گزارشی از نشست «نوجوان نوجوی امروز»

ایسنا/اصفهان «ادبیات خلاق در نظر ما فقط شعر و داستان نبود، بلکه سرگرمی هم در این تقسیم‌بندی قرار می‌گرفت و حتی تصویرسازی هم ادبیات خلاق بود و این ادبیات خلاق سبب می‌شد نوجوان کودک و نوجوان به فکر آمده و حرکت کند. اما آیا پس از تحصیل، کودک و نوجوان ما شاعر و نویسنده می‌شوند؟»

به گزارش ایسنا، این بخشی از جمله‌هایی بود که در نشست «نوجوان نوجوی امروز» با موضوع «ادبیات خلاقانه و نوجوان امروز» مطرح شد که از سوی معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان و با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، در محل این دفتر برگزار شد.

محمدرضا رهبری، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان در این نشست اظهار کرد: پرسش آغازین این است که چه چیز سبب شده این جلسه برگزار و چه چیز باعث شده نوجوانان ۱۰ تا ۲۰ سال تا این میزان محل بحث و بررسی باشند و در جامعه درباره آنها صحبت شود؟ این مسئله نشان می‌دهد که جامعه با پرسش‌هایی مواجه است که همه بدون مشخص بودن منظر گفت‌وگو درباره آن بحث و تبادل نظر می‌کنند، با این وجود ۳ منظر را در بحث پیرامون نوجوانی می‌توان در نظر گرفت. اول آنکه آیا نوجوانی دوره رشد و شکوفایی است یا دوران پرآشوب و خطرزای گذار میان کودکی و بزرگسالی؟ انتخاب هر یک از این نگاه‌ها مباحث متفاوتی را ایجاد می‌کند.

وی اضافه کرد: اگر نوجوانی را فرصت رشد در نظر بگیریم، وضعیت حال و موقعیت فعلی نوجوان اهمیت می‌یابد و این سوال طرح می‌شود که کتاب خوب چه اتفاقی برای نوجوان رقم می‌زند؟ برخی کارشناسان بیان می‌کنند که در زمانه فعلی که عصر اطلاعات است،‌ بهترین و سالم‌ترین نوع تفکر، تفکر نقادانه است.

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان گفت: سوال این است که چطور ادبیات بخوانیم که به تفکر نقادانه منتهی شود؟ براساس‌ نظرات کارشناسان پاسخ این است که پرسش از معنای متن را به تأخیر انداخته و سد راه لذت ادبی نشویم،‌ در نتیجه وقتی نوجوان گام به گام با داستان همراه می‌شود، متن بر او اثر گذاشته و با ساخت خلاقانه معنای داستان، معنای جهان واقعی را نیز می‌سازد؛ برای مثال داستان‌های فانتزی بدون صحبت مسقیم، نوجوان را با ترس‌ها، اضطراب‌ها و ناکامی‌ها مواجه می‌کنند و به همین دلیل بهترین روش برای کنترل ناکامی‌ها و ترس‌ها است.

ادبیات به هیچ وجه فقط داستان نیست

مجید ملامحمدی، سردبیر مجله پوپک نیز در این نشست با اشاره به اینکه او و همکارانش بیش از ۳۰ سال در نشریات مختلف کودک و نوجوان کار کرده‌اند، گفت: اگرچه فضای مجازی، کار را برای ما نویسندگان و مجلات کودک و نوجوان سخت کرده، اما کار را از دست ما خارج نکرده و همچنان با قوت و انگیزه به پیش می‌رویم؛ به‌طوری که برخی از این مجلات همچنان حرف اول را می‌زنند.

