بنزین؛ بحرانی خاموش از ابتدای سال ۱۴۰۰

 انتشار گسترده «حمله هکرها» به سیستم توزیع سوخت و از کار افتادن کارت سوخت بیش از پیش به نگرانی‌ها دامن زده است، چرا که ۶۵ درصد بنزین مصرفی ایران یارانه‌ای و به قیمت ۱۵۰۰ تومان است و تا زمان راه‌اندازی سیستم کارت سوخت، مردم تنها قادر به خرید بنزین به قیمت آزاد خواهند بود.

ایران با اتکا به افزایش ناگهانی و سه برابر کردن قیمت بنزین در آبان ۹۸ و کاهش مصرف داخلی به خاطر محدودیت‌های اجتماعی پارسال، صادرات بنزین در سال ۹۹ را ۸ برابر سال ۹۷ کرد و به نزدیک ۸ میلیون تن (معادل ۱۸۵ هزار بشکه در روز) رساند و از این راه ۳ میلیارد دلار درآمد داشت؛ اما از اردیبهشت امسال، دوباره بحران بنزین در حال نمایان شدن است.

آمارهای رسمی بورس نشان می‌دهد که از نیمه اردیبهشت، هیچ محموله بنزین برای صادرات در بورس معامله نشده است. اگرچه؛ گزارش‌های جسته و گریخته در رسانه‌های ایران از ادامه محدود صادرات بنزین کشور به عراق، افغانستان و ارمنستان خبر می‌دهد.

به هر تقدیر، بر اساس قانون، تنها از طریق بورس باید صادرات بنزین انجام شود و آمارهای گمرکی نیز نشان می‌دهد پارسال که این محصول نفتی در صدر صادرات کالاهای غیرنفتی قرار داشت، امسال در میان کالاهای عمده صادراتی قرار ندارد.

آخرین آمارهای شرکت‌های مشاوره انرژی و سازمان‌های بین‌المللی از افت متوسط صادرات روزانه بنزین ایران به حدود ۹۰۰۰ بشکه در ماه‌های ژوئیه و اوت خبر می‌دهد که رقم قابل توجهی نیست. هنوز آمارهایی از ماه‌های سپتامبر و اکتبر منتشر نشده است.

علت امر، رشد طبیعی سالانه مصرف بنزین، توقف توسعه صنعت پالایشگاهی، برچیده شدن محدودیت‌های اجتماعی و به تبع آن اوج‌گیری دوباره نیاز داخلی به این سوخت است.

بنزین؛ بحرانی خاموش

ایران تا چند سال پیش واردکننده بنزین بود، اما از سال ۹۶ و با راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس که میعانات گازی را تبدیل به بنزین و گازوئیل می‌کند، از واردات بنزین خودکفا شد و پارسال چون مصرف داخلی بنزین از حدود ۹۳ میلیون لیتر به ۷۵ میلیون لیتر افت کرد، توانست حجم عظیمی از بنزین صادر کند.

با این‌حال، پالایشگاه‌های دیگر ایران که عمدتا بسیار کهنه هستند و نفت خام را تبدیل به بنزین و دیگر محصولات نفتی می‌کنند، با فرسایش و افت تولید مواجه هستند؛ بطوری که خبرگزاری ایسنا اخیرا از افت ۱۱ درصدی خروجی پالایشگاهای نفتی کشور در سال گذشته نسبت به سال ۹۲ خبر داد.

در این میان مصرف بنزین کشور نیز بطور طبیعی سالانه ۵ تا ۷ درصد افزایش می‌یابد و با توجه به توقف پروژه‌های جدید پالایشگاهی، انتظار می‌رفت کشور دوباره با کسری بنزین مواجه شود که نمود آشکار آن، سقوط شدید صادرات بنزین کشور از اواسط اردیبهشت امسال است.

از طرفی به خاطر افت شدید ارزش ریال، اختلاف قیمت بنزین در داخل و خارج از کشور بسیار زیاد است و حتی با احتساب قیمت آزاد بنزین، قیمت آن مثلا در ترکیه ۸ برابر ایران است. این موضوع باعث افزایش چشمگیر یارانه‌های پنهان انرژی در ایران شده و به قاچاق گسترده سوخت نیز دامن می‌زند.

