برداشت گندم، بلای جان میش‌مرغ‌های در حال انقراض

میش‌مرغ که بزرگترین پرنده پروازی در کشور به شمار می‌رود، طی سال‌های گذشته به دلیل محدودشدن زیستگاه‌های طبیعی، شکار بی‌رویه و اختلال در مناطق زیست و تخم‌گذاری آن، همواره در معرض خطر انقراض بوده و به همین دلیل اکنون در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از جمعیت و منابع طبیعی جهان قرار گرفته است.

تخریب زیستگاه و تبدیل زمین‌های دیم به آبی (مکانیزه شدن کشاورزی) باعث کاهش بی‌رویه نسل این گونه کمیاب در دهه‌های اخیر شده به طوری که جمعیت آن در کشور تنها محدود به شهرستان بوکان است.

در سال‌های اخیر جمعیت این گونه ارزشمند بسیار کاهش یافته است به طوری که گفته می‌شود تنها ۲۹ قطعه میش مرغ باقیمانده باشد که تخریب زیستگاه، شکار و مشکلات ژنتیکی برخی از عوامل کاهش جمعیت آن به شمار می‌رود.

کارشناسان معتقدند چون زیستگاه این پرنده در بوکان بسته است، از این رو دچار نوعی مشکل ژنتیکی یا همخونی شده‌اند که این مساله موجب کاهش مقاومت طبیعی پرندگان و در نتیجه تلفات آنها شده است.

برای حفظ و نگهداری این گونه جانوری برنامه‌ای تحت عنوان "برنامه عمل حفاظت از میش مرغ" در سال ۱۳۹۵ به تصویب رسید که در قالب این برنامه قرار بود با مدیریت زیستگاه، خرید محصول از کشاورزان، تکثیر این گونه جانوری و به‌کارگیری نیروهای محلی از این گونه حفاظت شود که اجرایی نشد.

در این راستا و در سال‌های گذشته قرار بود که محصول بیش از ۱۰ هکتار گندم زیستگاه اصلی میش مرغ در دشت "سوتاو" شهرستان بوکان خریداری شود تا به این وسیله با جلوگیری از تردد کمباین و روستاییان در این منطقه فضایی امن برای زیست این پرنده ایجاد شود که این برنامه نیز ابتر ماند و به اجرا در نیامد.

زیستگاه این گونه جانوری به شدت تحت‌تاثیر فعالیت‌های کشاورزی، چرا و تغییرات کاربری اراضی است که با توجه به این امر، اقدامات حفاظتی باید مبتنی بر مدیریت فعالانه زیستگاه و حفظ منابع وسیع از اراضی بدون کشت و کار باشد.

بیشتر زیستگاه زادآوری این پرنده متاسفانه به زیر کشت رفته و زمانی که فصل جوجه‌آوری آنهاست و جوجه‌ها از تخم بیرون آمده‌اند و باید بزرگ شوند، کمباین ها با هدف برداشت محصول وارد مزارع شده و لانه آنها را تخریب کرده و جوجه ها را از بین می‌برند.

در این راستا و با آغاز برداشت گندم زیستگاه‌ میش مرغ در دشت سوتاو حمامیان بوکان توسط کارشناسان اداره حفاظت محیط زیست بوکان پایش شده و اقدامات حفاظتی لازم در این خصوص اعمال می شود.

برنامه اداره حفاظت از محیط زیست مراقبت از آشیانه‌ میش مرغ‌ها 

رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان گفت‌: با توجه به فصل برداشت محصول، کارشناسان این اداره ضمن پایش منطقه، توصیه‌های لازم را به کمباین‌داران در مورد حفاظت و مراقبت از آشیانه‌های احتمالی میش مرغ در این مزارع ارایه کرده اند.

آوات بازیار افزود: این توصیه‌ها با هدف آشنایی کشاورزان در خصوص لانه‌گزینی میش مرغ در بین مزارع صورت گرفته تا حین درو و برداشت محصول، احتیاط و مراقبت های لازم را در احتمال صدمه زدن به میش‌مرغ‌ها انجام دهند.

وی اظهار داشت: در صورت آشنا نبودن و شناخت ناکافی کشاورزان از این پرنده، حین درو محصول، به‌طور ناخواسته به جوجه‌های میش مرغ صدمه وارد شود.

رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان گفت: همه ساله با هدف جلوگیری از وارد شدن صدمه به میش مرغ و جوجه‌ها حین برداشت محصول، پایش‌های شبانه‌روزی و مداوم نیز از دشت "سوتاو" و "حمامیان" که از زیستگاه‌های اصلی این پرنده است، انجام ‌می‌گیرد.

وی افزود: دشت سوتاو در سال ۱۳۸۹ با مساحت حدود چهار هزار هکتار از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان پناهگاه حیات وحش ارتقا یافته است.

بازیار اضافه کرد: میش مرغ در دشت زندگی می‌کند که بیشتر این مناطق به زیر کشت گندم، یونجه و جو رفته است که متاسفانه زمان برداشت محصول با زمان جوجه‌آوری آنها همزمان می‌شود که این مساله جمعیت آنها را تهدید می‌کند.

تبدیل شدن فرهنگ عمومی نگهداری از میش مرغ ها در میان کشاورزان 

رییس اداره نظارت بر حیات وحش حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی نیز گفت: بیش از ۱۰ سال است که حفاظت از میش‌مرغ بین کشاورزان به یک فرهنگ تبدیل شده به‌طوری که در زمان برداشت گندم، کشاورزان منطقه با همکاری اعضای شورای اسلامی و دهیاران همکاری‌های لازم را دارند تا این گونه جانوری دچار آسیب نشود.