او افزود: ما از جهت نشریه و مجله کودک و نوجوان که بخش وسیعی از ادبیات خلاقانه کودک و نوجوان ما را در برمی‌گیرد، به ویژه در ۴۰ سال گذشته، بسیار جلوتر از کشورهای همسایه هستیم. فعالیت نشریه‌ای و مجله‌ای در این کشورها بیشتر حالت رنگ و لعاب و سرگرمی دارد. در حوزه شعر هم ما قوی‌تر هستیم، شعر کودک و نوجوانِ ما از دهه‌های قبل از انقلاب با قوت بیشتری شروع شد و بزرگانی بودند که آن را با بنای محکمی پایه گذاشتند، مثل مرحوم کیانوش و دولت آبادی بعد از انقلاب هم این روند محکم‌تر و قوی‌تر از قبل پیگیری شد.

ملامحمدی با بیان اینکه ادبیات شعری ما در حوزه کودک و نوجوان واقعاً خاص است،‌ گفت: کشورهایی مثل مصر و لبنان که در ادبیات و کارهای نشر پیشرو هستند، در زمینه شعر کودک و نوجوان حرف زیادی برای گفتن نداشته و قالب شعری خاص،‌ قوت و استحکام شعر کودک ما را ندارند.

"در داستان هم ما به جایگاه خوبی رسیده‌ایم و فراتر از آن در کتاب آثار فانتزی بسیار خوبی تولید شده، البته این خوب بودن به معنای کافی بودن نیست و طبیعتاً باید بهتر شود"در داستان هم ما به جایگاه خوبی رسیده‌ایم و فراتر از آن در کتاب آثار فانتزی بسیار خوبی تولید شده، البته این خوب بودن به معنای کافی بودن نیست و طبیعتاً باید بهتر شود. بخشی از ادبیاتی که در کشور ما به بچه‌ها انتقال داده می‌شود، از طریق کتب درسی مدارس است که آنها را ادبیات خلاق نمی‌دانیم، زیرا اشعار و داستان‌ها جنبه آموزشی دارند و بعضاً اول و آخر داستان‌ها و اشعار کوتاه شده و تغییر داده می‌شوند تا جنبه آموزشی متن افزایش یابد، درحالی‌که ادبیات خلاقانه جدای از این روند است.

این نویسنده گفت: مجله‌ای مثلا سلام بچه‌ها که ۳۰‌ سال است منتشر می‌کنیم، یا نشریه پوپک‌ که‌ کمتر از ۳۰ سال از انتشار آن می‌گذرد همه ادبیات خلاق هستند. یعنی کودک علاوه بر دریافت آموزش و تربیت، حرکت داده می‌شود و یا نوجوان نویسنده تربیت می‌شود. زمانی در دهه ۷۰ بیش از ۱۰۰ نویسنده کودک و نوجوان داشتیم که تعداد زیادی از آنها نویسنده و شاعر خلاق اواخر دهه ۸۰ بودند، چون مخاطب ادبیات خلاق بودند، البته ادبیات خلاق در نظر ما فقط شعر و داستان نبود، بلکه سرگرمی هم در این تقسیم قرار می‌گرفت و حتی تصویرسازی هم ادبیات خلاق بود و این ادبیات خلاق سبب می‌شد نوجوان کودک و نوجوان به فکر آمده و حرکت کند.

او اضافه کرد: آیا پس از تحصیل، کودک و نوجوان ما شاعر و نویسنده می‌شوند؟ خیر؛ تعداد این افراد بسیار انگشت‌شمار است، چرا که ادبیات، خلاق نبوده است. در نشریات کودک و نوجوان پرورش نویسندگی آموزش داده می‌شد  و رمان، داستان، شعر، تصویر و حتی در نشریه‌ای مثل سنجاقک کاردستی هم جزئی از ادبیات خلاق در نظر گرفته می‌شود.

ملامحمدی اضافه کرد: ادبیات در نگاه ما نشریه‌ای‌ها، به هیچ وجه فقط داستان نیست.

