماده در ۲۶ تیرماه ۱۳۰۷ شمسی
۹. قانون منع خروج طلا ونقره از سرحدات.

مطبوعات در دوره ششم
با استقرار حکومت پهلوی رضا شاه برای تضمین قدرت مطلقه خودروزنامه‌های مستقل را تعطیل کرد و هر اندازه قدرت او بیشتر می‌شد اقدامات قاطع‌تری در تعطیلی و سانسور مطبوعات به کار می‌برد.

در اینجا برای بیان جو حاکم بر مطبوعات آن زمان مختصری از سخنان اعتراض آمیز یکی از نمایندگان دوره ششم (آقا سید یعقوب) نسبت به سانسور مطبوعات را آورده‌ایم:

«اگر راست است و انتخابات آزاد است، لااقل سانسور را برداریم که مردم مستحضر شوند. آخر تا کی این مملکت باید گرفتار و در مضیقه باشد تا کی باید دژخیم سانسور روی مطبوعات افتاده باشد و نگذارد مردم داد خودشان را بزنند تا کی مملکت ما باید درتحت اداره اشخاص اداره شود، قانون باید در مملکت حکومت کند، قانون را اجرا کنید. وقتی مطبوعات تجاوز کردند مجازاتشان کنید. چرا آن‌ها را خفه می‌کنید؟ کار وزارت داخله منحصر است به سانسور مطبوعات و خراب کردن انتخابات. این است که بنده به نام آزادی ملت به نام این که ملت آزاد را نمی‌توانید خفه کنید، نمی‌توانید حقوق و استقلالش را ببرید، نمی‌توانید سیادت و سعادت او را ببرید، فریاد می‌زنم اگر ملت زنده و آزاد باشد، آن ملت محفوظ است».

• بیشتر بخوانید:
• سید حسن مدرس به روایت تصویر

انتهای پیام/