بر اساس آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۱۸ میلیارد دلار یارانه پنهان محصولات نفتی داشت، اما پارسال به خاطر افت قیمت جهانی نفت، همچنین افزایش چشمگیر قیمت بنزین در آبان ۹۸ این رقم به ۵ میلیارد دلار کاهش یافت.

امسال با دو برابر شدن قیمت نفت در بازارهای جهانی، ایران حداقل ۱۰ میلیارد دلار یارانه پنهان محصولات نفتی خواهد داشت.

چنین رقمی برای دولتی که انتظار می‌رود یک سوم بودجه‌اش با کسری مواجه شود، رقم قابل توجهی است. با اینحال تجربه آبان ۹۸ نشان داد که افزایش چشمگیر قیمت بنزین می‌تواند به اعتراضات سراسری مردمی تبدیل شود که حتی بنابر آمارهای رسمی خود جمهوری اسلامی، یک سوم آنها زیر «خط فقر مطلق» و ۷۰ درصد آنها زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

از طرفی تبعات تورمی چنین تصمیمی نیز سهمناک خواهد بود، چرا که هم اکنون نیز ایران با داشتن بیش از ۴۵ درصد تورم، بجز چند کشور آشفته مانند ونزوئلا، سومالی و لبنان، سورینام، بالاترین نرخ تورم جهان را دارد.

سایه بحران گاز بر صادرات دیگر محصولات نفتی

مقامات وزارت نفت می‌گویند کشور در زمستان امسال با روزانه ۲۰۰ میلیون متر مکعب (معادل ۲۹ درصد از متوسط تولید روزانه گاز در سال ۹۹) کسری گاز مواجه است و بدین ترتیب نیاز به استفاده بیشتر از مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌های برقی و صنایع کشور است.

پارسال نیز ایران در فصل پاییز و خصوصا زمستان با کسری ۱۵۰ میلیون متر مکعبی گاز مواجه بود و بدین ترتیب در نیروگاه‌های برقی کشور ۶ میلیارد لیتر مازوت و دو برابر این رقم گازوئیل مصرف کرد که منجر به آلودگی شدید هوای کلانشهرها شد.

همچنین آمارهای شرکت مشاوره انرژی «گلوبال فکت انرژی» و «وورتکسا» نشان می‌دهد پارسال ایران به خاطر افزایش مصرف داخلی سوخت‌های مایع، صادرات روزانه مازوت را کمتر از نصف کرد و به ۹۰ هزار بشکه در روز رساند و صادرات گازوئیل نیز با ۲۵ هزار بشکه افت نسبت به سال ۹۸، به حدود ۶۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت.

امسال از نیمه‌های تابستان ایران تقریبا صادرات مازوت و گازوئیل را نیز متوقف کرده و برای سوزاندن در پاییز و زمستان ذخیره کرده است.

نکته نگران‌کننده این‌که امسال مصرف مازوت در برخی نیروگاه‌های برقی بسیار زودتر از پارسال آغاز شده و طی هفته‌های گذشته گزارش‌هایی از آلودگی شدید هوای تبریز و مازندران و برخی شهرهای دیگر به خاطر قطع تحویل گاز و مصرف بالای مازوت نیروگاه‌های برقی منتشر شده است.

اگر وضعیت به همین منوال ادامه یابد، زمستان امسال یا هوای بسیار آلوده بر شهرها حکمران خواهد شد، یا اینکه دولت مجبور خواهد شد فعالیت بخشی از نیروگاه‌ها را متوقف کرده و خاموشی‌های گسترده بر کشور سایه خواهد افکند.

ایران از لحاظ انتشار گازهای گلخانه‌ای در مقام ششم جهان قرار دارد و طی ۵ سال گذشته که توافق اقلیمی پاریس به امضا رسیده، نه تنها انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش نداده، بلکه با افزایشی بیش از ۲۰ درصدی به بالای ۸۰۰ میلیون تن در سال نیز رسانده است.

مطالب منتشر شده در صفحه "دیدگاه" الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.