روز جهانی دختر و زمانی برای دختران ایران/ الهه امانی

۱۱ اکتبر روز جهانی دختران بود. سال ۲۰۲۲ دهمین سال شناسایی این روز به عنوان روز جهانی دختران توسط سازمان ملل است. تِم امسال «زمان ما اکنون است‌ــ‌حقوق ما، آینده‌ی ما» (Our time is now–our rights, our future) است. این تم نمادی است از سرسختی و پایداری دختران جهان برای ایجاد تغییر و تحول جنسیتی.

سیما بهوس (Sima Sami Bahous)، مدیر اجرایی نهاد سازمان ملل متحد برای برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان در سخن‌‌رانی خود به مناسبت این روز اشاره می‌کند که «در گذشته من شاهد علاقه و حضور دختران در برنامه‌های کلان جهانی و کمک به اهدف توسعه‌ی پایدار بوده‌ام. دختران خود را در زمینه‌های محیط زیست، آموزش، خشونت‌های مبتنی بر جنسیت، سلامت جنسی و حقوق باروری به عنوان رهبران و مدافعان تغییرات اجتماعی نشان دادند.

"دختران خود را در زمینه‌های محیط زیست، آموزش، خشونت‌های مبتنی بر جنسیت، سلامت جنسی و حقوق باروری به عنوان رهبران و مدافعان تغییرات اجتماعی نشان دادند"فعالیت آن‌ها در جنبش‌های فمنیستی و بسیج‌شدن برای احقاق برابری جنسیتی، از جمله برای نسل‌ها نقشی کلیدی در شکل‌بخشیدن به اقدامات مثبت و پایه‌ای در جوامع محلی و جهانی داشته است».

با این حال در حالی که پیشرفت‌ها در خلال ده سال گذشته وجود داشته، چالش‌های اساسی هم‌چنان باقی است و نهاد زنان سازمان ملل با آهنگ رشد کنونی تخمین می‌زند که زنان و دختران در سطح جهان تا سیصد سال دیگر هم به برابری کامل با مردان و پسران دست پیدا نخواهند کرد.

در زمینه‌ی تحصیل آن‌چه دختران را برای نقش تاریخ‌ساز خود آماده و مجهز می‌کند، آموزشی است که روند کند سیصد‌ساله را بشکند و با زمینه‌سازی برای عاملیت، برابری رساندن صدای دختران و قدرت آنان این پروسه را سریع‌تر کند.

مقابله با چالش‌هایی که امروزه خطرات آن برای دختران پررنگ‌تر از همیشه است، مستلزم آن است که اقدامات هماهنگ و قوی در لایه‌های مختلف سیاست‌گذاری، اطلاع‌رسانی و تدوین استراتژی‌های آینده‌نگر بر اساس داده‌های دقیق که شاخص‌های سنی و جنسیت را مبنا قرار دهد، صورت گیرد. این واقعیت که حقوق و جایگاه زنان و دختران در سطح جهان با رشد نیروهای راست‌گرا از یک‌سو و بنیادگرایی و افراط‌گرایی در کلیه‌ی مذاهب از سوی دیگر مورد حمله قرار دارد،‌ کتمان‌ناپذیر است؛ هم‌چنین با امکانات ارتباطی و تکنولوژیکی که جوانان در اختیار دارند، فضای مجازی نیز عرصه‌ی دیگری است که در آن حقوق و امنیت دختران و زنان می‌بایست حفظ شود. از این‌رو این امر مهم به دلیل خطراتی که در زمینه‌ی کم‌رنگ‌شدن یا بازپس‌گرفتن حقوق زنان وجود دارد و هم‌چنین آسیب‌هایی که زنان و دختران در فضای مجازی می‌توانند تجربه کنند، باید در دستور کار دولت‌ها و نهادهای مدنی در اولویت قرار گیرد.