امید یوسفی ادامه داد: کشاورزان هنگام درو گندم تمامی جوانب حمایت از میش‌مرغ را رعایت کرده و تلاش می‌کنند که مبادا آشیانه و یا جوجه آنها دچار آسیب شوند.

وی از اجرای برنامه عملی حفاظت از میش‌مرغ خبر داد و افزود: برنامه عملی میش‌مرغ مدنظر اداره‌کل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی است و تلاش می‌شود با ایجاد پاسگاه حمایت از میش‌مرغ در دشت سوتاو بوکان، این محل به ادوات حفاظتی مانند اختصاص وسیله نقلیه، جذب نیرو، تلسکوب و دوربین چشمی تجهیز شود.

برای حفاظت و تکثیر نسل میش مرغ در این منطقه نقشه ژنتیکی تهیه می‌شود

رییس اداره نظارت بر حیات وحش حفاظت محیط زیست آذربایجان‌غربی اظهار داشت: این پرنده نادر و در حال انقراض در ایران و در دشت سوتاو شهرستان بوکان در آذربایجان‌غربی دچار مشکلی با عنوان "چاله ژنتیکی" است.

وی بیان کرد: برای اینکه این گونه جانوی از این چالش ژنتیکی بیرون بیاید، در برنامه سازمان محیط زیست قرار دارد که نقشه ژنتیک میش‌مرغ کشورهایی مانند ترکیه و اسپانیا تهیه و با نقشه ژنتیک میش‌مرغ ایرانی مقایسه شود به طوری که هر نقشه‌ای که با گونه ایرانی مطابقت داشته باشد، تخم این گونه را وارد و بعد از تبدیل شدن به جوجه در طبیعت رهاسازی شود.

زیبایی مزارع گندم با میش‌مرغ‌ها

یکی از کشاورزان ۶۵ ساله بوکانی گفت: میش‌مرغ‌ها علاوه بر اینکه با خود خیر و برکت به مزارع گندم می‌آورند، زیبایی خاصی به این مزارع می‌بخشند به طوری که حضور مادر به همراه جوجه‌ها در مزارع بسیار تماشایی است.

خالد ایلخانی‌زاده افزود: در سال‌های قبل که کار برداشت سنتی و با دست انجام می‌شد، بیشتر به لانه میش‌مرغ‌ها برخورد می‌کردیم و  بسیار پیش می‌آمد برداشت محصول در قسمت‌هایی از زمین زراعی انجام نمی‌گرفت تا محلی امن برای زندگی جوجه‌ها باشد.

وی با اشاره به اینکه کشاورزان این منطقه هیچ وقت در شب اقدام به درو کردن مزارع غله خود نکرده و همیشه تلاش می‌کنند که کمباین در روز سر زمین حاضر شود، ادامه داد: برای حفاظت از این گونه نادر و در حال انقراض همیشه توصیه‌های کارشناسان محیط زیست را رعایت کرده و در هنگام کار در مزارع این توصیه‌ها را عملی می‌کنیم.

وی افزود: علاوه بر این کشاورزان به این امر واقف هستند که هیچ وقت به لانه این پرنده نزدیک نشوند چون نزدیک شدن به لانه این گونه، باعث ترک لانه توسط پرنده و رها شدن تخم‌های آن می‌شود.

وی تاکید کرد: برای امنیت بیشتر این پرنده و جوجه‌هایش هنگام برداشت محصول، برخی کشاورزان جلوی کمباین حرکت می‌کند که مبادا جوجه و یا آشیانه میش‌مرغ دچار آسیب نشود.

این پرنده نادر در سال ۲ تخم می‌گذارد و همین امر نیز یکی دیگر از مهمترین عوامل تهدید حیات آن به شمار می‌رود، زیرا معمولا از این تعداد تنها یک جوجه بزرگ شده و به مرحله بلوغ می‌رسد.

میش مرغ، بزرگترین پرنده پروازی در کشور به شمار می‌رود، این پرنده لانه خود را روی زمین درست می‌کند که متاسفانه زمان جوجه‌آوری آنها با برداشت محصول گندم در مزارع همزمان می‌شود؛ از این رو در بسیاری از موارد لانه‌هایشان زیر تیغ کمباین‌ها تخریب و جوجه هایشان تلف می‌شود.

میش مرغ در دشت‌های وسیع بی‌درخت، زمین‌های استپی و کشتزارهای پهناور و علفزارهای بوکان در آذربایجان‌غربی زندگی می‌کند؛ این پرنده بومی ایران است که با طول بدنی حدود یک متر و وزنی بیش از ۱۵ کیلو شباهت زیادی به بوقلمون دارد.

در بوکان بین ۲۰ تا ۲۹ قطعه میش‌مرغ مشاهده شده است که به طور عمده در زیستگاه‌های این پرنده در "دشت حمامیان"، "سه‌کانیان"، "اینگیجه" و روستای "بیگ اویسی" است.

بوکان با داشتن ۱۱۰ هزار هکتار از اراضی قابل کشت یکی از قطب‌های مهم کشاورزی در آذربایجان‌غربی است.

این شهرستان هرساله مقام نخست تولید استان را به خود اختصاص می‌دهد و به این دلیل به عنوان "انبار غله آذربایجان‌غربی" لقب گرفته است.

 در بوکان پنج هزار و ۷۲۰ دستگاه تراکتور، دروگر، تیلر و کمباین وجود دارد که پنج هزار و ۳۰ دستگاه آن تراکتور و مابقی کمباین هستند؛ علاوه بر این در این شهرستان ۲۷۰ دروگر و تیلر و ۱۴ هزار و ۵۰۰ دستگاه دنباله‌بند تراکتور نیز وجود دارد.

 بوکان با ۲۵۸ هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجان‌غربی قرار دارد.