چرا ترکیه در مرز خود با ایران و سوریه دیوار کشیده؟

 چرا ترکیه در مرز خود با ایران و سوریه دیوار کشیده؟

ترکیه در آستانه اتمام ساخت دیوارهای امنیتی جدیدی است که صدها کیلومتر از مرز‌های این کشور با ایران و سوریه را پوشش می‌دهند.

به همین منوال یونان هم کار ساخت دیوارهای امنیتی با فناوری‌ پیشرفته در مرز زمینی خود با ترکیه را به پایان رسانده است.

ساخت چنین دیوارهایی از موضع سخت‌گیرانه‌تر هر دوی این کشورها حکایت دارد، آن هم در حالی که طی سال‌های اخیر میلیون‌ها مهاجر کوشیده‌اند با عبور از این مرزها خود را به اروپا برسانند.

اما این اقدام ترکیه، همزمان با عملیات نظامی برون مرزی‌اش علیه شبه نظامیان کرد نشان می‌دهد این کشور در سیاست منطقه‌ای خود رویکردی ستیزه‌جویانه در پیش گرفته که امنیت را در اولویت قرار می‌دهد.

دیوارهای مرزی با سوریه‌ و ایران
سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه نوامبر ۲۰۲۰ گفت کار ساخت دیوار امنیتی که بخش عمده مرز ۹۱۱ کیلومتری این کشور با سوریه را پوشش می‌دهد، به پایان رسیده است.

طبق گزارش‌ها ساخت این دیوار مرزی از ژانویه ۲۰۱۶ آغاز شد. به گفته مسئولان هدف از احداث این دیوار تقویت امنیت، مبارزه با قاچاق و کاهش مهاجرت غیرقانونی بوده است. آنکارا پس از سال‌ها ورود غیرقانونی آوارگان سوری فراری از جنگ داخلی به خاک خود، تصمیم به ساخت این دیوار گرفت.

به گزارش روزنامه پرتیراژ صباح که از حامیان دولت است، در ساخت این دیوار بلوک‌های سیمانی به عرض ۲ متر و ارتفاع سه متر به کار رفته و روی آن سیم خاردار نصب شده است. بنابر گزارش‌ها در طول این دیوار چندین برج دیده‌بانی هم قرار دارد که به فواصل ۳۰۰ متری از هم ساخته شده‌اند.

به گزارش خبرگزاری دولتی آناتولی،‌ این دیوار به "سیستم‌های نظارتی نمای نزدیک، دوربین‌های حرارتی، رادارهای نظارت زمینی، سیستم‌های تسلیحاتی کنترل از راه دور، مراکز فرماندهی و کنترل، سیستم‌های تصویربرداری خطی و حس‌گرهای لرزه‌ای و صوتی" مجهز است.

بنا بر گزارش‌ها دیوار مرزی ترکیه با سوریه، با ۸۳۲ کیلومتر طول پس از دیوار بزرگ چین و دیوار مرزی آمریکا با مکزیک، سومین دیوار طولانی دنیا به حساب می‌آید.

علاوه بر این پروژه ترکیه برای ساخت دیوار مرزی با با ایران هم رو به اتمام است؛ دیواری که بیش از ۲۰۰ کیلومتر از مرز مشترک ۵۶۰ کیلومتری‌ این دو کشور را در برمی‌گیرد. بنابر گزارش‌ها ساخت این دیوار از سال ۲۰۱۷ آغاز شده است.

به گفته رسانه‌های ترکیه، هدف از ساخت این دیوار مبارزه با قاچاق کالا و مهاجرت غیرقانونی، همین‌طور جلوگیری از حرکت نیروهای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) میان دو کشور بوده است.

در عین حال گزارش‌ها از افزایش نظارت ترکیه بر مرزهای کوهستانی خود با عراق و استقرار نیرو در این مناطق آن هم در بحبوحه عملیات نظامی خود در شمال این کشور خبر داده‌اند.

چرا الان؟
در سال‌های اول جنگ داخلی سوریه، ترکیه سیاست مرز‌های باز را در پیش گرفت که به میلیون‌ها شهروند سوری اجازه داد با عبور از مرز ترکیه وارد خاک این کشور شوند.

بنابر آمار سازمان ملل متحد در حال حاضر بیش از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار شهروند سوری از جنگ داخلی به ترکیه پناه برده‌اند و این کشور بیشترین میزان جمعیت پناهجو را در خود جای داده است.

با این حال، نظرسنجی‌ها از افزایش نارضایتی عمومی نسبت به مهاجران سوری حکایت دارد و در سال‌های اخیر آنکارا هم در رابطه با موج‌های جدید پناهجویان سیاست "تحمل صفر" را در پیش گرفته است.

بنا بر آمار و ارقام رسمی در نتیجه این رویکرد تعداد مهاجران سوری‌ تحت "حفاظت موقت" ترکیه از سال ۲۰۱۷ ثابت باقی مانده است.

