مشکلات مضاعف در پیگیری پرونده پرواز ۷۵۲ در سایه تهاجم روسیه به اوکراین

از آغاز تهاجم نظامی روسیه علیه اوکراین، پیگیری پروندهٔ سرنگونی هواپیمای اوکراینی با مشکلات مضاعف روبه‌رو شده است.

روابط اوکراین و ایران که از سه سال پیش به تنش گرایید، با حمایت جمهوری اسلامی از جنگ کرملین بدترین دوره خود را پشت سر می‌گذارد. از دید کی‌یف، تهران سه سال پیش مرتکب جنایت علیه اوکراین شد و اکنون با حمایت از روسیه، همدست جنایات جنگی است.

اوکراین در حالی یاد قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی در ایران را گرامی می‌دارد که در روزهای اخیر مقامات رسمی بارها نسبت به تهدید حملات جدید روسیه با استفاده از پهپادهای انتحاری ساخت ایران علیه شهرهای اوکراینی هشدار داده‌اند.

سه سال است که اوکراین خواستار توضیح ایران دربارهٔ جزئیات سرنگونی هواپیمای اوکراینی است اما به گفتهٔ رئیس‌جمهور اوکراین، از روزهای نخست که حکومت ایران کوشیده بود حقیقت را کتمان کند و تا امروز که منکر تحویل پهپادهایی است که روسیه علیه غیرنظامیان اوکراینی استفاده می‌کند، کی‌یف چیزی جز دروغ از تهران نشنیده است.

ولودیمیر زلنسکی در سخنرانی خود در کنگره آمریکا با اشاره به همکاری روسیه و ایران در جنگ علیه اوکراین گفت دولت‌های تروریست یکدیگر را پیدا کرده‌اند. این اظهارات با اعتراض تهران روبرو شده.

الکسی دانیلوف (Olexiy Danilov) دبیر شورای امنیت ملی اوکراین در سومین سالگرد سرنگونی هواپیمای اوکراینی به رادیو فردا گفت این اقدام آغاز فعالیت تروریستی ایران علیه اوکراین بود:

«این یک اقدام تروریستی بود که عمداً با مشارکت نظامیان روسیه و ایران انجام شده. نتایج تحقیقاتی که طی سه سال گذشته پیگیری می‌شود ثابت کرده از روزهای نخست این فاجعه که نسبت به توضیحات ایران بدبین شده بودیم، نظر ما دربارهٔ عمدی بودن این اقدام صحیح بود. امروز شاهد ادامهٔ اقدامات مشترک دولت‌های تروریست هستیم.

"نتایج تحقیقاتی که طی سه سال گذشته پیگیری می‌شود ثابت کرده از روزهای نخست این فاجعه که نسبت به توضیحات ایران بدبین شده بودیم، نظر ما دربارهٔ عمدی بودن این اقدام صحیح بود"پهپادهایی که ایران به روسیه تحویل داده زیرساخت غیرنظامی را تخریب می‌کند، زنان و کودکان اوکراینی را می‌کشد. این فعالیت تروریستی‌‌ باعث انزجار است و متاسفیم ایران علیه اوکراین طرف روسیه را گرفته و معتقدیم همکاری این دو کشور امنیت بین‌المللی را تهدید می‌کند.»

اوکراین طی سه دور مذاکره از ایران خواسته بود به پرسش‌های متعدد در رابطه با سرنگونی هواپیمای اوکراینی توضیح قانع‌کننده ارائه دهد. در پایان دور سوم چهار کشور متأثر به ایران درخواست مذاکرات جمعی به منظور رفع اختلاف‌ها و دریافت غرامت دادند اما ایران این درخواست را رد کرد.

سرانجام ماه گذشته اوکراین، کانادا، بریتانیا و سوئد از ایران خواستند برای پاسخگویی به دلیل آنچه شلیک عمدی به هواپیمای مسافربری اوکراینی گفته شده در دادرسی مستقل و الزام‌آور مشارکت کند.

گئوندوز مامدوف (Gyunduz Mamedov) دادستانی که پیش‌تر مسئول این پرونده بود به رادیو فردا گفت بی‌میلی ایران به کشف حقیقت راهی جز پیگیری این پرونده در نهادهای بین‌المللی باقی نگذاشته است:

«متاسفانه طی سه سالی که از سرنگونی پرواز پی‌اس ۷۵۲ می‌گذرد به اجرای عدالت نزدیک نشده‌ایم. حتی به‌رغم این‌که برخی مظنونین و متهمین این پرونده مشخص شده‌اند. بی‌طرفی تحقیقات در ایران جای تردید جدی دارد به همین دلیل در این مقطع لازم است در عرصه‌های دیگر اجرای عدالت را پیگیری کنیم: در دیوان بین‌المللی دادگستری، در دادگاه کیفری بین‌المللی و در سازمان بین‌المللی هوانوردی ایکائو.

همچنین مهم ا‌ست اوکراین که مرتب هدف حملهٔ پهپادهای انتحاری ساخت ایران قرار می‌گیرد در روند شناسایی و مجازات مسئولین آن نقش مهم‌تری ایفا کند.»

نخست حقیقت و سپس غرامت خواستهٔ اکثر خانواده‌های قربانیان پرواز ۷۵۲ بوده است. این در حالی است که به گفتهٔ سرگئی بوردیلیک آخرین سفیر اوکراین در تهران، ایران همواره حاضر بوده با پول مسئله را حل کند؛ چه با خرید رأی دولت اوکراین و چه با پیشنهاد پول بیشتر برای خانواده‌های اوکراینی.

کاترینا گاپوننکو (Kateryna Gaponenko) همسر خلبان هواپیمای اوکراینی به رادیو فردا گفت پس از مداخلهٔ ایران در جنگ اوکراین در حمایت از روسیه، اجرای عدالت در پروندهٔ پرواز ۷۵۲ اهمیت دوچندان پیدا کرده است:

«طی سال گذشته کسی به ما نگفته اصلاً چه تحولی در این پرونده رخ داده و این در حالی‌ست که به عقیدهٔ من، افشای اقدامات ایران به‌ویژه در همکاری با روسیه بیش از پیش ضروری‌ست. ایران سه سال پیش جنایتی در قبال اوکراین انجام داد و نه تنها آن را جبران نکرد بلکه به متحد روسیه در تهاجم نظامی علیه اوکراین تبدیل شده. به همین دلیل از جامعهٔ جهانی می‌خواهیم حکومت جمهوری اسلامی را تحت فشار بگذارند و سرنگونی هواپیمای اوکراینی و حملات پهپادی علیه غیرنظامیان اوکراینی را اقدامات تروریستی اعلام کنند. مجازات ایران به دلیل سرنگونی هواپیمای اوکراینی و افشای نقش احتمالی روسیه در این جنایت به مردم ما این امید را می‌دهد که روزی روسیه هم به دلیل جنایات مکرری که علیه کشورمان مرتکب شده پاسخگو خواهد شد.»

هواپیمای اوکراینی با شماره پرواز پی‌اس ۷۵۲، هشتم ژانویه ۲۰۲۰ (۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۸) با شلیک دو موشک پدافند هوایی سپاه پاسداران سرنگون شد و تمامی ۱۷۶ سرنشین آن جان باختند.

ایران اصرار دارد خطای انسانی رخ داده اما این توجیه همواره زیر سوال رفته.

ایران همچنین بارها تکرار کرده طرف جنگ در اوکراین نیست و سلاحی به روسیه برای استفاده در اوکراین تحویل نداده است؛ ادعایی که با شواهد مختلف به چالش کشیده شده است.