واکنش سازمان محیط زیست به ادعای یکی از نامزدهای انتخابات درباره دریاچه ارومیه

در جریان رقابت‌های انتخاباتی متاسفانه یک کاندیدای شناخته شده در اظهاراتی ضمن نادیده گرفتن بیش از هفت سال تلاش‌های مستمر مجموعه‌ای بزرگ از سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و عمومی ذیل ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه، نجات این دریاچه و افزایش چشمگیر تراز آن را به دلیل نزولات آسمانی عنوان کرده است.

این در حالیست که بررسی آماری وضعیت دریاچه ارومیه نشان می‌دهد، کاهش تراز دریاچه ارومیه تحت هر شرایط بارشی، امری مستمر از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۳ (سال شروع عملیات اجرایی طرح نجات دریاچه ارومیه) حتی با وجود سال‌های ترسالی ۸۳-۱۳۸۲، ۸۶-۱۳۸۵ و حتی در متأخرین نمونه سال آبی ۸۹-۱۳۸۸ بوده است.

شکل ۱- وضعیت بارش سالانه حوضه آبریز دریاچه ارومیه و تراز دریاچه ارومیه در سال‌های آبی ۷۶-۱۳۷۵ تا ۹۶-۱۳۹۵

از سال ۱۳۹۳، در مرحله اوّل با اقدامات ضرب‌الاجلی برای احیای دریاچه ارومیه در قالب «دوره تثبیت»، ابتدا روند کاهشی تراز دریاچه ارومیه متوقّف شد و در ادامه نیز با ورود به «دوره احیاء»، وضعیت این دریاچه که طی ۲۰ سال پیش از آن رو به وخامت گذاشته بود، به‌صورت آرام و پیوسته رو به بهبود گذاشت.

این بدیهی است که هیچ‌گاه هیچ طرحی قادر به تولید آب نخواهد بود و تمامی تلاش‌ها در قالب طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه، بر مدار انجام اقدامات لازم جهت تحقّق حقّابه دریاچه ارومیه از محل بارش‌های رحمت الهی است. صد البته که تنها منبع تأمین آب لازم برای گسیل به دریاچه ارومیه، بارش است و هر چقدر این بارش در طول یک سال آبی بیشتر باشد، اقدامات صورت گرفته در جهت تسهیل ورود بخشی از رواناب‌های تولیدی این بارش به سمت دریاچه ارومیه اثربخشی کمّی بیشتری خواهند داشت. لایروبی ده‌ها کیلومتر از رودخانه‌ای که دچار خشکسالی شدید شده بود، هیچ‌گاه نمی‌تواند با وجود هزینه‌های سنگین صورت گرفته به خودی خود عامل تأمین حقّابه دریاچه ارومیه شود بلکه اثر خارق‌العاده این سرمایه‌گذاری، زمانی همچون بهار ۱۳۹۸ نمایان خواهد شد که در فرصت مناسب پیش از وقوع سیل با چنین عملیاتی نه تنها بیشترین ورود آب به دریاچه محقّق شود بلکه از بروز خسارات سیل در مناطق اطراف رودخانه نیز جلوگیری شود.

البته نباید این نکته را فراموش کرد که تراز دریاچه ارومیه حتی در اسفند ۱۳۹۷ یعنی پیش از شروع بارش‌های سیل‌آسای ابتدای سال ۱۳۹۸ نیز به ۱۲۷۰.۹۰ متر از سطح آزاد آب دریاها رسیده بود که در مقایسه با همان تاریخ در سال ۱۳۹۳ (سال شروع عملیات اجرایی احیای دریاچه ارومیه)، افزایش ۳۰ سانتی‌متری داشته است. در حالی که اگر قرار بود این دریاچه بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ به روال سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۳ کاهش تراز پیدا کند، طی این بازه چهارساله ۱۶۰ سانتی‌متر دیگر از تراز آن کاهش می‌یافت.

با تأکید مجدد بر این‌که هدف طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه، مدیریت منابع آب در دسترس جهت تحقّق توأمان نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی حوضه آبریز و نیاز زیست‌محیطی دریاچه ارومیه بوده است؛ استفاده از نعمت الهی بارش باران به نفع دریاچه ارومیه، هنری بوده که در سایه برنامه‌ریزی‌های قبلی عملیاتی شده است. اگرچه عمده مشکل به وجود آمده برای دریاچه ارومیه از مصرف بیش از حد نیاز آب در بخش کشاورزی سرچشمه می‌گرفت امّا مدیریت و هدایت رواناب‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه هم یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی بود که مانع ورود آب به دریاچه ارومیه می‌شد.