ترکیه حتی در جریان کارزار نظامی مرگبار سوریه و روسیه در ادلب در سال ۲۰۲۰ هم مرزهای خود را بسته نگه داشت و به هزاران آواره سوری که به دنبال بمباران‌های سنگین مجبور به ترک محل زندگی‌ خود شده بودند اجازه عبور از مرزهایش را نداد.

"به گفته مسئولان هدف از احداث این دیوار تقویت امنیت، مبارزه با قاچاق و کاهش مهاجرت غیرقانونی بوده است"رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه گفت آنکارا دیگر حاضر نیست به تنهایی بار موجی جدید از مهاجران را به دوش بکشد و آن‌ها در عوض ساخت خانه‌های آجری برای جنگ‌زدگان در ادلب را آغاز کرده‌اند.

گروه‌های حقوق بشری، نیروهای ترکیه را به عقب راندن و کشتار پناهجویان سوری متهم کرده‌اند. بنابر گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه در ماه مارس، از سال ۲۰۱۱ تا‌کنون ۴۶۵ غیرنظامی سوری به ضرب گلوله پلیس مرزی ترکیه کشته شده‌اند.

افزایش موج مهاجرت‌ها از آسیای مرکزی هم یکی دیگر از دلایل ترکیه برای ساخت دیوار امنیتی در مرز خود با ایران بوده است. پناهجویان افغان که به دلیل بی‌ثباتی و ناامنی از کشور خود گریخته‌اند، می‌کوشند از طریق ایران وارد خاک ترکیه شوند.

متین کوراباتیر، مدیر مرکز تحقیقات پناهندگی و مهاجرت در آنکارا به بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی گفت: " این مرز سال‌ها برای بسیاری از پناهندگان و مهاجران غیرقانونی تنها راه برای ورود به ترکیه بوده است."

شبکه دولتی تی‌آر‌تی‌ هابر در ماه ژانویه از رضایت مسئولان ترکیه نسبت به دیوارهای مرزی با ایران خبر داد و به نقل از آن‌ها گفت که این دیوارها "به شکل قابل ملاحظه‌ای" در "کاهش" عبور مهاجران غیرقانونی و قاچاق کالا موثر بوده‌اند.

اما کوراباتیر می‌گوید از آنجایی که ساخت این دیوارها به اتمام نرسیده، هنوز هم برخی مهاجران از مرز ایران وارد خاک ترکیه می‌شوند.

اقدامی علیه کردها؟

برخی از کردها معتقدند ساخت دیوارهای مرزی بخشی از تلاش ترکیه برای برهم زدن وحدت فراملی کردها و افزایش شکاف میان این جوامع است.

مناطق کردنشین ترکیه، سوریه، ایران و عراق در مجاورت هم قرار دارند و برخی فعالان کرد اتحاد این چهار بخش از طریق حذف مرزهایی که پس از جنگ جهانی اول میان‌ آن‌ها ترسیم شد را از دیرباز به عنوان هدف خود عنوان کرده‌‌اند.

مرکز اطلاعات روژاوا واقع در شهر کردنشین قامشلی که یک رسانه انگلیسی زبان حامی کردهاست در ۲۰۱۹ هشدار داد که دیوار مرزی سوریه باعث شکل‌گیری "اختلاف" میان جوامع کرد شده است.

رمضان آراس، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه ابن خلدون استانبول، در کتاب خود با عنوان "دیوار: ساختن و ویران کردن مرز ترکیه- سوریه"، دیوار مرزی سوریه را "سازه‌ای آسیب‌زا" برای ساکنان محلی توصیف کرده است.

او می‌نویسد: "دیوارهای امنیتی ترکیه … با گسستن شبکه‌ها و پیوندهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی میان جوامع کرد ساکن در دو طرف دیوار، به عنوان یک مکانیسم ایجاد مانع عمل می‌کنند. "

ترکیه در سال‌های اخیر کارزارهای نظامی فرامرزی علیه نیروهای تحت رهبری کردها در سوریه راه انداخته و بارها مواضع نیروهای پ‌ک‌ک در شمال عراق را هدف قرار داده است.

رجب طیب اردوغان در ژوئن ۲۰۱۷ ضمن ابراز رضایت از دیوارهای جدید مرزی کشور از آن‌ها به عنوان کلید اقدامات "ضد تروریستی" یاد کرد.

او گفت: "ما در حال ساخت دیوارهایی بسیار مستحکم هستیم … تا جلوی ورود و خروج تروریست‌ها و انتقال سلاح را بگیریم … در صورت لزوم در مرز‌های خود با عراق و ایران هم به اقدامی مشابه دست خواهیم زد."

