خوانش مجازات اعدام و بخشش در کلیات سعدی، نادر وهابی - Gooya News

بخش سوم: مبانی نظری جرم و مجازات

نادر وهابی، جامعه شناس در دانشگاه تولوز فرانسه

می‌گویند اعدام چیز مهمی نیست و کسی از آن رنج و درد نمی‌بیند. می‌گویند چنین مردنی بسیار شیرین و بی‌دردسر است و هرگز ساده‌تر از آن نمی‌توان مرد.

اگر چنین است پس این رنج وعذاب شش هفتۀ اخیر و این شور و التهاب یک روزۀ آخر عمر که هرگز جبران نخواهد شد، روزی که در آن واحد هم کند و آهسته می‌گذرد و هم تند و سریع، چه معنی دارد؟ این نردبان عذابی است که به گیوتین منتهی می‌شود چیست؟

به علاوه چه کسی مدعی است که انسان در زیر ساطور گیوتین رنج نمی‌کشد؟ آیا مدعی چنین سخنی از گفتۀ خود مطمئن است؟ چه کسی چنین سخنی به او گفته است؟ آیا هرگز شنیده است که وقتی سری را بریده‌اند آن سر خون‌آلود از زمین برخاسته و خطاب به مردم فریاد زده باشد که ای مردم من احساس درد نکردم!

آخرین روز یک محکوم و کلود ولگرد، ویکتورهوگو

سؤالات بخش سوم این مقاله، حول دو مفهوم جرم و مجازات می گردد. آیا امکان عدم ارتکاب به جرم در جوامع وجود دارد؟ چگونه می توان نگاهی را که وقوع جرم را برای جوامع مفید می داند، توضیح داد؟ هدف از مجازات چیست؟ چه زمانی مجازات می تواند مانع وقوع جرم گردد؟ طیف متنوع حکومت ها از دیکتاتوری تا دموکراسی چه رویکردی نسبت به مقوله جرم اتخاذ می کنند؟ آیا ایده هایی چون « بزه کار مادرزاد» انگاره هایی ثابت اند یا در سیر تحول دانش بشر می توان از این انگاره ها گذر کرد؟ برداشت های جدید در این باره کدامند؟ منظور از «بدن سیاسی » در اصطلاح میشل فوکو چیست و این مفهوم چه امکانات تازه ای در خوانش جرم در اختیار می نهد؟

تدابیر روش شناسانه

همانطور که در بالا شرح داده شد، سراسر تاریخ بشر تا عصر روشنایی، عموم کیفرها برای جرم، ناشی از اراده حاکمان، امپراطورها، شاهان و هوا و هوس اندکی از فرادستان بوده است که هیچگاه توسط ناظران بی طرف که دوستداران واقعی بشر باشند مورد نقد و چالش واقع نشده است تا کیفرها را به گونه ای نگاه کنند که بیشترین خوشبختی و نیکی را برای کلیه آدمیان به ارمغان داشته باشد و راه قساوت های خودسرانه و به ظاهر مشروع را ببندد. با این همه بنا به نظر فیلسوف بکاریا « ناله های ضعفا که فدای جهل کشنده و بی خیالی توانگران شده اند، عذاب های ددمنشانه که با شدّتی بیهوده و فزاینده برای گناهان واهی و اثبات نیافته روا یافته اند، اندوه و دهشت زندان که بی رحم ترین دژخیم سیه روزان یعنی شک و تردید آن را هولناک تر کرده است، می بایست زمامداران را که راهبر عقاید نفوس بشرند از بی اعتنایی به خود می آورد ».

پرسش واقعی این است : کدام مجازات مناسب جرم است؟ آیا کیفربرای اصلاح مجرم و سعادت جامعه مفید است؟ چرا اساساً کیفر لازم است؟

بنابراین ابتدا یک سری تعاریف پایه ای لازم داریم تا به مفهوم کیفر در ارتباط با جرم برسیم.