فضیلت و آداب ماه شعبان در بیان میرزا جواد ملکی تبریزی

خبرگزاری تسنیم: هشتمین ماه قمری سال، ماه شعبان است. در فضیلت آن، همین بس که خداوند آن را مدخلی برای ورود به برترین و با برکت‌ترین ایام سال یعنی ماه مبارک رمضان کرده است؛ ماهی که قرآن در آن نازل شد. پیامبر و ائمه علیهم‌السلام به دلیل این ویژگی خاص، اعمال و آدابی را برای آن بیان فرموده‌اند. به عنوان نمونه پیامبر (ص) در روایتی فرمود: «شعبان ماه من است و هر کس یک روز از ماه مرا روزه بدارد، بهشت بر او واجب است؛ شعبان شهری، رحم اللّه من اعاننی علی شهری» (مصباح المجتهد، ج ۲، ص ۷۲۸) و یا در دیگر روایت فرمود: «ماه شعبان، شعبان نامیده شد، چرا که روزی‌های مؤمنان در این ماه قسمت می‌شود؛ إنَّما سُمِّیَ شَعبانُ لأِنَّهُ یَتَشَعَّبُ فیهِ أرزاقُ المُؤمِنینَ؛ (ثواب الأعمال، ص ۶۲)

میرزا جواد آقای ملک تبریزی در کتاب «المراقبات» خود که درباره اعمال و آداب ماه‌های قمری سال است، در لزوم مراقبت از این ماه سال به نکاتی اشاره کرده است. ایشان می‌نویسد:

«این ماه برای سالک الی الله بسیار با ارزش است.

"در فضیلت آن، همین بس که خداوند آن را مدخلی برای ورود به برترین و با برکت‌ترین ایام سال یعنی ماه مبارک رمضان کرده است؛ ماهی که قرآن در آن نازل شد"یکی از شب‌های قدر در این ماه است و کسی در آن متولد شده که خداوند به واسطه او وعده پیروزی به تمامی دوستان، پیامبران و برگزیدگانش - از زمانی که پدر ما حضرت آدم (علی نبینا و آله و علیه السلام) در زمین ساکن شده - داده است و وعده داده بوسیله او بعد از پر شدن زمین از ظلم و جور، آن را پر از قسط و عدل کند - که در جای خود به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت؛ و از مقام آن همین بس که ماه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بوده و حضرتش (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «شَعْبَانَ شَهْرِی، رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَنِی عَلَی شَهْرِی» شعبان ماه من است، خداوند کسی را که مرا در ماهم یاری کند، بیامرزد.»

کسی که از این دعوت بزرگ آگاه شود، باید بکوشد که از دعوت شدگان این دعوت گردد. این جانشین و برادر او امیرالمؤ منین است که می فرماید: «مَا فَاتَنِی‏ صَوْمُ‏ شَعْبَانَ مُنْذُ سَمِعْتُ مُنَادِیَ رَسُولِ اللَّهِ ص یُنَادِی فِی شَعْبَانَ فَلَنْ یَفُوتَنِی أَیَّامَ حَیَاتِی صَوْمُ شَعْبَانَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی» ‏ از زمانی که ندای منادی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را که برای روزه این ماه ندا می کرد شنیدم، هیچ گاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد.» این درباره روزه این ماه بود؛ و می توان کمک به آن حضرت (صلی الله علیه و آله و سلم) را از جهات دیگر مانند نماز، صدقه، مناجات و تمام کارهای خیر با روزه این ماه مقایسه نمود.

مناجات شعبانیه
این مناجات، مناجات معروفی است و اهلش به خاطر آن با ماه شعبان مأنوس شده و به همین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند. این مناجات شامل مطالب اساسی در مورد چگونگی معامله بندگان با خدای بزرگ بوده و آداب خواستن، دعا و طلب آمرزش از او را، آنگونه که شایسته است، بیان می‌کند و استدلال‌های جالب توجهی جهت امیدوار شدن به درگاه خدا که با مناجات با او مناسب است در بر دارد؛ و به روشنی ملاقات، نزدیکی و دیدن خدا را معنی می‌کند و به این ترتیب شبهه‌های سالک شک‌های منکر و وحشت اهل شک را برطرف می‌کند و نیز اشاره‌ای به شناخت نفس و این که شناخت آن باعث شناخت پروردگار است دارد؛ بنابر تفسیر بعضی از فرازهای آن توسط یکی از بزرگان اهل معرفت.

تمام کلام این که این مناجات، از اعمال مهم این ماه است و نه تنها ماه که سالک نباید بعضی از فرازهای آن را در طول سال ترک کند و در قنوت‌ها و سایر حالهای عالی خود، خیلی با آن مناجات کند و وقتی که می‌گوید: وَ أَنِرْ أَبْصَارَ قُلُوبِنَا بِضِیَاءِ نَظَرِهَا إِلَیْکَ حَتَّی تَخِرَقَ أَبْصَارُ الْقُلُوبِ حُجُبَ النُّورِ فَتَصِلَ إِلَی مَعْدِنِ الْعَظَمَةِ وَ تَصِیرَ أَرْوَاحُنَا مُعَلَّقَةً بِعِزِّ قُدْسِک‏ و دیدگان قلبهای ما را با نور نگاه آن به حضرتت روشن بفرما تا آنگاه که چشمهای دل پرده‌ها و مانع‌های نوری را پاره کرده و به معدن بزرگی برسد و روح‌های ما به عزت پاکیت وصل شود. از گفته خود غافل نباشد؛ و تأمل کند، آیا قلب او چشم دیدن نور را دارد؟ پرده‌های نوری چیست؟ و معدن بزرگی که در پوشش پرده‌های نوری است، کدام است؟ تا بداند چه می‌گوید و از پروردگارش چه می‌خواهد. چون کسی که نمی‌داند از خدا چه می‌خواهد نمی‌توان گفت: فلان چیز را خواسته بلکه باید گفت: الفاظی را به زبان آورده است.

خداوند در قرآن می‌فرماید: «ای کسی که وقتی او را بخوانند، به داد بیچاره رسیده و گرفتاری او را برطرف می‌کند.» و می‌فرماید: «بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را.» نیز می‌فرماید: «از فضل خدا بخواهید، زیرا خدا با شما مهربان است.» و نمی‌فرماید: الفاظ را به زبان آورید.

به هر حال این مناجات بزرگی است و یکی از ارمغان‌های آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) است که بزرگی آن را کسی که قلب سالم و گوش ‍ شنوایی داشته باشد، درک می‌کند؛ و اهل غفلت از درک فواید و نورهای آن بی بهره‌اند.

ارزش نعمت مناجات
بیشتر مردم قدر نعمت مناجات را نمی‌دانند. مناجات شامل معارف بالایی است که به جز اهلش که همان اولیای خدا هستند و از طریق کشف و شهود به آن رسیده‌اند، کسی از آن آگاهی ندارد؛ و رسیدن به این معارف از راه مکاشفه از بهترین نعمتهای آخرت است که قابل مقایسه با هیچ کدام از نعمتهای دنیا نیست. امام صادق علیه‌السلام در این فرمایش، ارزش ‍ این نعمت را این گونه بیان می‌کنند: «اگر مردم برتری شناخت خدا بر سایر نعمت‌ها را می‌دانستند، به زیبایی‌های زندگی دنیا که در اختیار دشمنان ما گذاشته شده، چشم نمی دوختند؛ در نعمت شناخت خدا قرار گرفته و مانند لذت کسی که همیشه در بهترین جاهای بهشت با دوستان خدا بسر می برد، از آن لذت می‌بردند...»