امبات موئلو، پژوهشگر حوزه امنیت و تروریسم به روزنامه ینی‌آکیت، از حامیان سرسخت دولت گفت: " این دیوارها … به طور کامل مانع از نفوذ نیروهای پ‌ک‌ک که دست‌هایشان به خون نوزادان آلوده است و سایر سازمان‌های تروریستی خواهند شد و جلوی تمامی انواع قاچاق و مهاجرت غیرقانونی را خواهند گرفت."

دیوار مرزی یونان

اما یونان در همسایگی ترکیه هم ظاهرا روندی مشابه در پیش گرفته و برای جلو‌گیری از ورود مهاجران غیر قانونی طرح ساخت یک دیوار امنیتی با فناوری پیشرفته در امتداد مرز زمینی ۲۰۰ کیلومتری خود با ترکیه را به اجرا در‌آورده است؛ پروژه‌ای که به تازگی به اتمام رسیده است.

بنابر‌ گزارش‌ها این دیوار مرزی پیشرفته به دوربین‌های دور‌برد، هواپیماهای بدون سرنشین، سیستم دید در شب، "توپ‌های صوتی" با بسامد بالا و حس‌گرهایی که با هوش‌ مصنوعی کنترل می‌شوند، مجهز شده است.

یونان بعد از سال‌ها ورود غیرقانونی مهاجران از مرز ترکیه تصمیم به ساخت این دیوار گرفت. آنکارا در فوریه ۲۰۲۰ مرزهای خود را برای عبور مهاجرانی که از طریق ترکیه راهی یونان بودند، باز کرد اما آتن مرزهایش را تا حد زیادی بسته نگه داشت.

گروهای مدافع حقوق بشر مرزبانان یونان را به عقب راندن مهاجران و خشونت نسبت به آن‌ها متهم کرده‌اند.

آن‌ها می‌گویند پلیس مرزی یونان به مهاجران تیراندازی می‌کند، آن‌ها را می‌کشد یا در دریا رها می‌کند تا غرق شوند.

اما این دیوار مرزی ستایش رسانه‌های محافظه‌کار و ملی‌گرای یونان را برانگیخته است. از جمله روزنامه عامه‌پسند پروتو تما که نوشته این دیوار "قلعه‌ای غیر‌قابل نفوذ" بوجود آورده است.

اما علاوه بر این در رسانه‌های ترکیه هم به مساله دیوار مرزی یونان پرداخته‌ شده است. شبکه تی‌آر‌تی هابر با اشاره به این که بودجه بخشی از فناوری به کار رفته در این دیوار توسط اتحادیه اروپا تامین شده، از آن با عنوان "دیوار شرم" یاد کرده است.

تمایل کشورهای عضو اتحادیه اروپا به جلوگیری از موج مهاجران موجب شد در سال‌های اخیر بودجه و اختیارات بیشتری به آژانس مرزی اتحادیه اروپا ( فرانتکس) داده شود.

بروکسل علاوه بر این در مارس ۲۰۱۶ توافقی جنجالی با آنکارا امضا کرد که بر اساس آن ترکیه متعهد شد در قبال کمک مالی اتحادیه اروپا از عبور پناهجویان به سوی اروپا جلوگیری کند.

کوراباتیر، مدیر مرکز تحقیقات پناهندگی و مهاجرت در آنکارا می‌گوید ترکیه بخشی از این کمک مالی را صرف ساخت دیوارهای مرزی خود کرده است.

موج جدید مهاجران
ترکیه در حالی برای ساخت دیوارهای مرزی تلاش می‌کند که همزمان با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و پیشروی طالبان در این کشور، گزارش‌ها از هجوم روزانه صدها پناهجوی افغان از طریق ایران به سوی مرزهای ترکیه خبر می‌دهند.

کوراباتیر می‌گوید تحولات افغانستان می‌تواند به "افزایش تلاش‌ها برای عبور از مرز" منجر شود.

هشتگ "مرزها را ببندید" که روز ۱۲ ژوئیه به دنبال انتشار گزارش‌ها در رابطه با هجوم مهاجران افغان به سوی ترکیه به شکل گسترده در شبکه‌های اجتماعی رواج یافت، احتمالا نشان‌دهنده حمایت عمومی از تلاش‌های دولت است.

اما اسماعیل چاتاکلی، معاون وزیر کشور ترکیه ضمن تاکید بر پروژه ساخت دیوار امنیتی در مرز با ایران، این گزارش‌ها را تکذیب کرد.

چاتاکلی گفت تا زمان اتمام ساخت دیوارهای مرزی، آنکارا برای مبارزه با مهاجرت غیرقانونی از تمامی روش‌ها از جمله بکارگیری نیروهای ویژه استفاده خواهد کرد.

با این تفاسیر موضع سخت‌گیرانه ترکیه نسبت به مساله امنیت و مهاجرت احتمالا در سال‌های آینده هم ادامه خواهد داشت.
ویلیام آرمسترانگ
بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی
 
فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران