فراز و فرود فعالیت های فرهنگی دانشگاهها در دوران کرونا

به گزارش خبرنگار مهر، همزمان با شیوع کرونا در کشور ماهیت فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها که پیش از این مبتنی بر کارهای جمعی و تشکیلاتی بود، تغییر شکل داد و به فضای غیرحقیقی یا همان مجازی منتقل شد. اپیدمی غیرمنتظره کرونا در کشور، از همان ابتدا، فعالیت تشکل‌های دانشجویی را تحت الشعاع قرار داد و این شرایط غریب و در پی آن تعطیلی دانشگاه‌ها، هویت جریان‌های دانشجویی را با تهدید رو به رو ساخت.

در این میان با توجه به کمرنگ شدن ارتباط چهره به چهره فعالان دانشجویی و فرهنگی، فضای مجازی تبدیل به تنها محیط ممکن برای فعالیت‌های این حوزه شد؛ اتفاقی که این سوال را مقابل دیدگان ما قرار می‌دهد که چقدر دانشجویان برای دریافت محتوای فرهنگی در فضای مجازی آماده اند و دانشگاه‌های ما چقدر از لحاظ تولید محتوای فرهنگی در این فضا توانمند و به روز هستند؟ در چنین شرایطی که رؤیت پذیری حقیقی مسائل فرهنگی از نظام آموزشی کنار رفته، برخی دانشگاه‌ها به سراغ بازشناسی فضای مجازی و ظرفیت‌های آن رفتند تا بتوانند با آمادگی بیشتر و اطلاعات دقیق‌تر، محتوای فرهنگی را در اختیار دانشجو قرار دهند.

به طور مثال دانشگاه آزاد با تغییر در معاونت فرهنگی و جوانگرایی این ادعا را دارد که می‌خواهد با یک نگاه نو به سراغ «فرهنگ» و «فرهنگ دانشجویی» برود؛ در این زمینه در فراخوانی از خبرگان کشور دعوت به همکاری شده و در بحث فرهنگ فضای مجازی هسته فعال خبرگان را تشکیل داده است.

به گفته مسئولان فرهنگی دانشگاه‌ها در شرایط کرونایی، فعالیت در حوزه فرهنگی سخت‌تر شده و با وجود اینکه دانشجویان کار بیشتری انجام می‌دهند، با این وجود اما اثربخشی کیفی، کمتر از گذشته است. در این میان برخی نیز معتقدند جریان‌های دانشجویی هنوز نتوانسته اند فعالیت در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را جایگزین مراسمات حضوری در دانشگاه کنند و از حیث تشکیلاتی و جذب اعضا در معرض تهدید قرار گرفته اند.

در همین راستا به منظور آسیب شناسی عملکرد فعالیت فرهنگی دانشگاه‌ها؛ بالاخص تشکل‌های دانشجویی در دوران شیوع کرونا، به سراغ دانشجویان فعال دانشگاه‌ها در عرصه‌های فرهنگی و مسئولان مرتبط رفته و با آن‌ها به گفتگو پرداختیم که مشروح صحبت‌های آنان به شرح زیر است؛

حسین صداقتی مسئول بسیج دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید با شیوع کرونا غافلگیر شدیم و مدت زمانی طول کشید تا برای تغییر متناسب با شرایط، برنامه ریزی کنیم. زمانی که ویروس به سرعت در حال انتشار بود، بسیج دانشجویی با توجه به نیاز کشور، پویش کمک مومنانه و کمک به سیستم درمانی کشور را با توزیع مواد ضدعفونی، آغاز کرد و خوب هم درخشید.

صداقتی افزود: در این شرایط محیط فعالیت، از فضای حقیقی به فضای مجازی منتقل شد؛ برای کار در فضای غیرحقیقی یکی از کمبودهای تشکل‌های دانشجویی، تولید محتوای مناسب و متناسب با این فضا و ایجاد ارتباط نافذ با دانشجو است که البته دانشگاه علامه با توجه به دارا بودن دانشکده ارتباطات، با مشکل کمتری رو به رو بوده اما به نظر می‌رسد، سایر تشکل‌ها باید نسبت به مجهز شدن به سواد رسانه‌ای برای فعالیت در فضای مجازی، تلاش بیشتری به کار ببندند.