"حال عدد بارش باران و تراز دریاچه را در دو دوره «بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله» و «بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله» مقایسه می‌کنیم"در همین راستا، پروژه‌های متعدّدی شامل اتصال زرینه‌رود به سیمینه‌رود به طول ۲۵ کیلومتر و لایروبی مسیر رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه اعم از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، آجی‌چای، مهـابادچای، قلعه‌چای، صوفی‌چای و ...، جمعاً به طول بیش از ۲۵۳ کیلومتر و حجم عملیاتی بالغ بر ۸ میلیون مترمکعب لجن‌برداری و خاک‌برداری در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اجراء شده‌اند. نتیجه این شد که ضمن بهره‌برداری حداکثری از توان سیلابی رودخانه‌ها برای ورود آب به دریاچه ارومیه، تقریباً در هیچ یک از مناطق متأثر از این بارش‌ها خساراتی ناشی از رواناب‌های تولیدی آن در سطح شهرها و روستاهای اطراف دریاچه رخ نداده است. بر اساس نتایج گزارش رسمی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، تنها با لایروبی ۸ رودخانه اصلی حوضه آبریز دریاچه ارومیه در محدوده استان آذربایجان غربی، ظرفیت آبگذری آن‌ها از ۲۲۹ مترمکعب بر ثانیه به ۷۹۳ مترمکعب بر ثانیه ارتقا یافته است.

حال تنها برای این‌که تأثیر این اقدامات را بر آب ورودی به دریاچه ارومیه در سال‌های مختلف ببینیم، چند عدد را با هم مقایسه کنیم. متوسط بارش باران در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در ۵۰ سال گذشته ۳۴۱ میلی‌متر بوده است. حال عدد بارش باران و تراز دریاچه را در دو دوره «بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله» و «بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله» مقایسه می‌کنیم.

مبنای مقایسه در سال‌هایی با بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله، پایان سال آبی و در سال‌هایی با بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله، ۱۵ اردیبهشت ماه یعنی زمان پایان سیلاب‌های ابتدای سال ۱۳۹۸ است.

مقایسه میزان بارش و تراز دریاچه در سال‌هایی با بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله

همانطور که در شکل ۲ ملاحظه می‌فرمایید، میزان بارش و تراز دریاچه در سه مقطع مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در سال آبی ۸۸-۱۳۸۷ وقتی میزان بارش ۳۱۲ میلی‌متر بود، یعنی ۲۹ میلی‌متر کمتر از میزان متوسط بارش ۵۰ ساله، تراز دریاچه ارومیه با کاهش ۴۴۰ میلی‌متری همراه بوده است. در یک مقطع دیگر و در سال آبی ۹۰-۱۳۸۹ هم وقتی میزان بارش ۳۱۳ میلی‌متر بود، ۲۸ میلی‌متر کمتر از میزان متوسط بارش ۵۰ ساله، تراز دریاچه با افت ۴۱۰ میلی‌متری همراه بود. این در حالی است که در سال آبی ۹۶-۱۳۹۵ و پس از آغاز اقدامات دولت، در حالی که در این سال آبی میزان بارش به مراتب از دو سال یاد شده پایین‌تر بود (۲۷۷ میلی‌متر و ۶۴ میلی‌متر کمتر از میزان متوسط بارش ۵۰ ساله)، می‌بینیم که عدد افت تراز دریاچه تنها ۱۳۰ میلی‌متر بوده که به مراتب کمتر از دو سال قبل از اقدامات اجرایی طرح ملّی نجات دریاچه ارومیه بوده است. این نشان از تأثیرگذار بودن اقدامات دستگاه‌های اجرایی موظّف در امر نجات دریاچه ارومیه در جهت هدایت رواناب‌ها به بستر دریاچه بوده است.

شکل ۲- مقایسه میزان بارش و تغییرات تراز سطح آب در سال‌های با بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله

مقایسه میزان بارش و تراز دریاچه در سال‌هایی با بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله

شکل ۳، عدد میزان بارش و تراز دریاچه ارومیه را در سه سالی که میزان بارش تا ۱۵ اردیبهشت بیش از میانگین ۵۰ ساله بوده را نشان می‌دهد.

"مبنای مقایسه در سال‌هایی با بارش کمتر از میانگین ۵۰ ساله، پایان سال آبی و در سال‌هایی با بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله، ۱۵ اردیبهشت ماه یعنی زمان پایان سیلاب‌های ابتدای سال ۱۳۹۸ است"همانطور که در تصویر می‌بینید، در سال آبی ۸۶-۱۳۸۵ میزان بارش باران ۳۹۱ میلی‌متر بود اما با اینکه میزان بارش بیشتر از متوسط ۵۰ ساله بود، تراز دریاچه با افت ۱۲۰ میلی‌متری همراه بود. در سال آبی ۸۹-۱۳۸۸ هم که میزان بارش ۴۱ میلی‌متر بالاتر از متوسط ۵۰ ساله بود، تراز دریاچه ارومیه با افت ۱۵۰ میلی‌متری همراه بود. اما در سال ۹۸-۱۳۹۷ که میزان بارش ۴۵۲ میلی‌متر بود، تراز دریاچه با افزایش ۹۷۰ میلی‌متری همراه شده است. همین اعداد به خوبی نشان می‌دهند در سال‌های پر آبی هم قبل از اقدامات دولت پیاپی شاهد کاهش سطح تراز دریاچه ارومیه بودیم ولی بعد از اقدامات که تنها بخشی از آن مدیریت رواناب‌ها بود، شاهد تأثیر مستقیم افزایش بارش‌ها بر افزایش تراز دریاچه هستیم.

شکل ۳- مقایسه میزان بارش و تغییرات تراز سطح آب در سال‌های با بارش بیشتر از میانگین ۵۰ ساله

۴۷۲۳۷