همزمان با حمله آمریکا، چه بلایی بر سر آثار تاریخی عراق آمد؟

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از الجزیره، در ۱۰ آوریل ۲۰۰۳، گروهی از سارقان به موزه ملی عراق در پایتخت بغداد حمله کردند. کارمندان دو روز قبل از ورود نیروهای آمریکایی به پایتخت، محل کار خود را تخلیه کرده بودند و موزه ۳۶ ساعت بعد غارت شد.

پس از بازگشت کارکنان به کار خود در موزه، آنها شجاعت فوق العاده

ای از خود نشان دادند و توانستند حدود ۱۵ هزار اثر باستانی را ضبط و در کمتر از دو روز، ۸ هزار و ۳۶۶ اثر تاریخی را از غارت نجات دهند.

بر اساس مقاله «کریگ پارکر»، مدیر آموزش در موزه‌ها در دانشگاه سیدنی استرالیا، اگرچه ۷ هزار قطعه تاریخی به موزه ملی عراق بازگردانده شده، اما هنوز بیش ۸ هزار قطعه دیگر مفقود هستند که برخی از آنها قدمت هزاران ساله دارند.

استاد دانشگاه سیدنی در مقاله خود می‌نویسد: اگر در چند قرن گذشته، کشورهای اروپایی از طریق استعمار، بسیاری از آثار باستانی سایر کشورها را غارت کرده و در موزه‌های ملی خود نگهداری می‌کردند، امروزه در قرن ۲۱ نیز شاهد استعمار فرهنگی هستیم، استعماری که به موزه داران غربی اجازه می‌دهد تا اقتصاد خود را بر مبنای فعالیت‌های غیرقانونی و آثار تاریخی سایر ملل اداره کنند.

سال‌های پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، شاهد ربوده شدن تعداد زیادی از آثار باستانی، هم از موزه‌هایی مانند موزه ملی عراق و هم حفاری‌های غیرقانونی در مکان‌های باستان‌شناسی در سراسر این کشور بودیم.

همچنین با ظهور داعش در سال ۲۰۱۴، برخی از شاهکارهای باستانی و مجسمه‌های موزه موصل در استان نینوا تخریب شد و قطعات ارزشمند آن به خارج از کشور قاچاق شد.

داعش مکان‌های باستانی مهمی از جمله شهر نمرود (۳۰ کیلومتری جنوب موصل) را تخریب کرد که قدمت آن به قرن ۱۳ قبل از میلادی برمی گردد و یکی از مهم‌ترین مکان‌های باستان شناسی در عراق و خاورمیانه به شمار می‌رفت.

«نمرود» نام عربی شهر آشوری «کلهو (کله)» است که توسط پادشاه آشوری «شلمنسر اول» بر روی رود دجله بنا شد و در زمان امپراتوری آشور میانه پایتخت حکومت بود.

تلاش برای بازیابی آثار تاریخی

«حکیم الشمری»، مدیر رسانه‌ای اداره کل آثار باستانی و میراث در وزارت فرهنگ عراق، تاکید کرد که تلاش‌ها برای بازیابی آثار باستانی مسروقه عراق ادامه دارد.

الشمری گفت: «ما در تلاش هستیم تا این قطعات را بر اساس توافق‌های بین‌المللی که بر ضرورت بازگرداندن اموال فرهنگی به صاحبان آن تاکید می‌کند، به خانه اصلی خود بازگردانیم».

وی افزود: «عراق در سال‌های اخیر موفق شد حدود ۱۷ هزار اثر باستانی را از آمریکا و ۳۶۴ اثر را از لبنان بازیابی کند.»

تعداد کل آثار باستانی غارت شده از عراق، هزاران قطعه تخمین زده می‌شود و کار برای بازیابی آنها از کشورهای دیگر به بغداد در حال انجام است.

چندی پیش ریاست جمهوری عراق از بازگرداندن ۹ اثر به سرقت رفته از آمریکا خبر داد که شامل ۷ قطعه مربوط به دوران بابل، یک قطعه عاج به شکل صورت انسان و یک لوح گلی مربوط به دوران بابلی میانه است.