دختران نسل زی و آلفا در جهان آینده‌ای را در ذهن دارند که در آن رهبری، عاملیت، نقش مؤثر و هدایت‌کننده‌ی دختران به رسمیت شناخته شود و دختران از حقوق کامل خود بهره‌مند شوند و زندگی عاری از خشونت و تبعیض را در حوزه‌ی خصوصی و خانواده و هم‌چنین در حوزه‌ی اجتماعی و جامعه به مثابه‌ی عضوی یکسان و برابر تجربه کنند.

دختران و زنان جوان باید برای دنیایی که تصور می‌کنند، در صف مقدم این تغییرات باشند. در سطح جهان دهه‌ی ۲۰۳۰‌ــ‌۲۰۲۰ دهه‌ای است که کشورها برای تحقق اهداف توسعه‌ی پایدار و برابری جنسیتی با شتاب و تمرکز بیش‌تری گام بردارند. دحتران و زنان جوان در خلال دهه‌ی گذشته به روشنی نقش تاریخ‌ساز و کلیدی خود را به جهانیان ثابت کرده‌اند.

مروری بر «اعلامیه‌ی دختران»، حاصل تبادل نظر پانصد دختر از چهارده کشور در سال ۲۰۱۲ که در همین روز کلید خورد، نشان می‌دهد که جهان با چه سرعت و شتابی تغییر می‌کند و چگونه مطالبات و کنش‌گری دختران و زنان جهان در زمینه‌ی برخورداری از حقوق انسانی، آموزش، بهداشت و امنیت بالقوه‌تر شده است. امروزه دختران و زنان جوان برای آرزوهایی به‌پا خواسته‌اند که با تکیه بر استعدادها و خلاقیت و تعهد آنان می‌تواند زیربنای جهانی باشد که برای همه‌ی زنان و مردان نسل‌های مختلف مثبت و سازنده باشد.

از جمله‌ی این دختران که تحول و تغییرات ارزشمندی را برای کل جامعه به ارمغان آوردند، گرتا تونبرگ (Greta Thunberg) شانزده‌ساله از سوئد بود که نقشی کلیدی در به‌اثبات‌رساندن این امر که دختران و زنان جوان نسل زی در صف مقدم و رهبری جهانی نوین قرار دارند، بازی کرد. او خطاب به جهانیان هشدار داد که «همه‌ی شما امیدتان را به ما جوان‌ها دوخته‌اید. چطور جرئت چنین کاری را دارید؟ شما آرزوهای من و کودکی من را با حرف‌های پوچ و توخالی خود ربوده‌اید و با این حال احساس می‌کنم یکی از خوش‌شانس‌ترین‌ها هستم؛ مردم دیگر رنج می‌کشند، می‌میرند و تمام اکوسیستم در حال سقوط است». جولیتا مارتینز (Julieta Martínez) هفده‌ساله از شیلی سازمانی برای حفظ محیط زیست و برابری جنسیتی ایجاد کرده و در جهت توانمندسازی دختران و زنان جوان گام برمی‌دارد.

"در سطح جهان دهه‌ی ۲۰۳۰‌ــ‌۲۰۲۰ دهه‌ای است که کشورها برای تحقق اهداف توسعه‌ی پایدار و برابری جنسیتی با شتاب و تمرکز بیش‌تری گام بردارند"نِها شرستا (Neha Shrestha) فعال حقوق دختران و برابری جنسیتی از نپال می‌گوید که دختران ما ممکن است بلد نباشند چطور غذا درست کنند، اما به سرعت در رسانه‌های اجتماعی برای خودشان پروفایل درست می‌کنند و با جهان در تماسند. با این حال او کمپانی‌های کلان تکنولوژی را به چالش می‌کشد تا گسترد‌ه‌تر و با سرمایه‌گذاری بیش‌تر امنیت زنان و دختران را در فضای مجازی تأمین کنند و پاسخ‌گو باشند. ملاله یوسف‌زَی (Malala Yousafzai) دختر دیگری است که در سن یازده سالگی کنش‌گری را آغاز کرد و در ۹ اکتبر ۲۰۱۲، سالی که روز جهانی دختران کلید خورد، در اتوبوس همراه دو دختر دیگر توسط طالبان مورد سوءقصد قرار گرفت. در ژانویه‌ی ۲۰۱۳ دویچه‌وله نوشت که او مشهورترین دختر در جهان است. او در سن هفده سالگی در سال ۲۰۱۴ (به همراه کایلاش ساتیارتی (Kailash Satyarthi) از هند جوان‌ترین فردی است که جایزه‌ی صلح نوبل را دریافت کرده است.

دختران جوان بخش تفکیک‌ناپذیر از نیروی پرتوان مبارزه برای استقرار عدالت اجتماعی، برابری جنسیتی و توسعه‌اند.

حقوق دختران و زنان جوان برای مشارکت در زندگی سیاسی و اجتماعی تحت قوانین بین‌المللی تضمین شده است. این امر باعث ایجاد تعهدات قانونی الزام‌آوری برای دولت‌ها می‌شود تا موانع ساختاری را که مشاکرت زنان جوان و دختران را با چالش مواجه می‌کنند، برکنار کنند.

ششصد‌میلیون دختر و زن جوان نیروی بالقوه و فعال جهان امروزند. همه‌ی ما برای ایجاد فضایی تشویق‌کننده برای حضور اجتماعی این نیروی بالقوه مسئولیم. جهان ما می‌بایست برای حضور این نیروی عظیم، پرجسارت بی‌ترس و واهمه بر سر میز مذاکرات و تصمیم‌گیری‌ها برای آینده جا باز کند، چون حضور و رهبری آن‌ها بدون شک برای دنیا نیز حیاتی است.

چالش‌های دختران در سطح جهان

جهان ما علی‌رغم پیشرفت‌ها و حضور امیدبخش دختران و زنان جوان در عرصه‌های گوناگون هنوز چالش‌های عدیده‌ای دارد و توان و پتانسل این نیروی عظیم را خفته نگه داشته است.

-اگر دختران در سطح جهان تحصیل در دبیرستان را به پایان برسانند، تا سال ۲۰۳۰ از پنجاه‌میلیون فقره ازدواج کودکان جلوگیری می‌شود. بر اساس گزارش صندوق حمایت از کودکان این یکی از نگران‌کننده‌ترین شاخص‌های مربوط به دختران است.

-پانزده‌میلیون دختر پانزده تا هجده‌ساله در سطح جهان تجربه‌ی رابطه‌ی جنسی اجباری و ناخواسته را دارند.

-هر هفته هفت‌‌هزار دختر بین سنین پانزده تا بیست‌وچهار سال به بیماری ایدز مبتلا می‌شوند.

-دختران در مناطق جنگی دو برابر بیش‌تر از دخترانی که در مناطق آرام زندگی می‌کنند، در معرض ترک تحصیل قرار دارند.

-شصت‌ودومیلیون کودک دختر در سن مدرسه‌اند، اما به مدرسه نمی‌روند.

-هرساله چهار‌میلیون دختر در خطر مثله‌شدن جنسی هستند.

-بدون مقابله با رشد نیروهای راست و پوپولیستی و افراط‌گرایی مذهبی نمی‌توان این چالش‌ها و دیگر موانع را برای رهاساختن نیروی بالقوه‌ی دختران در خدمت جامعه‌ی بشری تحقق بخشید.

دختران در ایران

در ایران روز دختر روز میلاد فاطمه‌ی معصومه است که در سال ۱۴۰۱ مصادف بود با ۱۱ خردادماه.

دهمین سال کلیدخوردن روز جهانی دختران با حضور و کنش‌گری دختران و زنان جوان در ایران مصادف شده است؛ انفجار بغض‌های فروخفته‌ی نسل زی در ایران و حتی نسل آلفا که در قرن بیست‌ویکم به دنیا آمده است.