من از کودکی کار خود را از کودکی با ادبیات شروع کردم. پدرم نویسنده‌ آثار دینی در قم بود، کتابخانه کوچکی داشتیم که بیشتر کتاب‌ها دینی بود. من در این فضا تشنه کتاب شدم، چرا که بچه‌ها در هر فضایی قرار گیرند و با آن خو می‌کنند، گاهی بچه‌ها با کتاب بازی می‌کنند، آنها را روی هم می‌چینند و این خیلی خوب است، چرا که این فضایی است که باعث ایجاد عُلقه می‌شود. گاهی فرد در یک مزرعه رشد می‌کند و نوع نگاه و فکر آن برگرفته از آن فضا است. همان کتاب‌خوانی باعث شد من با نشریات کودک نوجوان ارتباط پیدا کنم.

"یعنی کودک علاوه بر دریافت آموزش و تربیت، حرکت داده می‌شود و یا نوجوان نویسنده تربیت می‌شود"درواقع ادبیات خلاق باعث شد من نویسنده شوم. نشریه بر من و دوستانم تاثیر زیادی داشت، ما علاقه زیادی به کتاب و نشریه داشتیم و ادبیات خلاق سبب شد ما به رشته‌های دیگر مثل تئاتر و موسیقی توجه داشته باشیم.

سردبیر مجله پوپک تصریح کرد: گاهی ادبیات خلاق توسط رشته‌های دیگر نوشته شده مثل ترجمه که آن هم ادبیات خلاق است و حرفه‌ای، اما محتوای آن مورد پسند نیست، مورد هجوم قرار می‌گیرد و ادبیات خلاق باید آنقدر محکم باشد که مقابل این هجوم بایستد. ادبیات خلاق در کشور ما بسیار محکم و خوب است، در عین حال جای کار بسیاری دارد. نویسندگان بسیار خوبی داریم که باید کار کنند و متولیان فرهنگی بیشتر حمایت کنند چرا که هجوم دیگری ادبیات خلاق ما را تهدید می‌کند و آن فضای مجازی است که هیچ آورده‌ای برای کودک و نوجوان ما ندارد و به کتاب نشریه و خلاقانه اندیشیدن لطمه زده و وقت استفاده از آنها را می‌گیرد.

هر کودک برای خود یک شهر است

علی باباجانی، نویسنده، شاعر و دبیر جشنواره سلام نیز با اشاره به اینکه یکی از کارهای خلاقانه نوجوان خروج از هنجارها است، بیان کرد: ادبیات خلاقانه مفهوم پُر دامنه‌ای است و ادبیات یک مفهومی وسیع‌تر از داستان و شعر است. در عین حال باید ویژگی‌های دوران نوجوانی شناخته شود.

یکی از ویژگی‌های این دوران اعتقاد به مهم بودن است، دیگر ویژگی تصور همه دانی و رفتار بر خلاف تفکر دیگران، جستجو و هویت مستقل است. اگر نوجوان را بپذیریم به رشد شخصیت او کمک کرده‌ایم

او اضافه کرد: ۷ عنصر باعث شکل‌گیری شخصیت نوجوان می‌شود خانواده، الگوها، دوستان، آموزش و پرورش، صدا وسیما و رسانه، دین و محیط اطراف هر نوجوان بر اساس این عناصر رشد می‌کند. والدین هم در زمانه‌ای دیگر با شکل متفاوتی از این عناصر رشد کرده‌اند، اما انتظار دارند که نوجوان نگاه یکسانی با آنها داشته باشد و همین باعث درگیری میان نوجوان و والدین می‌شود.

باباجانی بیان کرد: امروز هر کودک برای خود یک شهر است که می‌تواند همه نیازهای خود را از طریق فضای مجازی برطرف کند و والدین از این فضا غافل هستند و نوع رفتار ما با بچه‌های امروز و نپذیرفتن آنها باعث بروز مشکلات در ارتباط ما با آنها می‌شود. ما در مجموعه مجلات، ۳ مجله داریم. مجله سلام بچه‌ها برای گروه سنی نوجوان، مجله پوپک برای گروه سنی کودک و مجله سنجاقک برای گروه سنی خردسال.

