کرونا: چه تغییراتی در امنیت ملی و جاسوسی ایجاد خواهد شد؟

حق نشر عکس

Reuters

Image caption

مقوله امنیت ملی در سال‌های اخیر در استیلای کامل تروریسم و جرایم سایبری بوده است

یک افسر اطلاعاتی به سرعت وارد اتاق جلسه می‌شود و جدیدترین گزارش را پیش روی سیاستمداران و سیاستگذاران دلواپس می‌گذارد.

این گزارش در گذشته شاید حاوی جزئیات برنامه یک حمله تروریستی بود - مثلا تحقیقات یک گروه در خاورمیانه برای یافتن راهی جدید برای سرنگون کردن یک هواپیمای مسافری. سازمان‌های امنیت ملی به خاطر تجربیات گذشته به خوبی می‌دانستند که چگونه باید با این گزارش برخورد کنند.

در آینده اما چنین گزارشی ممکن است درباره شیوع ویروسی در کشوری دوردست باشد که توسط دولتش مخفی نگه داشته شده است.

• مبارزه با کرونا؛ حکومت اقتدارگرای چین به دموکراسی‌ها چه یاد داد؟
• کرونا؛ از روسیه با عشق
• این فیلم ده سال پیش ویروس کرونا را پیش‌بینی کرده بود؟
• آیت‌الله خامنه‌ای با احتمال 'حمله بیولوژیکی' دستور ایجاد قرارگاه کرونا داد
• منشا ویروس کرونا چیست؟ سوپ خفاش یا سلاح بیولوژیک

در ۲۰ سالی که از حمله‌های یازده سپتامبر می‌گذرد، تروریسم کانون اصلی مباحث امنیت ملی بوده است. اما طی این سال‌ها نظراتی نیز مبنی بر اهمیت تعریض مفهوم "امنیت" مطرح شده است و بحران ویروس کرونا پرسش‌های قابل توجهی درباره جایگاه امنیت سلامت جهانی و ارتباط آن با امنیت ملی مطرح کرده است.

در جریان جدیدترین بازبینی سیاست‌ها در بریتانیا، وقوع یک همه‌گیری جهانی در بالاترین سطح تهدید امنیت ملی قرار گرفت - یعنی نظر کارشناسان این بود که بالاترین اولویت را دارد. با این حال انعکاس این تصمیم در نحوه برخورد با این موضوع و میزان منابعی که به این مقوله اختصاص داده شده است دیده نمی‌شود، مخصوصا هنگامی که آن را با سه تهدید سطح بالای دیگر مقایسه می‌کنیم: تروریسم، جنگ و حملات سایبری.

و دقیقا همانند روزهای بعد از یازده سپتامبر، خیلی‌ها احساس می‌کنند که به هشدارهایشان درباره وخامت وضع امنیت سلامت توجه نشده است.

ایجاد تغییر در سازمان‌های جاسوسی شاید نیازمند تغییرات قابل توجه در ابزارها و امکانات باشد. یکی از اولویت‌های سیاستگذاران اطلاع از واقعیت موجود درباره وضعیت سلامت در کشوری دیگر خواهد بود.

این تغییر برای سازمان‌هایی نظیر ام‌آی۶ و سی‌آی‌ای (سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا) که منابع انسانی استخدام می‌کنند شاید به معنی لزوم داشتن نفراتی باشد که بتوانند از جای درست اطلاعات دقیق بفرستند.

در عین حال، سازمان‌های مسئول شنود ارتباطات نیز شاید مجبور شوند موضوعات و مسائل دیگر را هم رصد کنند، یا در بعد اطلاعات فنی از ماهواره‌ها برای بررسی اماکن درمانی و گورستان‌ها استفاده شود.

شاید مجبور شویم دستگاه‌هایی برای کشف تهدیدات سلامتی و بیولوژیکی طراحی کنیم، مثل کاری که برای کشف مواد رادیواکتیو از راه دور انجام داده‌ایم.

اما تک‌تک این راهکارها همچنان بخشی از دنیای سنتی جمع‌آوری اطلاعات است.

آینده واقعی شاید در استفاده از داده‌های پیچیده‌تر و هوش مصنوعی برای یافت، درک و پیش‌بینی تحولات در جوامع باشد.

حق نشر عکس

SAUL LOEB/AFP/GETTY IMAGES

می‌توان از بررسی فراداده تلفن‌های همراه، جست‌وجوهای اینترنتی یا دیگر اشکال فعالیت استفاده کرد.

"چنین اتفاقی به افزایش مجدد جمع‌آوری اطلاعات درباره اقدامات احتمالی دیگر کشورها یا راهکارهای جدیدی که یافته‌اند منتهی خواهد شد."جاسوسی بیولوژیکی" چیز جدیدی نیست"چهار سال پیش، مدیر وقت ابداعات دیجیتال سی‌آی‌ای به من گفت که این سازمان دارد دنبال راهی برای بررسی اطلاعات کل جمعیت یک کشور با استفاده از هوش مصنوعی و فنونی چون "عقیده کاوی" می‌گردد.

ایده کلی این بود که بتوانند رویدادها - مثل اخلال در حکومت قانون یا احتمال وقوع انقلاب - را پیش از مسجل شدن پیش‌بینی کنند.

در این زمینه رقابت سختی بین چین و ایالات متحده در جریان است، و خیلی‌ها در واشنگتن احساس می‌کنند که دارند در این مسابقه شکست می‌خورند، چرا که چین سرمایه‌گذاری عظیمی برای ایجاد قابلیت‌ها و کسب اطلاعات کرده است.

