شعر‌های «دیدار نخستین» مجموعه‌ای معنوی و توحیدی است

رضا اسماعیلی، شاعر و پژوهشگر ادبی در نشست مجازی رونمایی مجموعه شعر «دیدار نخستین» به قلم زهرا محدثی‌خراسانی  به میزبانی گروه بین‌المللی هندیران برگزار شد، عنوان کرد: زهرا محدثی خراسانی از بانوان شاعری است که با وجود احاطه و اشراف به ظرایف و دقایق شعر کلاسیک، در مرز نوسرایی گام برمی‌دارد و به طرز نیمایی شعر می‌گوید. البته این گفته به معنای چشم‌پوشی و روی‌گردانی وی از قالب‌های کلاسیک نیست. موید این نکته، اشعاری است که از وی در قالب‌های کلاسیک خوانده‌ایم.

اسماعیلی تاکید کرد: «دیدار نخستین» مجموعه‌ای یکدست از نیمایی‌سروده‌های شاعر است و اهل فن به‌خوبی می‌دانند که نوسرایی به معنی واقعی کلمه بسیار دشوارتر از کهن‌سرایی است. از همین روست که از میان هزاران هزار دفتر شعری که هر سال با پیشانی‌نوشت «شعر نو» چاپ و منتشر می‌شوند، تنها تعداد انگشت‌شماری از مرز توفیق می‌گذرند و در ذهن و زبان روزگار رنگ ماندگاری می‌گیرند.

زهرا محدثی نیز به تجربه دریافته است شاعری که برای بیان اندیشه‌ها و عواطف خود قالب‌های کلاسیک و سنتی را انتخاب می‌کند، به صورت ناخودآگاه ذهن و زبانش به سمت استفاده از تعابیر و ترکیبات سنتی کشیده می‌شود؛ اما طبع‌آزمایی در قالب‌های نو، به مثابه تنفس در هوایی تازه است که منجر به بروز و ظهور خلاقیت و نوآوری می‌شود.

وی با بیان اینکه در قالب‌های نو ما با زبان، در هیئتی جدید ملاقات می‌کنیم، افزود: در شعر نو، ترکیبات و تعابیر به‌روزتری به دیدار ما می‌آیند؛ در نتیجه محصول کار ما، تولد شعری دیگرگون و به دقیقه اکنون است. مخاطب نیز هنگام خوانش شعر، به‌خوبی این دقیقه را در می‌یابد که لحن و لهجه شعر، امروزی است.

"مخاطب نیز هنگام خوانش شعر، به‌خوبی این دقیقه را در می‌یابد که لحن و لهجه شعر، امروزی است"در شعر کلاسیک اما، از آنجا که رهایی از زبان‌سالاری امری دشوار است، شاعر اگر از نگاه نو و درک و دریافت هستی‌شناسانه برخوردار نباشد، در دامچاله کلیشه‌های سنتی سقوط می‌کند و از دایره خلاقیت و نوآوری به دور می‌افتد.

اسماعیلی در وجوه تمایز کتاب نخستین دیدار تاکید کرد: مجموعه شعر «دیدار نخستین» از دو منظر ممتاز و قابل تامل است. اول به اعتبار آنکه دفتری مستقل از نیمایی‌سروده‌های شاعر است و دوم از آن جهت که مجموعه‌ای معنوی و توحیدی است. ما در این مجموعه به زمزمه نیایش‌واره‌هایی روشن و زلال می‌نشینیم و شعر‌های این دفتر، به پرندگان سپیدبال تسبیح‌گویی می‌مانند که چشمان ما را به آسمان و معصومیت فرشتگان فرا می‌خوانند. نزدیکی لحن و لهجه شعر‌ها به طبیعت صمیمی زبان از دیگر ویژگی‌های این مجموعه است. شعر‌های این دفتر در نهایت صمیمت و سادگی سروده شده‌اند و به‌راحتی با خواننده ارتباط برقرار می‌کنند.

شاعر در این مجموعه آن‌چنان نرم و آهسته قدم بر می‌دارد که در خوانش شعر‌ها با هیچ‌گونه سختی و زمختی روبه‌رو نمی‌شوید؛ زیرا وی در این مجموعه فارغ از زبان‌آوری و صنعت‌گری و تنها به دنبال روایتی صادقانه و مومنانه از اندیشه‌های معنوی خویش است.