"پدرم نویسنده‌ آثار دینی در قم بود، کتابخانه کوچکی داشتیم که بیشتر کتاب‌ها دینی بود"تفاوت مجله با کتاب در تنوع مطالب موجود در آن است که از شعر داستان سرگرمی و ... در آن وجود دارد و ما سعی کرده‌ایم علاوه بر استفاده از نویسندگان و تصویرگران حرفه‌ای با نوجوان امروز ارتباط داشته باشیم و همین باعث رشد مجله شده، چرا که میان تجربه ما به‌عنوان متولد دهه ۵۰ با تجربه نویسنده متولد ۸۰ تفاوت و فاصله زیادی است؛ لذا تلاش ما باید تربیت نویسندگان امروز باشد که بتوانند راحت پیام‌های ما را به مخاطب برسانند.

باباجانی گفت: ما درکنار مجله جشنواره‌ای به نام جشنواره‌ کتاب سلام داریم که در آن کتاب‌های منتشر شده در سال ۱۴۰۱ در بخش‌های شعر، داستان، تصویرگری، معارف و بین‌الملل بررسی می‌شود با توجه به اینکه هرساله ۷ هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان چاپ منتشر می‌شود و این نشان می‌دهد بر خلاف ادعای رایج مطالعه کننده و مخاطب هست، اما مشکل در گام بعد از چاپ و نشر است که کتاب کمتر به دست مخاطب می‌رسد. در حال حاضر یکی از آفاتی که جامعه ما در حوزه کتاب با آن مواجه است، کتاب‌های ترجمه است، ناشر به سلیقه خود کتاب‌های ترجمه‌ای را به دلیل حق‌الزحمه کمتر و چاپ آسان‌تر چاپ کرده و همین باعث تغییر فرهنگ و تغییر ذائقه کودک و نوجوان ما و تفوق فرهنگ غرب بر آنها می‌شود، کتاب‌های ترجمه به لحاظ آماری بسیار بیشتر از تالیفی هستند و برای تغییر این وضعیت نویسندگان باید حمایت شوند و نهادهای فرهنگی باید به این موضوع توجه کنند. در حال حاضر ما تازه متوجه فاصله میان خود و نوجوانان شده‌ایم.

این نویسنده کودک و نوجوان به مفهوم "نوجوان ابدی" اشاره کرد و گفت: این مفهوم برای وقتی است که نوجوان را نپذیرفتیم و استعداد او شکوفا نشده است، به همین دلیل وقتی به سن ۳۰ سالگی رسید در نوجوانیِ خود می‌ماند و به همین دلیل است که جوانِ ما دکتری شیمی دریافت می‌کند، اما بیکار است و این به دلیل شکوفا نشدن استعدادهای فرد در نوجوانی است.

او تاکید کرد: ما باید در نوشتن و ادبیات خلاق باشیم. نمی‌توان به سبک ۳۰ سال پیش نوشت و انتظار اثرگذاری داشت.

تنها اثری که هرروز نو به نو و تازه می‌شود، قرآن است که سرشار از خلاقیت و تازگی است، چرا که خدا بهترین قصه‌پرداز است. قرآن منظوم‌ترین نثر است. همچنین شعرای بزرگِ ما با خلاقیت سبک‌های مختلف را از آن خود کردند و لذا نویسندگی جدید ما هم باید خلاقانه و متناسب با مخاطب امروز باشد.

امروز روند خلاقیت یک نفره نیست

سید سعید هاشمی، نویسنده، شاعر و سردبیر نشریه سلام بچه‌ها نیز در این نشست با بیان اینکه خلاقیت باید پا به پای زمان باشد، گفت: خلاقیت یعنی سیر زمانی خلاقیت در دوره گذشته می‌توانست کندتر باشد. ۱۰۰ سال پیش منبر، خلاقیت بود تا سال‌های سال این منبر جوابگو بود، چرا که سیر زمان کندتر بود. از بعد از انقلاب شکل منبرها تغییر کرد، فردی مثل آقای راستگو منبر را برای بچه‌ها ایجاد کرد و آقای قرائتی تخته وگچ را همراه با منبر کرد که همه اینها خلاقیت بود، اما از جایی به بعد خلاقیت افت کرد و امروز نوجوانان از منابر فاصله گرفته‌اند.

