گزارش توسعه سازوکار‌های حمایتی از افراد زیر ۱۸ سال در ایران

خبرگزاری میزان - در راستای اجرای برنامه تحول و تعالی در دستگاه قضایی، پایش وضعیت آسیب‌های اجتماعی و حمایت از گروه‌های آسیب پذیر، هم‌­افزایی و همکاری دستگاه‌های دولتی متولی امر حوزه کودکان و زنان آسیب‌دیده و بهره­‌گیری از ظرفیت سازمان­‌های مردم‌­نهاد و با هدف توسعه سازوکار‌های حمایتی از کودکان، ایجاد و استقرار مجتمع‌­های شناسایی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با عنوان مجتمع شوق زندگی در دستور کار قرار گرفت.

در این راستا، از سال ۱۴۰۰ تاکنون، سه مجتمع شوق زندگی در شهر مقدس مشهد (استان خراسان رضوی) در ۵ تیرماه ۱۴۰۱، مجتمع شوق زندگی در شهر تهران (استان تهران- پایتخت) با زیربنای ۷۰۰ متر مربع در ۲۳ مرداد ۱۴۰۲ و مجتمع شوق زندگی در شهر شیراز (استان فارس) در ۱۳ آبان­ماه ۱۴۰۲، افتتاح شدند.

ایجاد مجتمع‌­های مشابه در دیگر استان­‌ها نیز در دستور کار قرار دارد؛ همچنین ایجاد محیط حامی و دوست‌دار کودک، تلاش موثر برای بهتر شدن شرایط زندگی کودکان و نوجوانان، رفع چالش‌ها و آسیب‌های کودکان، ارائه مشاوره و معاضدت قضایی و حقوقی و نظارت بر حسن اجرای آرا قضایی و تصمیم‌های مرتبط با اطفال و نوجوانان از اهم اهداف ایجاد مجتمع‌­های شناسایی و پیشگیری از آسیب­‌های اجتماعی است.

این مجتمع‌­ها دارای بخش­‌های مختلفی جهت شناسایی، پیگیری و رفع آسیب‌های اجتماعی بوده و علاوه بر دادیاران و قضات، متخصصین مددکاری و روانشناسی، وکلا و سازمان­‌های مردم نهاد نیز در آن­‌ها حضور داشته و خدمات بسیار متنوعی در دو حوزه اجتماعی و قضایی با ارجحیت مداخلات اجتماعی بر مداخلات قضایی به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌کنند.

خدمات ارائه شده در مجتمع­‌های شوق زندگی

خدمات حوزه قضایی: حوزه قضایی مجتمع شوق زندگی متشکل از شعبه دادگاه خانواده، شعب رسیدگی، شعبه ارجاع، دفتر و حسابداری است و خدمات زیر را به مراجعین ارائه می‌کند:

تعیین سرپرست قانونی برای کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال که فاقد، ولی خاص هستند.
تعیین سرپرست قانونی برای افردی که دچار حجر شده‌­اند (جنون یا سفاهت).
تعیین سرپرست برای افرادی که به علت غیبت امکان مدیریت بر امور فرزندان خود را ندارند.
مدیریت امور اموالی که فاقد صاحب هستند.
مدیریت امور اموالی که فاقد وارث هستند.
رسیدگی به پرونده‌های فرزندخواندگی و امین موقت کودکان و نوجوانان.
رسیدگی به پرونده‌­های مرتبط با احراز رشد کودکان و نوجوانان.

خدمات حوزه اجتماعی: حوزه اجتماعی شامل واحد مددکاری، واحد آموزش و پژوهش، واحد سازمان‌های مردم نهاد، واحد سازمان‌های دولتی و واحد عمومی است و در هر واحد خدمات زیر ارائه می‌­شود:

واحد مددکاری با رصد دقیق شرایط فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی افراد تلاش می‌­کند، شرایط قضاوت توام با شناخت و تشخیص صحیح را فراهم کرده و با پیگیری وضعیت مددجویان و نظارت بعد از تشخیص، در جهت ایجاد تغییر، توانمندسازی و ایجاد امنیت اجتماعی- روانی تلاش می­‌کند.

واحد آموزش و پژوهش اقدام‌هایی اعم از تهیه و ایجاد بانک اطلاعاتی جامع از موضوع‌ها و آسیب‌های اجتماعی مورد ارجاع در دایره سرپرستی دادگستری براساس دسته‌بندی موضوع آسیب‌­ها، ارائه گزارش‌های آماری دوره‌ای به‌منظور شناسایی وضعیت موجود، شناسایی موضوعات مسئولیت­‌ساز و شناسایی گروه‌های آسیب‌پذیر و تمرکز بر آن‌ها را انجام می‌­دهد.

واحد سازمان‌های مردم نهاد با جذب مشارکت نهاد‌های مردمی از جمله موسسات حقوقی، مشاوره­ای، موسسات خیریه و ... به‌منظور توجه نظام‌مند، پایدار و دانش بنیان به ظرفیت‌ها و توانمندی نهاد‌های مردمی برای مشارکت در زمینه‌های سیاست‌گذاری قضایی، پیشگیری از وقوع جرم، حمایت از بزه‌دیدگان، میانجی‌گری و صلح و سازش، نظارت بر اجرای قوانین، رسیدگی و باز اجتماعی شدن آسیب‌دیدگان فعالیت می­‌کند.