همچنین، مصطفی محدثی‌خراسانی، از شاعران آیینی کشورمان در ابتدای گفتاری باعنوان «دیداری کوتاه با دیدار نخستین» بیان کرد: از حیث قالب، مدار تعادل شعر در بین قالب‌های کلاسیک، غزل است. غزل متعادل‌ترین قالب به لحاظ تعداد ابیات، انعطاف‌پذیری در پذیرش مفاهیم متنوع و گسترده، جای‌گیری در اوزان متنوع و متکثر، بهره‌مندی از بیشترین موسیقی درونی و کناری و بسیاری دیگر از ظرفیت‌ها و ظرایف زبان است. وچنین است که کارنامه قرن‌ها میراث شعر فارسی را درآینه غزل می‌توان به نظاره نشست.

محدثی‌خراسانی افزود: در بین قالب‌های نو نیز اکنون پس از دهه‌ها تلاش و تضارب آرا می‌توان ادعا کرد مدار تعادل قالب‌های امروز از شعر سپید گرفته تا شعر موج و حجم و گفتار، قالب نیمایی است که از هر حیث در بین قالب‌های امروز بیشترین ظرفیت را در انتقال ظرایف و ظرفیت‌های تمام قالب‌ها دارد. سرودن موفق در قالب نیمایی نیازمند توانایی‌ها و مهارت‌های بسیاری است که آن را با بسیاری از شبه‌شعر‌های منثور متمایز می‌کند و شاید یکی از دلایل کم تعداد بودن شاعران نیمایی‌سرای موفق در بین شاعران امروز ناشی از همین مولفه باشد. دیدار نخستین مجموعه‌ای زلال با زبانی شفاف و یکدست و بهره‌مند از مضامین انسانی و با پشتوانه اندیشه و احساس شرقی و ریشه‌مند در میراث ادبی این سرزمین با نگاهی امروزی است.

سیدمسعود علوی‌تبار شاعر و فعال فرهنگی نیز با بیان اینکه مجموعه شعر «دیدار نخستین» اثر زهرا محدثی خراسانی به همت انتشارات موسسه فرهنگی هنری شاعران پارسی‌زبان به چاپ رسیده و در ۱۰۴ صفحه مشتمل بر ۴۸ اثر در قالب نیمایی با موضوعات عرفانی، عاشقانه و مذهبی است، در رابطه با ویژگی‌های شعر نیمایی عنوان کرد: نیما یوشیج از قالب سنتی به نیمه سنتی و از آنجا با تحولی بزرگ در فرم و محتوای شعر کلاسیک به سبک جدیدی از شعر در ادب پارسی، به نام شعر نیمایی دست یافت، البته در قالب نو نیما، وزن را کنار نگذاشت و با اعمال عدم تساوی طولی وزن در مصرع‌ها، تنها پیش‌فرض‌های ثابت وزن‌های یکنواخت مصرع‌های موجود در قالب کلاسیک را در ذهن خواننده دگرگون کرد.

"اول به اعتبار آنکه دفتری مستقل از نیمایی‌سروده‌های شاعر است و دوم از آن جهت که مجموعه‌ای معنوی و توحیدی است"در مجموعه «دیدار نخستین» که با سبک نو سروده شده، با اشعار شاعری متعهد و مسئولیت‌پذیر مواجه هستیم که با مضامین و مفاهیمی از قبیل نجوا‌های عاشقانه با معشوق، امید، شور زندگی، از خود‌گذشتگی‌های عاشقانه، تراوشات ذهنی و باطنی خود را بر صفحات کاغذ ماندگار کرده است.

وی افزود: این اشعار در زمره اشعار پاک، زلال و هوشمندانه‌ای هستند که به رغم عمق عاشقانه و عارفانه بسیاری که دارند زلال و زود یاب‌اند؛ به گونه‌ای که اندیشه و طبع خواننده را به سرعت درگیر ظرافت‌ها و زیبایی‌های خود می‌کنند.

سید حکیم بینش، دیگر سخنران این نشست بیان کرد: یکی از قالب‌هایی که پس از تولد کمی با کم اقبالی رو‌به‌رو شده قالب نیمایی است. اخوان این قالب را به اوج خود رساند و پس از انقلاب شاعرانی مثل سیدحسن حسینی و قیصر امین‌پور اشعار فاخر و خوبی در این قالب ارائه کردند و البته از کار‌های زیبای مرتضی امیری اسفندقه و علی داوودی هم باید یاد کنیم. با این وجود این قالب بین شاعران و به‌ویژه جوانان مهجور افتاده و آن‌گونه که به غزل و یا شعر سپید توجه دارند به آن توجه ندارند. بسیاری از شاعران بزرگ ما این قالب و لذت سرایش در آن را تجربه نکرده‌اند.

