پولشویی چیست؟

حق نشر عکس

Getty Images

در ادبیات فارسی، فعل «شستن» و مشتقات آن همچون شست‌و شو حامل معانی مثبتی هستند، نشانه‌ای از پاکی و پاکیزگی.

اما گویا یک قلم از این شستن‌ها، برخلاف قاعده، حاوی مفهوم پاکی و درستی نیست و از قضا برخلاف معانی معمول استخراج شده از شستن، عملی کثیف و قبیح برشمرده می‌شود. «پولشویی»، شست‌و شویی است خلاف قانون و قاعده که در سال‌های اخیر به واسطه مطرح بودن تصویب لوایح چهارگانه دولت برای تامین نظر گروه بین‌المللی اقدام ویژه مالی بر سر زبان افتاده است.

تا آنجا که قوانین داخلی مبارزه با جرائم پولشویی مورد توجه قانون گذاران و دستگاه قضایی ایران قرار گرفت، مجازات و احکامی برای آن در نظر گرفته شد و بانک مرکزی دستورالعمل‌های بانکی را به شبکه بانکی ابلاغ کرده است.

بر اساس این قانون، شورای‌عالی مبارزه با پولشویی، عالی ترین مرجع حاکمیتی برای اقدامات ضد پولشویی در ایران است.

اما از آنجا که همچنان ایران نتوانسته نظر مراجع بین‌المللی در خصوص کفایت برقراری نظارت‌ها و استانداردهای مرتبط با پولشویی را به جای آورد، اگرچه در فهرست سیاه اف‌ای‌تی‌اف، قرار ندارد اما در شرایطی است که اگر تا آخرین مهلت ارایه شده این گروه تا بهمن ماه امسال، نتواند نظر این گروه را تامین کند به فهرستی «سیاه» راه می‌یابد که جز کره‌شمالی عضو دیگری ندارد.

اما اصلا پولشویی یعنی چه؟

پولشویی عمل یا فرایندی است که به واسطه انجام آن، پول و درآمد ناشی از فعالیت‌های غیرمجاز، خلاف قانون و مجرمانه در چرخه سالم اقتصاد وارد شده و در ظاهر به دارایی‌هایی که از راه‌های اقتصادی مشروع و قانونی کسب شده، بدل می‌شوند و به اصطلاح شسته یا تطهیر می‌شود، به‌طوریکه پس از انجام فرآیند پولشویی، منشا اولیه پول پنهان می‌ماند.

چرا به این فرآیند پولشویی گفته می‌شود واین اصطلاح پولشویی از کجا آمده است؟

اینکه بخواهیم به فرآیندی روشن به عنوان مصداق پولشویی در تاریخ اشاره کرده و آن را مبدا چنین اعمالی به‌شمار آوریم، نشدنی است. پنهان کردن دارایی‌ها و ثروت از چشم ماموران خراج‌گیری و مالیات‌ستان یا مشروع جلوه دادن دارایی‌های کسب‌شده از فعالیت‌های اقتصادی غیرقانونی، سابقه‌ای به اندازه تاریخ دارند.

تاریخ پولشویی حتی به چهار هزار سال قبل باز می‌گردد و نمونه‌هایی از سابقه تطهیر، مخفی‌کردن دارایی‌ها یا جابه‌جایی ثروت در میان اصحاب قدرت سیاسی و اقتصادی در طول تاریخ مشاهده می‌شود که هر کدام با تعاریف امروزین پولشویی مطابقت می‌کنند.

اما استفاده از مفهوم پولشویی، به گذشته‌ای نه چندان دور در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۳۰ آمریکا بازمی گردد، جایی که گروه‌های مافیایی و گانگستری به فعالیت‌هایی در حوزه اقتصاد سیاه، اعم از قاچاق، قمار، قوادی و اخاذی مبادرت داشتند و باید برای تبدیل درآمدهای ناشی از این فعالیت‌ها محملی قانونی می‌یافتند.

در دهه ۱۹۳۰ با ممنوعیت فروش الکل در آمریکا، به تجارت در این بازار روی آوردند. گروه‌های تبهکار و در راس آنها آلفونسه گابریل کاپون، مشهور به آل‌کاپون، با خریداری شمار زیادی از رخت‌شویخانه‌های سکه‌ای، پول حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی خود را به نام درآمد کسب‌شده از فعالیت این رخت‌شویخانه‌های عمومی به چرخ اقتصاد رسمی وارد می‌کردند.

حساب کشی از رخت‌شویخانه‌ها به دلیل ماهیت این فعالیت خدماتی دشوار بود و اصولا راهی برای کنترل میزان درآمدهای حاصل از این فعالیت نبود.

در دهه ۸۰ و فعالیت دولت‌ها علیه تجارت مواد مخدر، بحث پولشویی و مبارزه با آن را جدی‌تر کرد و با حملات یازده سپتامبر ۲۰۰۱، مبارزه با جرایم مربوط به پولشویی و تعیین استانداردها و نظارت‌های بیشتر بانکی و مالی برای این فعالیت‌ها و تامین مالی تروریسم، اهمیتی دوچندان یافت.

استفاده از تحریم‌های اقتصادی برای اعمال فشارهای سیاسی نیز دور جدیدی از توجه به پولشویی یا پنهان کاری مالی و پولی را رقم زده است.

کدام فعالیت‌های اقتصادی می‌توانند برای پولشویی، مورد استفاده قرار گیرند؟

اصولا فعالیت‌های خدماتی که برای انجام فعالیت نیاز چندانی به خرید و تامین مواد اولیه یا خرید کالاهای واسطه ای ندارند، بسترهای مناسبی برای پولشویی به حساب می آیند.