او ادامه داد: در خصوص کتاب هم به همین صورت است، در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ خودِ کتاب خلاقیت بود، زیرا سواد مردم پایین بود و ناشر نویسنده و چاپخانه نبود و ایجاد موضوع و سوژه جدید باعث هجوم مردم می‌شد و به همین دلیل زمانی که روزنامه اطلاعات منتشر شد، روز اول ۹۰۰ نسخه فروش داشت، آن هم بدون تبلیغات و اطلاع‌رسانی.

"یکی از ویژگی‌های این دوران اعتقاد به مهم بودن است، دیگر ویژگی تصور همه دانی و رفتار بر خلاف تفکر دیگران، جستجو و هویت مستقل است"تولید روزنامه و مجله در آن زمان خلاقیت بود. کتاب داستان راستان برای نوجوانان خلاقیت بود. در آن زمان به دلیل سیر سریع صنعت و اطلاعات این خلاقیت‌های ایستا و پاسخگوی نیاز جامعه بود، اما امروز با سرعت فعلی تکنولوژی، ما به خلاقیت روزانه نیاز داریم و این موضوعی است که غربی‌ها به آن توجه کردند و ما از آن غافل هستیم و در کشور ما هرچند سال تغییری ایجاد می‌شود آن هم توسط اشخاص و نه حکومت، چرا که یادنگرفته‌اند چطور خلاقانه کار کنند و چطور کتاب‌هایی مثل کتب دینی را خلاقانه بنویسند.

او با اشاره به اینکه ما در کتاب هم به خلاقیت نیاز داریم، گفت: خلاقیت در محتوا و تازه بودن محتوا و متعلق به امروز بودنِ آن مورد نیاز است. خلاقیت در تصویرگری و طراحی جلد نیاز دیگر امروز است. کتاب باید نوجوان را بخواند و جذابیت بصری داشته باشد.

پخش کتاب وقتی خلاقانه و مویرگی باشد، نوجوان جذب می‌شود. نوجوان امروز کمتر کتابفروشی می‌رود؛ لذا پخش باید با توجه به همه این ویژگی‌ها و جذاب باشد. دنیای کتاب بدون تصویر گذشته تصاویر کتاب باید مخاطب را در خود غرق کند.

هاشمی تاکید کرد: امروز روند خلاقیت یک نفره نیست و همه بخش‌های مختلف دست در دست هم می‌دهند تا یک محصول جذاب و خلاقانه ایجاد شود؛ با این وجود آموزش پرورش، سنت‌گرایی، اجبارگرایی، فضای مجازی، غربزدگی که اجازه نمی‌دهد دنبال خلاقیت باشیم و آشنا نبودن نویسندگان با تغییرات جهانی دشمنان و موانع خلاقیت هستند.

همچنین الهه خاشعی، مربی کودک و نوجوان با بیان اینکه نوجوانان ما امروز مطابق فرهنگ‌ما عمل نمی‌کند، کارهایی می‌کنند که‌ نباید انجام دهند و چیزهایی می‌بینند که نباید ببیند، گفت: چرا این‌گونه شده است؟ چرا آنها مطابق فرهنگ ما نیستند؟ چرا نوجوان امروز قرآن نمی‌خواند؟ در صورتی که اگر همین یک کتاب را بخواند، به کتاب دیگری در زندگی نیاز ندارد؛ چراکه خداوند تمام موارد مورد نیاز انسان را در این کتاب بیان کرده است.

