خشکسالی و توفان‌های گرد و غبار؛ چالش مهم پاییز ۱۴۰۰

سرعت وزش باد در شهر تهران حدود ۴۰ کیلومتر بر ساعت و جهت آن غربی و شمال‌غربی بود که موجب خیزش گرد و غبار در شهر تهران دید افقی را تا ۲۵۰۰ متر کاهش داد. به این ترتیب آلاینده «ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون» در هوای پایتخت به ‌شدت افزایش یافت و با میانگین ۱۸۶ و بیشینه ۲۲۴، کیفیت هوا در محدوده ناسالم برای همه گروه‌های جامعه و شرایط بسیار ناسالم (خطرناک) شد. گرد و غبار از استان البرز و از منطقه ۱۹ وارد تهران شد. توفان‌های گرد و غبار رویدادهای هواشناسی متداول در مناطق خشک و نیمه خشک است.

خشکسالی و توفان‌های گرد و غبار در منطقه ما به هم مربوطند. حوادث بزرگ گرد و غبار اغلب منجر به آسیب‌های گسترده به محیط‌های طبیعی و انسانی می‌شود.

"سرعت وزش باد در شهر تهران حدود ۴۰ کیلومتر بر ساعت و جهت آن غربی و شمال‌غربی بود که موجب خیزش گرد و غبار در شهر تهران دید افقی را تا ۲۵۰۰ متر کاهش داد"وقوع حوادث گرد و غبار تحت تاثیر فعل و انفعالات پیچیده زمین و جوی است که عمدتا به دلیل سرعت زیاد باد، کم بودن یا عدم پوشش گیاهی، فرسایش زمین و رطوبت کم مربوط است. به گزارش نیمه شهریور ۱۴۰۰ شرکت مدیریت منابع آب ایران ارتفاع کل بارش‌های جوی از اول مهر ۹۹ تا نیمه شهریور ۱۵۵ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبلش ۵۰درصد و نسبت به دوره بلندمدت ۵۲ ساله، ۳۵درصد کمتر بود.

این کاهش نسبت به سال قبل تقریبا در همه جای ایران مشاهده شد، به ویژه در شرق، مرکز و شمال‌شرق و جنوب کشور: در حوضه آبریز مرزی شرقی ۷۰درصد، قره‏قوم ۶۵درصد، فلات مرکزی ۵۷درصد و حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان ۵۳درصد. در بازه ۵۰ ساله نیز کاهش ۸۸درصدی حوضه آبریز بندرعباس و کاهش ۷۴درصدی در حوضه هامون شاخص‌تر است. حوضه‌های آبریز ارس، تالش، سفیدرود بزرگ، قره‌سو و گرگان، اترک، کرخه، کارون و دریاچه ارومیه، در شمال و غرب کشور هم دچار کاهش بارندگی بود.

با کاهش بارندگی‌ها، با کاهش ۳۰درصدی حجم آب مخازن سدهای کشور رخ داد. سازمان هواشناسی برای مهر و آبان ۱۴۰۰کمترین میزان بارندگی در ۵۲ سال اخیر را پیش‌بینی می‌کند!   ایران علاوه بر منابع نفت و گاز، پتانسیل قابل توجه انرژی تجدیدپذیر دارد. تحریم‌ها به‌ طور قابل توجهی بر اقتصاد ایران اثر گذاشته و صادرات نفت را مختل کرده، ولی خشکسالی و کمبود آب، توفان گرد و غبار و آلودگی هوا از جمله مسائل زیست محیطی اکنون کشور ماست که با تغییرات اقلیمی ارتباط دارد.

اقتصاد ایران از نظر تولید ناخالص داخلی بیست و هفتم در جهان است و پس از عربستان سعودی دومین اقتصاد بزرگ در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) است. نفت بخش مهمی از اقتصاد ایران است. بیشتر گازهای گلخانه‌ای ایران از بخش انرژی آن ناشی می‌شود.

" توفان‌های گرد و غبار رویدادهای هواشناسی متداول در مناطق خشک و نیمه خشک است.خشکسالی و توفان‌های گرد و غبار در منطقه ما به هم مربوطند"در سیاست‌های کلان محیط‌زیستی کشور در سال ۱۳۹۴ بر مدیریت تغییرات اقلیمی، مقابله با تهدیدات زیست محیطی، مانند بیابان‌زایی، ذرات گرد و غبار  وخشکسالی تاکید شده است.
مساله خشکسالی، مخاطره‌ای فوری است که به تبعات مهمی مانند گرد و غبار و معضلات دیگر می‌انجامد. در هر مساله اجرایی و توسعه، موضوع خشکسالی باید اولویت اول برای تنظیم برنامه‌ریزی باشد .

* استاد زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم
* منتشر شده در روزنامه اعتماد| پنج شنبه ۸ مهر ۱۴۰۰