تشکل‌ها باید نسبت به مجهز شدن به سواد رسانه‌ای برای فعالیت در فضای مجازی، تلاش بیشتری به کار ببندند مسئول بسیج دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است در شرایط کنونی، از یک سو ارتباط تشکل‌ها با دانشجویان کمتر شده و از طرفی نیز، خود دانشجویان علاقه کمتری نشان می‌دهند؛ چرا که جو روانی کرونا و ماندن در خانه، آن‌ها را خسته کرده و در واقع دانشجویان طراوات و انرژی سابق را برای شرکت در برنامه‌ها ندارند. کار تشکیلاتی کردن یعنی ارتباط، اتصال و فعالیت زنجیره‌ای؛ کاری که نیاز به روح جمعی دارد و اگر تشکل‌ها مباحثه نکنند، سال‌های آینده این مجموعه‌ها ضربه خواهد دید.

رضا قلعه نویی قائم مقام اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان مستقل اما، به حذف بستر دیدار چهره به چهره اعضای تشکل‌ها در شرایط کنونی اشاره می‌کند و می‌گوید: به نظر می‌رسد در حال حاضر، تشکل‌های دانشجویی در بخش جذب اعضای جدید و تربیت نیرو، در معرض تهدید قرار گرفته اند.

"چرا که دیدار چهره به چهره، به نوعی حذف شده و ما نمی‌توانیم با نودانشجویان دانشگاه ارتباط خوبی برقرار کنیم"چرا که دیدار چهره به چهره، به نوعی حذف شده و ما نمی‌توانیم با نودانشجویان دانشگاه ارتباط خوبی برقرار کنیم. از طرفی امکان اجرایی شدن این موضوع در قالب فضای مجازی هم بسیار پایین است و تشکل‌ها باید چاره‌ای در این خصوص بیاندیشند.

وی افزود: اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان مستقل، برای ترم جدید تحصیلی، قرار است در قالب طرح پرسمان، نشست‌هایی را در حوزه مسائل معیشتی و اقتصادی به صورت مجازی برگزار کند. همچنین بررسی عملکرد ۷ ساله دولت تدبیر و امید و نقش جمهوری اسلامی در بحران‌های بین المللی، از دیگر موضوعات نشست‌های آنلاین اتحادیه در سال جدید تحصیلی به شمار می‌رود.

فعالیت انجمن‌های علمی و نشریات دانشگاه تهران در چند ماهه اول اپیدمی کند شد و به حالت تعلیق درآمد اما حالا خبر می‌رسد که این تشکلات کار را بر زمین نگذاشته و در فضای مجازی فعال شده اند

دانشگاه تهران اما جزو اولین‌هایی بود که برای مجازی شدن فعالیت‌های فرهنگی به سرعت وارد عمل شد. هرچند فعالیت کانون‌ها، انجمن‌های علمی و نشریات این دانشگاه در چند ماهه اول اپیدمی کرونا کند شد و به حالت تعلیق درآمد، اکنون اما خبر می‌رسد که این تشکلات، کار را بر زمین نگذاشته و در فضای مجازی فعال شده اند؛ به عنوان مثال، انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران، گروهی را برای معرفی فیلم در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده و هر هفته، در خصوص یک فیلم گفتگو و مباحثه می‌شود. همچنین متولیان نشریات دانشجویی نیز به منظور حفظ ارتباط با دانشجو، به صورت الکترونیکی آنها را منتشر می‌کنند.

از طرفی دانشگاه در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی، امکانی فراهم کرده که تا انجمن‌ها از طریق تالارهای گفتگوی مجازی با یکدیگر مرتبط شوند و برخی برنامه‌ها از جمله سخنرانی و یا نشست‌های گروهی نیز از این طریق برگزار می‌شود.