او اضافه کرد: ما در این زمینه مدل غربی هم نمی‌توانیم استفاده کنیم، زیرا به کار نمی‌آید و فرهنگ ما با فرهنگ غرب یکی نیست. ما در حوزه مهارت‌های فکری RJ بومی‌سازی شده است و دقیقاً با فرهنگ ایرانی تناسب دارد.

این مربی کودک و نوجوان با اشاره به مقاله علمی ادامه داد:  این سؤال وجود دارد که نویسنده خلاق کیست و متن خلاق چه می‌تواند باشد؟ نویسنده دنیای داستانی را ساخته و شخصیت‌های داستانی را ایجاد می‌کند و خودش را در ارتباط با آن شخصیت‌ها می‌داند؛ ولی چرا همه نویسندگان خلاق نیستند؟

خاشعی گفت: در مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۳، تحقیقاتی درباره نوجوانان ۱۵ تا ۱۶ ساله انجام و بررسی شد که نوجوان‌ها چگونه می‌توانند متنی خلاق بنویسند و متن خلاق دارای چه ویژگی‌هایی است؟ نویسنده، در تعریف خلاقیت، آن را توانایی تولید اثری دقیق و  مناسب می‌داند؛ اما نوجوان برای بهبود بخشیدن به نوشتار خلاق خود باید چه کاری انجام دهد؟ ما باید تفکر خلاق را در نوجوان پرورش دهیم، نوجوان باید در محیطی برای یادگیری‌ قرار گیرد که به خلاقیت و انگیزه منجر می‌شود. این مقاله بیان می‌کند که اگر می‌خواهیم آموزشی خلاق داشته باشیم و خلاقیت نوجوانان را پرورش دهیم باید فرصت‌هایی برای رشد و تقویت تخیل آن‌ها فراهم کنیم.

طراح مدل Rj گفت: سیستم فکری در مدل RJ  به این صورت است که انسان ورودی‌ای دریافت می‌کند و آن را با یادسپاری در حافظه‌اش نگه می‌دارد؛ سپس بازیابی، تجزیه و تحلیل داده‌ها انجام شده و خروجی می‌دهد.

"مجله سلام بچه‌ها برای گروه سنی نوجوان، مجله پوپک برای گروه سنی کودک و مجله سنجاقک برای گروه سنی خردسال"وقتی نوجوان ورودی نامناسب دریافت کند؛ مثلاً در فضای مجازی چیزی که نباید را ببیند که نباید سیستم فکری‌اش دچار اختلال می‌شود.

این فعال حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه در زمینه ادبیات و نویسندگی هم باید ببینیم کدام واژه مناسب استفاده است، گفت: اگر واژگان مناسب را به شکل مناسب ترکیب کنیم، خروجی خوبی ایجاد می‌شود که شامل نوشتار یا گفتار خلاقانه است. در تعریف مدل RJ خلاقیت چیزی است که وجود ندارد و ما آن را می‌سازیم و نویسنده خلاق از دو راه می‌تواند خلق کند؛ به‌صورت هشیار مانند شعر گفتن با رعایت وزن و قافیه و دیگری به‌صورت ناهشیار که اوج خلاقیت در نویسندگی است؛ همچون نوشته‌های عرفانی مولانا.

خاشعی تأکید کرد: مدل مهارت‌های فکری RJ با پروتکل‌ها و تمرین‌هایی که برای نوجوانان طراحی کرده، به‌ویژه در نویسندگی و داستان‌سازی، عملکرد مغز را بهبود بخشیده و قسمت ناهشیار مغز را فعال می‌کند و در نتیجه باعث می‌شود ایجاد رفتار و گفتار خلاقانه‌ در نوجوان می‌شود. نوشتن و خلق کردن از راه واژه‌ها است، نوجوان  با یادگیری مهارت‌های فکری که بومی‌سازی شده و ویژه کشور و فرهنگ ما است می‌تواند بفهمد که سمت چه چیزی بروند و چه چیزی ببینند.

انتهای پیام