کازینوها، بارها و کلاب‌های شبانه، آرایشگاه‌ها، کارواش‌ها، پارکینگ‌های طبقاتی و دیگر فعالیت‌های خدماتی به طور معمول برای انجام پولشویی گزینه‌های مناسبی هستند.

اما در کنار این فعالیت‌های اقتصادی، گاهی پولشویی در قالب راه‌اندازی خیریه‌ها ساماندهی می شود.

برگزاری حراجی‌های هنری یا مشارکت در فعالیت‌هایی در حوزه ورزش نیز می‌تواند زمینه‌های مناسبی برای پولشویی باشند که در جهان و ایران نمونه‌هایی داشته است.

ایجاد شرکت‌های لایه لایه و تو در تو با سهامداران مشترک و ضربدری و بالاخره راه‌اندازی بانک‌ها و موسسات مالی نیز از دیگر محمل‌های مساعد برای پولشویی به‌شمار می‌آیند.

بی‌دلیل نیست که کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی بین شمار صندوق‌های قرض‌الحسنه و موسسات ملی و اعتباری فاقد مجوز در استان‌‌های مختلف ایران و مسیر ترانزیت قاچاق موادمخدر، ارتباط معناداری می‌دیدند.

در دوره جدید و با پی ریزی و معمول‌شدن استفاده از ارزهای دیجیتال و رمزنگاری شده، یکی از نگرانی‌های جدی کارشناسان، استفاده از این ارزها برای انجام عملیات پولشویی از سوی باندهای تبهکاری است.

جرائم پولشویی در اقتصاد جهان چقدر جدی و قابل توجه است؟

بر اساس آمار اعلام شده از سوی یو‌ ان او دی سی، دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد، حجم پولشویی در اقتصاد جهانی سالانه به ۲ تا ۵ درصد کل تولید ناخالص داخلی بالغ می‌شود که رقمی در حدود ۸۰۰ میلیارد دلار تا دو هزار میلیارد دلار است.

حق نشر عکس

Getty Images

وضعیت در اقتصاد ایران چگونه است؟

اقتصاد ایران به دلایل مختلفی به طور قابل توجهی با پدیده پولشویی دست به گریبان است و پولشویی در اقتصاد ایران محدود به سالهای اخیر نیست.

بزرگ بودن سهم اقتصاد زیرزمینی و بخش خاکستری، فرار مالیاتی گسترده در اقتصاد ایران و فقدان فرهنگ مالیات دهی، قرار گرفتن ایران بر سر راه مسیر ترانزیت قاچاق مواد مخدر و حجم قابل توجه انواع و اقسام کالاهای قاچاق و همچنین مهاجرت غیرقانونی و قاچاق انسان، ضعف نظام بانکی و برقرار نبودن استانداردهای بین‌المللی بانکداری در ایران و همچنین حساسیت پایین حاکمیت در برابر این پدیده از جمله دلایلی است که می‌توان برای حدس‌زدن درباره گسترده بودن پولشویی در اقتصاد ایران به آنها اشاره کرد.

آیا برآوردی از حجم پولهای کثیف در اقتصاد ایران می‌توان داشت؟

برای رسیدن به یک حدس قابل اتکا از حجم پولشویی در ایران از سخنان محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران شروع کنیم که حدود یک سال پیش در بیان اهمیت و ضرورت تصویب لوایح چهارگانه مرتبط با تامین نظر گروه ویژه اقدام مالی، اف‌ای‌تی‌اف در گفت وگویی تاکید کرده بود که در ایران «خیلی ها از پولشویی منفعت می‌برند» و «آنجاهایی که هزاران میلیارد پولشویی انجام می‌دهند حتما آنقدر توان مالی دارند که ده ها یا صدها میلیارد هزینه تبلیغات و فضاسازی در کشور» علیه قوانین ضد پولشویی ایجاد کنند.

در تیرماه امسال، علی مویدی، رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در ایران گفته بود که «در شش سال اخیر نزدیک به شش میلیون حساب بانکی در ایران به واسطه فعالیت‌های قاچاق و پولشویی مسدود شده‌اند.»

علی عرب مازار یزدی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی که همراه با لیلا خودکاری در مطالعه و پژوهشی با موضوع «برآورد حجم پولهای کثیف در ایران» که در سال ۱۳۸۶ انجام شد و اطلاعات دوره سالهای ۱۳۵۲ تا ۱۳۸۰ مبنای بررسی آنها بوده، نشان می‌دهد که بزرگی و حجم پولهای کثیف در اقتصاد ایران معادل ۱۱.۸ درصد از حجم کل نقدینگی است. البته مطالعه آنها نشان می‌دهد که این حجم با شتاب بیشتری در اقتصاد ایران در حال بزرگ‌شدن بوده است.

اما با همان فرض سهم حدود ۱۲ درصدی از کل نقدینگی، اگر حجم نقدینگی فعلی را بیش از ۲۰۰۰ هزار میلیارد تومان در نظر بگیریم، بزرگی اندازه پولهای کثیف در اقتصاد ایران به ۲۴۰ میلیارد تومان بالغ می‌شود.

گفته می‌شود حجم قاچاق کالا در اقتصاد ایران سالانه بالغ بر ۲۵ میلیارد دلار است و آنطور که فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد گفته، بیش از ۴۰ درصد اقتصاد ایران با فرار مالیاتی، از پرداخت مالیات گریزانند که باز اینها بخشهایی کوچک از تصویری بزرگ تر از حجم اقتصاد سیاه، زیرزمینی یا سیاهچاله‌های مالی در اقتصاد ایران هستند.