مجید سرسنگی معاون فرهنگی دانشگاه تهران درباره فعالیت تشکل‌ها و کانون‌ها در این دوران به مهر می‌گوید: کرونا بر فعالیت‌های فرهنگی؛ مخصوصاً در ۵-۶ ماهه اول، تأثیر منفی گذاشت.

در حال حاضر اما مجدداً برنامه‌ها در فضای مجازی قوت گرفته و تشکل‌ها از دو طریق؛ نخست برنامه‌های کوچک که به صورت حضوری با حداکثر ۱۰ نفر و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود و دوم با برنامه‌های بزرگ‌تری که به صورت مجازی و از طریق زیرساخت‌های دانشگاه برگزار می‌شود، کارها را پیش می‌برند.

وی افزود: دانشگاه تهران برای کمک به فعالیت فرهنگی دانشجویان، سامانه فرهنگی اجتماعی را طراحی کرده و این امکان را به همه دانشجویان و فعالان فرهنگی اجتماعی می‌دهد تا به صورت مجازی با ما در ارتباط باشند. در گذشته دانشجویان نیاز داشتند به اداره کل فرهنگی یا تربیت بدنی به صورت حضوری مراجعه کنند.

معاون فرهنگی دانشگاه تهران هدف از ایجاد این سامانه را فراهم کردن بستری مناسب برای مشارکت دانشجویان در فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، تسهیل امور تشکل‌های دانشجویی، مستندسازی و ثبت فعالیت‌ها، یکسان‌سازی فرآیندها، انجام امور تشکل‌های دانشجویی بدون مراجعه حضوری دانشجویان و نیز حذف مصرف کاغذ در مکاتبات اداری، عنوان کرد.

سرسنگی همچنین از تشکیل کمیته‌ای برای بررسی فضای فرهنگی در حوزه مجازی خبر داد و گفت: این کمیته قرار است فعالیت‌های فرهنگی در دوران کرونا و همچنین پساکرونا را پیگیری کند.

معاون فرهنگی دانشگاه تهران از ارائه آموزش‌های مجازی در حوزه تربیت بدنی و فرهنگی به دانشجویان گفت و افزود: به طور مثال در حوزه تربیت بدنی احصا کرده‌ایم که در دوره‌ای که در دانشجویان در منزل هستند، چه آسیب‌های جسمی در اثر بی تحرکی به آنها وارد می‌شود. در حوزه فرهنگی اجتماعی نیز مسائلی چون افسردگی، انزوا و مواردی از این دست ممکن است به سراغ دانشجویان بیاید که قرار است در این راستا، تولید محتوایی صورت گیرد و بر روی سایت بارگذاری شود.

با وجود فضای غیر حضوری پتانسیل مُرده شدن فضای دانشگاهی و دانشجویی بیشتر شده و هر تشکلی که خود را در خط انقلاب می‌داند موظف است بیش از پیش در این راستا تلاش کند تا این فضا همچنان زنده بماند

فضای غیرحضوری فعالیت‌ها، تشکل‌ها را با نگرانی‌هایی رو به رو کرده اما آنها معتقدند باید هر طور که شده فضای دانشگاه و روح فعالیت دانشجویی را زنده نگه دارند. محمد هوشنگ دبیر انجمن اسلامی دانشگاه شهید بهشتی به مهر می‌گوید: در شرایط کنونی وظیفه تشکل‌های دانشجویی کمی سنگین‌تر هم شده است؛ با وجود فضای غیر حضوری، پتانسیل مُرده شدن فضای دانشگاهی و دانشجویی بیشتر شده و هر تشکلی که خود را در خط انقلاب می‌داند، موظف است بیش از پیش در این راستا تلاش کند تا این فضا همچنان زنده بماند و هویت دانشجو که به قول شهید بهشتی مؤذن جامعه است، از دست نرود.