بینش ادامه داد: مجموعه شعر «نخستین دیدار» از این لحاظ که در قالب نیمایی است، خیلی حایز اهمیت است. همچنین زبان اشعار، سلاست و روانی دارد.

مخاطب را به چالش نمی‌کشاند بلکه ترانه‌وار بر زبان مخاطب جاری می‌شود. ما در این مجموعه با شاعر متعهد و مردمی رو‌به‌رو هستیم. تعهد سرمایه بزرگی است که بسیاری از شاعران ما یا از اول نداشته‌اند و یا به مرور با حوادث و اتفاقاتی که پیش می‌آید آن را از دست داده اند. با مرور مجموعه اشعار «نخستین دیدار» ما با یک شاعر متعهد که درد و رنج مردم را هم حس می‌کند مواجه هستیم. تنوع مضامین این مجموعه نیز در خور توجه است.

"ما در این مجموعه به زمزمه نیایش‌واره‌هایی روشن و زلال می‌نشینیم و شعر‌های این دفتر، به پرندگان سپیدبال تسبیح‌گویی می‌مانند که چشمان ما را به آسمان و معصومیت فرشتگان فرا می‌خوانند"کمتر شاعری را سراغ داریم که این همه مضامین عرفانی، عاشقانه و اجتماعی را در یک مجموعه گنجانده باشد و اهمیت قالب نیمایی هم در این است که موضوعات اجتماعی بیشتر خود را نشان می‌دهد.

زیبا فلاحی، شاعر و پژوهشگر، نیز در این مراسم گفت: یکصد سال از سرایش «افسانه» می‌گذرد. در دورانی که شعر ترجمه به‌تدریج از تکاپو افتاده سبب بسی خرسندی است که شاعران ساختارگرای فارسی به میراث ادبی و نوآوری‌های مدرن نیما پایبندند و در شعر آیینی معاصر به فرم پدر شعر نوی ایران روی می‌آورند. زهرا محدثی از جمله شاعران نوسرای آیینی است که قالب نیمایی را به عنوان حد فاصل شعر کلاسیک و شعر سپید با همان قافیه و روح موسیقی در یکی دو مجموعه شعر خود به کار گرفته است. یک معلم شاعر است و مثل نیما در عبور از پدیده‌های طبیعت مفهوم «عشق» را معنا می‌کند. در شعر وی سادگی و صداقت، زبان، عبور از خیابان زمان با همان حزن و راز بزرگ فراوان دیده می‌شود.

در حال فرار از شر مردمان، در پی رفاقت فرشتگان است و این سوررئال و این غربت غریب که هنوز به مرز‌های انتزاع شعر نزدیک نشده می‌تواند وی را از توهم تساهل در شعرش نجات بخشد.

وی تصریح کرد: در شعر وی تصویر، حرکت و شکفتگی مفهوم در هم‌آغوشی با طبیعت به‌روشنی و شفافیت دیده می‌شود «چشمه بود/ از فرو شکستن و سکون دل شکسته بود/ از خودش گذشت/ تا فراز‌های دور دست دشت/ بعد از آن رود شد» شعر محدثی شکوه شعر بالینی زنان یکتاپرست معاصر است که در طوفان و تپش حادثات به پویش فرم و محتوا متعهد مانده است. شاعر پس از انقلاب اسلامی علاوه بر نوگرایی فرم به دگرگشت زندگی فرهنگی دختران در مقطع تاریخی و تقدیرگرایی سبک کهن زندگی؛ دقت در فرا رسیدن موعود در پروسه یکتاپرستی توجه عمیق دارد.

نمونه‌ای از اشعار «دفتر نخستین»:
هیچگاه
لحظه‌ای به قدر آه
فرصتی برای با تو بودنم نبود
بین شعر‌های تاکنون من
هیچگاه
جرئت تو را سرودنم نبود
آی شادی همیشه در گذر
آی اشتیاق در به در
مثل تو
سالهاست
خسته از جدال نابرابرم
مثل تو
غم که می‌رسد
در مقابلش همیشه کم می‌آورم