"دحتران و زنان جوان در خلال دهه‌ی گذشته به روشنی نقش تاریخ‌ساز و کلیدی خود را به جهانیان ثابت کرده‌اند"موج اعتراضات خیابانی‌ای که در پی کشته‌شدن مهسا امینی پس از بازداشت او توسط گشت ارشاد آغاز شد، به تمام سی‌ویک استان‌ ایران گسترش پیدا کرد. حضور گسترده‌ی دختران و زنان جوان در خیابان‌ها برای زندگیِ به دور از اقتداری که به آن‌ها تحمیل شده است، خواستی است فراتر از برچیده‌شدن گشت ارشاد و حجاب اجباری. ایران تنها کشوری در جهان است که حجاب در آن اجباری است و واژه‌ای چون «بدحجاب» را در فرهنگ لغت فارسی و حتی جهانی وارد کرده است. دختران و زنان ایران خواهان حق انتخاب پوشش، ابراز هویت و آزادی بیان بدون مواجه‌شدن با آزار و تهدید و خشونتند.

اگر خانم صفورا رضانژاد در نشریه‌ی «سلام دنیا» به خوانندگان پیام می‌دهد که «باید قدر این گل‌های بهشتی (دختران) را بیش‌تر بدانیم»، تعرضات و حتی موارد آشکار تعرض جنسی به دختران و زنان جوان در کف خیابان نمادی از قدردانستن از «گل‌های بهشتی» در ایران است.

سارینا اسماعیل‌زاده، دختر شانزده‌ساله‌ای که به مدرسه‌ی فرزانگان کرج می‌رفت، در ویدئوهایش که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کرد، دغدغه‌های اجتماعی خود را بیان می‌کند و می‌گوید: «نوجوان ایرانی دیگر نوجوان بیست سال پیش نیست. از اوضاع جهان باخبر است و از خودش می‌پرسد چه چیزی کم‌تر از نوجوان آمریکایی دارد که دغدغه‌هایشان این‌قدر متفاوت باشد.» سارینا در آخرین پست تلگرامی خود نوشت: «وطنم بوی غربت می‌دهد.»

دختران و زنان جوان در رسانه‌های اجتماعی بر این امر تأکید می‌کنند که درد ما تنها «حجاب اجباری» نیست؛ درد، فشارهای اقتصادی، اجتماعی، عدم احترام به حقوق انسانی زنان و دختران، قتل‌های ناموسی و عدم پاسخ‌گویی در برابر آن، فساد ساختاری و اختلاس، مهندسی جنسیتی و ده‌ها درد دیگر است؛ دردهایی که دهه‌ی هشتادی‌ها و دختران جوان‌تر دولت را مسئول پاسخ‌‌گویی به آن‌ها می‌دانند.

اکنون می‌توان مدعی شد که مهسا امینی مشهورترین دختر جهان است؛ دختری که نامش نزدیک به سیصد‌میلیون بار (۱) در توییت‌ها آمد و مرگش آخرین پر کاهی بود که پشت شتر را خم کرد و به راستی تِم سال ۲۰۲۲ روز جهانی دختران چه مناسب برای دختران و زنان جوان ایران است: بله؛ زمان شما اکنون است و حقوق و آینده‌ی شما در این برهه است که متحول می‌شود.

پانوشت: ۱- مارک اوون جونز، استاد دانشگاه حمد بن خلیفه قطر که مطالعات رسانه و ارتباطات از تخصص‌های اوست در توییتی در ۱۲ اکتبر ۲۰۲۲ اعلام کرد که از نسخه‌ی فارسی هشتگ مهسا امینی (#مهسا_امینی) بیش از دویست‌وهفتادوچهارمیلیون مرتبه در توییتر استفاده شده است.

این درحالی‌ است که در توییتر از هشتگ BlackLivesMatter# -که توسط این شبکه‌ی اجتماعی برای آن هشفلگ هم ساخته شده-، از اواسط سال ۲۰۱۳ تاکنون شصت‌وسه‌میلیون مرتبه استفاده شده است. گفتنی است که در این محاسبه، نسخه‌ی انگلیسی هشتگ مهسا امینی (MahsaAmini#) لحاظ نشده است