دبیر انجمن اسلامی دانشگاه شهید بهشتی خواستار این است که دانشگاه به کمک فعالان فرهنگی و دانشجویی بیاید و مساعدت بیشتری کند.

او در این رابطه می‌گوید: باید در سایت اصلی دانشگاه، جایی برای تشکل‌ها و گذاشتن محتوا و معرفی خودشان تعبیه شود و امکان معرفی تشکل‌ها به جدیدالوردها فراهم باشد تا آن‌ها هم با تشکل‌های مختلف آشنا شوند. همچنین در کارهای تبلیغی؛ چه در پخش محتوا و چه تبلیغات از ظرفیت‌های مختلف دانشگاه؛ از جمله سایت و کانال و… استفاده شود و آن‌ها در این موارد تشکل‌ها را یاری دهند.

همین موضوع را با معاون فرهنگی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی در میان گذاشتیم؛ این مقام مسئول دانشگاهی هم معتقد است در آغاز شیوع کرونا به علت غافلگیری، فعالیت‌ها مقداری کاهش یافت اما با گذشت زمان، هر چند فقط در فضای مجازی، اما فعالیت‌ها از سرگرفته شد.

البته او تاکید می‌کند که اثربخشی که فضای حضوری دارد، بسیار بیشتر از فضای مجازی است.

وفایی در همین رابطه توضیح داد که هرچند فضای مجازی کارکرد خود را دارد، ولی اصولاً نمی‌توان این انتظار را داشت که بتواند در حوزه فرهنگی جایگزین کامل و صد درصدی برای فعالیت‌ها در فضای حضوری باشد. فعالیت‌ها در فضای مجازی، حتی شاید از لحاظ کمی؛ هم از نظر تعدد برنامه‌ها و هم از نظر تعداد مخاطب بیشتر هم شده باشد، اما باید یه این نکته توجه داشت که در یک انجمن علمی و یا در یک تشکل، در واقع فعالیت‌های حضوری است که سبب نیروسازی شده و نهایتاً امکان و مهارتی را به دانشجو می‌دهد تا بتواند پس از فارغ التحصیلی، برای جامعه مفید باشد.

معاون فرهنگی دانشگاه خواجه نصیر در ادامه تاکید می‌کند که دانشجو با حضور فیزیکی در برنامه‌های فرهنگی است که کار تیمی و برنامه ریزی را می‌آموزد و در مواجهه با چالش‌های موجود در مسیر فعالیت، پخته می‌شود.

وفایی در تشریح برخی برنامه‌های فرهنگی این دانشگاه در ایام کرونا گفت: تا کنون مراسم و برنامه‌های مختلفی برگزار شده که از آن جمله می‌توان به درخواست تشکل‌ها برای یک سلسله مناظرات دانشجویی درباره موضوعات مرتبط با کرونا، وضعیت اقتصادی، مجلس و … اشاره کرد که پس از دریافت درخواست‌ها، لینک‌هایی در اختیار آنها قرار گرفت و مناظره‌های در فضای مجازی انجام شد.

وی برگزاری برنامه‌های ویژه ماه‌های محرم و صفر را نیز به عنوان برخی دیگر از فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه خواجه نصیر در فضای مجازی برشمرد و افزود: انتخابات مجازی انجمن‌های علمی نیز که چند هفته گذشته به پایان رسید، یکی دیگر از برنامه‌های مهم ما در شرایط کرونایی بود. به این ترتیب که تمامی مراحل؛ از جمله ثبت نام‌ها، استعلام‌ها، تبلیغات و هر آنچه که به انتخابات مربوط بود، بصورت سراسری، الکترونیکی و در فضای مجازی صورت گرفت.