از جمله خدمات ارائه شده توسط این واحد، می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

-شناسایی و حمایت از کودکان کار و خانواده آنان طبق آیین‌نامه ساماندهی کودکان کار و خیابان مصوب (۱۳۸۴) (شناسایی کودک، تحویل کودک به خانواده، برنامه‌ریزی مورد محور برای حمایت از کودک و خانواده و کمک به خروج کودک از چرخه کار).
-اقدام‌های حمایتی و معیشتی (ثبت‌نام مدرسه، اهدای بسته غذایی، غربالگری پزشکی و ...).
-اقدام‌های ارتقا سلامت روان (مشاوره فردی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی).
-اقدام‌های توانمندسازی (مهارت‌آموزی فنی، کاریابی ایمن برای کودکان بالای ۱۵ سال و ...).
-حمایت از کودکان آسیب‌دیده و خانواده آنان (توانمندسازی و بازتوانی روانی کودکان و نوجوانان آسیب‌دیده با تکنیک برگزاری کارگاه‌های بازی درمانی، برگزاری کارگاه‌های مهارت‌ها‌ی زندگی و فرزندپروری).
-ارائه خدمات مشاوره حقوقی رایگان به شهروندان با همکاری دادگستری و وکلای داوطلب پایه یک دادگستری.
-ارائه آموزش‌های لازم به شهروندان جهت اخذ حضانت و اعطای گواهینامه.
-کنترل و کاهش آسیب‌های مرتبط با زنان آسیب‌دیده اجتماعی در سطوح فرد، اجتماع و خانواده از طریق حمایت و بازپروری و توانمندسازی، ایجاد زمینه بازپیوند اجتماعی، ارائه خدمات خانواده‌محور به زنان آسیب‌دیده اجتماعی، ارائه خدمات تخصصی اجتماع محور در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی، ایجاد امکان دسترسی آسان‌تر به خدمات حمایتی و تخصصی، ارائه آموزش‌های تخصصی لازم به زنان آسیب‌دیده اجتماعی، استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی و کاهش تصدی‌گری دولت و جلب مشارک‌های غیردولتی، توسعه بسته‌های خدمتی به‌منظور افزایش ضریب نفوذ خدمات، ارائه خدمات کاهش آسیب به منظور کاهش رفتار‌های پرخطر.
-حمایت و توانمندسازی دختران در معرض آسیب (بازه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال) از طریق ارائه خدمات سهل الوصول‌تر برای گروه هدف.

واحد سازمان‌های دولتی حوزه اجتماعی در راستای جذب ظرفیت دیگر نهاد‌های اجتماعی در جهت شناسایی و کنترل آسیب‌های اجتماعی، اقدام به جذب مشارکت سایر سازمان‌های دولتی می­‌کند.

تبدیل و تغییر فضای دادسرا از محیطی بسته، دستوری، خشن و بزرگانه به محیطی باز، ارشادی، حمایتی و کودکانه و طراحی محیط مجتمع براساس نیاز کودکان از جمله ایجاد اتاق مادر و کودک، اتاق بازی، کتابخانه، تامین تغذیه میان وعده و جوایز برای کودکان و ایجاد احساس آرامش و امنیت و تامین رفاه حال مراجعین جامعه هدف به‌ویژه کودکان، سالمندان و محجورین و توزیع بسته ارزاق به مددجویان نیازمند، ایجاد بازارچه مشاغل خانگی و اجرای طرح لبخند از جمله اقدامات واحد عمومی حوزه اجتماعی است.

اهم دستاورد‌های مجتمع­‌های شوق زندگی

از جمله نتایج ایجاد و فعالیت مجتمع‌­های شوق زندگی، می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

-کاهش میزان تشکیل پرونده در حوزه شبه‌خانواده (کاهش جداسازی کودکان از خانواده و سپردن آن‌ها به بهزیستی با بررسی دقیق­‌تر مستندات).
-تسهیل فرآیند فرزندخواندگی و امین موقت.
-جذب مشارکت‌­های مردمی و جلب توجه بسیاری از کارشناسان، متخصصین، صاحب نظران، مدیران و آحاد مردم.
-تهیه و ایجاد بانک اطلاعاتی جامع از موضوع‌ها و آسیب‌های اجتماعی مورد ارجاع در دایره سرپرستی دادگستری براساس دسته‌بندی موضوع آسیب‌ها.
-ساماندهی کودکان کار و خیابان و خروج آنان از چرخه کار.
-ارائه خدمات سهل‌الوصول‌تر برای گروه هدف (کودکان، دختران و زنان آسیب­‌دیده).

متن کامل گزارش ستاد حقوق بشر درباره توسعه سازوکار‌های حمایتی از افراد زیر ۱۸ سال در جمهوری اسلامی ایران را اینجا بخوانید.

انتهای پیام/