یکی از نکات نامشخص این بحران تاثیرش بر ناسیونالیسم فزاینده سال‌های اخیر است. شاید شیوع این ویروس بر طبیعت پیوسته و جهان‌محور دنیای ما صحه بگذارد و به همکاری بیشتر، از جمله اشتراک اطلاعات مربوط به همه‌گیری‌های جدید، منجر شود.

یا ممکن است به بسته شدن مرزها و درونگرایی بیشتر کشورها بیانجامد. چنین اتفاقی به افزایش مجدد جمع‌آوری اطلاعات درباره اقدامات احتمالی دیگر کشورها یا راهکارهای جدیدی که یافته‌اند منتهی خواهد شد.

"جاسوسی بیولوژیکی" چیز جدیدی نیست. در دوران جنگ سرد، غرب و اتحاد جماهیر شوروی تلاش سختی برای اطلاع از اقدامات مخفی یکدیگر برای ساخت تسلیحات میکروبی و شیمیایی به خرج می‌دادند. در آینده شاید تمرکز بیشتر روی واکسن باشد تا سلاح.

وقایع اخیر در عین حال به افزایش شدید نگرانی‌های کهنه بابت استفاده تروریست‌ها یا گروه‌های دیگر از سلاح‌های میکروبی منجر شده است.

برای مثال، همین حالا نشانه‌هایی وجود دارد که برخی از گروه‌های راستگرای افراطی به پخش تعمدی این ویروس فکر کرده‌اند. وزارت دادگستری آمریکا اعلام کرده است که افرادی که دست به چنین کاری بزنند به عنوان تروریست محاکمه خواهند شد.

در چند سال اخیر، درک و برخورد با پخش اطلاعات غلط توسط دولت‌های متخاصم اهمیت بیشتری پیدا کرده است و به نظر می‌رسد که روندی ادامه‌دار خواهد بود، اما در داخل نیز چالش‌هایی وجود دارد.

یکی از پرسش‌هایی که ممکن است در خلال این بحران مطرح شود این است که کشورهایی که توانایی نظارتی داخلی بیشتری دارند تا چه حد از این امکانات برای کشف شیوع ویروس‌ها و همچنین شناخت و کنترل بهتر جابه‌جایی مردم برای ممانعت از شیوع بیشتر بیماری استفاده خواهند کرد.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

پلیس مسکو قرار است در آینده از مردم بخواهد که با نشان دادن یک کیوآر کد ثابت کنند که اجازه خروج از خانه را دارند

چین برای این کار از نرم‌افزار ردگیری تلفن‌های هوشمند استفاده می‌کند. روسیه نیز دوربین‌های مدار بسته و سامانه‌های تشخیص چهره را به کار گرفته است. کشورهای دیگر نیز از "حصار الکترونیکی" برای آگاه کردن مقامات از زیر پا گذاشتن قوانین قرنطینه استفاده می‌کنند.

بریتانیا و ایالات متحده نیز صحبت‌هایی در این زمینه با شرکت‌های فناوری داشته‌اند. اما فعالان آزادی‌های مدنی می‌گویند که درست است که در حال حاضر قرار است از چنین ابزاری برای محدود کردن شیوع ویروس استفاده شود، اما در آینده می‌توان از آن برای مقاصد سیاسی نیز استفاده کرد.

از طرف دیگر، تحلیلگران اطلاعاتی توانایی‌های دیگری نیز نیاز دارند.

"در دوران جنگ سرد، غرب و اتحاد جماهیر شوروی تلاش سختی برای اطلاع از اقدامات مخفی یکدیگر برای ساخت تسلیحات میکروبی و شیمیایی به خرج می‌دادند"کارشناسان سلامتی باید برای پردازش اطلاعات ورودی و تهیه گزارش برای سیاستگذاران با کارشناسان نظامی همکاری کنند، اما شاید نگران "بررسی شدن" توسط دیگر بخش‌های حکومت باشند.

یکی از سوال‌های کلیدی تحلیلگران این است که این ویروس تا چه حد توانایی دولت‌ها و نیروهای مسلح را کاهش داده است و چه بازیگر دیگری ممکن است از این وضعیت به نفع خود استفاده کند.

• تلفن همراه مبتلایان به کرونا در اسرائیل ردگیری می‌شود
• شرکت اسرائیلی سازنده نرم افزارهای جاسوسی برای مهار کرونا 'راه‌حل دارد'

همین حالا نشانه‌هایی مبنی بر تلاش سازمان‌های اطلاعاتی برای وفق پیدا کردن با این واقعیت جدید دیده می‌شود. گزارش می‌شود که موساد، سازمان اطلاعات برون‌مرزی اسرائیل، طی عملیاتی ۱۰۰ هزار کیت تست وارد کشور کرده است که البته به نظر می‌رسد برخی از قطعات اساسی را همراه نداشته‌اند.

در همان حال، سازمان اطلاعات داخلی این کشور تصمیم گرفته است تا با استفاده از اطلاعات تلفنی به افرادی که شاید در معرض این ویروس قرار گرفته باشند هشدار دهد.

در ایالات متحده نیز سازمان‌های اطلاعاتی طی ماه‌های ژانویه و فوریه اطلاعات طبقه‌بندی‌شده‌ای از این ویروس را در اختیار سیاستگذارن قرار دادند که بر اساس اطلاعات رسیده از چین جمع‌آوری شده بود. اما در عین حال گزارش شده است که این اطلاعات تاثیر خاصی بر تصمیمات کاخ سفید نگذاشته است.

این اتفاق یادآور چیزی است که سازمان‌های جاسوسی همیشه به آن واقف بوده‌اند - باکیفیتترین اطلاعات هم اگر توسط بالایی‌ها نادیده گرفته شود به درد نمی‌خورد.

• خبرهای بیشتر را در کانال تلگرام بی‌‌بی‌سی فارسی دنبال کنید