مسئولان فرهنگی وزارت علوم ضمن آنکه اعلام می‌کنند هیچ کدام از برنامه‌های فرهنگی دانشگاه تعطیل نشده، در شرایط خاص کنونی در صدد راهکارهایی برای نظارت بر فعالیت فرهنگی دانشگاه‌ها هستند از آن سو مسئولان فرهنگی وزارت علوم اعلام می‌کنند هیچ کدام از برنامه‌های فرهنگی دانشگاه تعطیل نشده و در شرایط خاص کنونی در صدد راهکارهایی برای نظارت بر فعالیت فرهنگی دانشگاه‌ها هستند؛ یکی از این برنامه‌ها این است که کارنامه فرهنگی برای دانشجویان از ترم آینده صادر شود، البته هنوز توضیحات بیشتری در خصوص چند و چون این کارنامه ارائه نشده است. آنطور که معاون فرهنگی وزارت علوم گفته، مخاطبان مجازی برنامه‌های فرهنگی دانشجویی در مدت شیوع این ویروس افزایش داشته است.

غفاری همچنین از تولید محتوا در زمینه کرسی‌های نظریه پردازی و ایجاد تالارهای مجازی توسط دانشگاه‌ها و البته با مشارکت دانشجویان خبر داده است.

یکی دیگر از بخش‌های مهم فرهنگی در کشور، معاونت فرهنگی نهاد رهبری در دانشگاه هاست که در این مدت برنامه‌ها را به صورت مجازی و حضوری پیش برد. در شرایط کنونی این معاونت تبلیغات خاص خود را در فضای مجازی دنبال می‌کند و حتی به گفته معاون فرهنگی سیاسی نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، تبلیغ مجازی روند رو به رو رشدی داشته است و حتی قرار نیست بعد حقیقی شدن ارتباط‌ها، فعالیت مجازی تعطیل شود.

حجت‌الاسلام علی تقوی در گفتگو با مهر با اشاره به برگزاری برنامه‌های متعدد مجازی در ماه مبارک رمضان و ایام محرم و صفر گفت: برنامه همایش ملی اربعین که یک برنامه علمی و پژوهشی بود برای اولین بار توسط نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها برگزار شد یک برنامه تلفیقی بود که با حفظ پروتکل‌ها به صورت مجازی و حضوری برگزار شد.

وی افزود: باعث شد تمام برنامه‌های ما به سمت برنامه مجازی منتقل شود، همه نهادهای فرهنگی وقتی با این پدیده مواجه شدند بخش زیادی از فعالیت‌های آنها را تحت تأثیر قرار داد چون همه نهادها با برگزاری مراسم به صورت حضوری انس داشتند و این تجربه‌ای شد تا فعالیت در فضای مجازی را تجربه کنند.

فعالیت در فضای مجازی تجربه خوبی بود ما در بخش تبلیغ مجازی تجربه زیادی نداشتیم البته خیلی انگیزه هم نداشتیم، چرا که کادر به صورت حضوری انجام می‌شد.

و در پایان...

هرچند یک ویروس، فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها را با اختلال رو به رو ساخت و حتی تعلیق ۵-۶ ماهه ای را به دنبال داشت اما به نظر می‌رسد حالا فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها با قرار گرفتن بر بستر مجازی، جان دوباره ای گرفته و تشکل‌های دانشجویی و کانون‌های مختلف هنری، ادبی و … با آزمون و خطا در این فضا به دنبال راهی برای نفوذ در میان دانشجویان هستند تا این ارتباط گیری به مرور زمان سهل شود.

در شرایطی که خطر گسست کار تشکیلاتی، جریان‌های دانشجویی را تهدید می‌کند، در این میان حمایت دانشگاه‌ها از تشکل‌ها و جلوگیری از این روند از طریق شناساندن آن‌ها از طرق مختلف به دانشجویان برای یافتن بهترین مسیر و زنده ماندن روح فعالیت‌های فرهنگی و دانشجویی بسیار تأثیرگذار است. اما در هر حال هنوز قضاوت در خصوص نحوه عملکرد دانشگاه‌ها و دانشجویان در حوزه فعالیت‌های مجازی- فرهنگی زود است و باید دید آیا مسئولان و فعالان فرهنگی و دانشجویی کارنامه‌ای قابل قبولی از خود بر جای خواهند گذاشت؟