پس از آن که یک حکم دادگاه ایالات متحده در ژوئیه ۲۰۱۷، شرکت «هابی لابی» را موظف کرد تا قطعات مربوط به تمدن بین النهرین را که به طور غیرقانونی به ایالات متحده صادر شده بودند، بازگرداند و هزاران قطعه به طور همزمان به عراق بازگردانده شدند.

موفقیت جزئی

به گفته «حیدر فرحان»، کارشناس و استاد باستان شناسی در دانشگاه بغداد، در حالی که موفقیت دولت در بازگرداندن برخی از آثار باستانی مورد تحسین قرار گرفته است، اما هنوز کارهای زیادی برای انجام دادن وجود دارد.

فرحان تلاش‌های دولت عراق برای مذاکره در مورد بازگرداندن آثار باستانی مسروقه را مثبت دانست و افزود: «این تلاش‌ها به طور کامل انتظارات را برآورده نمی کند… و آنچه به دست آمده است یک موفقیت نسبی است».

فرحان افزود: «هیچ آمار رسمی از تعداد آثار باستانی به سرقت رفته از موزه عراق وجود ندارد و ارقام ارائه شده در واقع نادرست و ناقص است».

وزارت امور خارجه عراق که مسئول بازگرداندن آثار باستانی عراق از سراسر جهان است، تاکنون گزارش خاصی در این باره اعلام نکرده، اما «فواد حسین»، وزیر امور خارجه دولت بغداد، پیشتر اعلام کرد که ۱۸ هزار اثر قاچاق به عراق بازگردانده شده است و ابراز امیدواری کرد که همکاری و هماهنگی بین المللی به بازگرداندن تمام آثار مسروقه منجر شود.

دفتر سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) در بغداد اعلام کرد که با دولت عراق برای بازیابی بیش از ۴۰ هزار اثر پراکنده در سراسر جهان، علاوه بر ۳۰ هزار موردی که قبلاً بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ کشف شده اند، همکاری می‌کند.

البته برخی از آثار باستانی در سفارتخانه‌های عراق و مراکز امانت دهی آثار باستانی در سراسر جهان نگهداری می‌شوند تا زمانی که مراکز نگهداری مناسب در عراق ایجاد شوند.

آمریکا مسئول غارت آثار تاریخی

برای بسیاری از عراقی‌ها، علت اصلی از دست دادن بسیاری از تاریخ کشورشان متوجه ایالات متحده است. در طول تهاجم ایالات متحده، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه ژنرال‌های آمریکایی به حفاظت از مکان‌های باستان‌شناسی، مانند موزه ملی عراق، اهمیتی نمی‌دهند.

در این راستا، «عامر عبدالرزاق»، پژوهشگر باستان شناسی، می‌گوید: «این سهل انگاری عمدی بوده و تانک‌های آمریکایی در جریان اشغال و آشوب، موزه عراق را محاصره کرده اند، اما در مقابل باندها و دزدانی که به موزه حمله کرده اند، هیچ اقدامی نکردند و حدود ۱۴ هزار قطعه ارزشمند از آن به سرقت برده است».

عبدالرزاق افزود: اگرچه بعدها ارتش ایالات متحده به دلیل فشارهای مؤسسات باستان شناسی عراق متعهد به حفاظت از آثار باستانی شد، اما در واقع از این مکان‌های باستانی به عنوان پایگاه و اردوگاه نیروهای خود استفاده کرد، مانند استقرار تجهیزات نظامی سنگین در سنگین در محوطه باستانی «زیگورات اور».

وی افزود: «ارتش آمریکا شهر باستانی بابل را به یک پایگاه نظامی تبدیل کرده، و قطعات و لوح‌های گلی باستانی در موصل و سایر شهرهای عراق زیر تجیهزات نظامی آمریکا به خاک تبدیل شدند».

پژوهشگر باستان شناسی در در پایان گفت: آنچه از آثار تاریخی که به عراق بازگردانده شده، فقط بخش کوچکی است و هنوز آثار تاریخی عراق در حراجی‌های آمریکا، انگلیس و سایر کشورها فروخته می‌شود و ما به تلاش‌های دیپلماتیک و همکاری بین المللی بیشتری نیاز داریم.