از موسیقی «پت و مت» چه می‌دانیم؟

کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری‌بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روز‌های جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روز‌های پردردسر بود، برویم.

«خاطره‌بازی با تیتراژ‌های ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در هفتاد و هشتمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی تیتراژی رفتیم که یقیناً یکی از بهترین، خاطره انگیزترین و جهانی‌ترین ملودی‌های باشد که نه تنها ایرانی‌ها که مخاطبان سراسر دنیا با این موسیقی جذابِ تمام نشدنیِ برگرفته از یک انیمیشن به اصطلاح «اسلپ استیک» با عنوان «پَت و مَت» خاطرات شیرینی دارند که به معنا و مفهوم واقعی کلمه یکی از نماد‌های مهم «بلاهت» و «نادانی» در دنیای معاصر امروز هستنذد.

مجموعه‌ای به واسطه پرداخت دو شخصیت به نام «پت» و «مَت» آنچنان مورد توجه قرار گرفت که به نظر می‌آید فانتزی‌های احمقانه این دو شخصیت از اروپای شرقی هیچ گاه در این دنیا تمام نمی‌شوند و تا قیامِ قیامت نماد تمام و عیاری از احمق بودن و نادانی انسان امروزی در مواجهه با دنیای امروزند. شرایطی بسیار هوشمندانه از طرف سازندگان که موسیقی تیتراژ و متن آن تبدیل به جزو جدایی ناپذیر از پردازش قصه‌هایی شده که در این سال‌ها آفرینشگر لحظات حرص آور، اما خنده دار و اغراق آمیز از دو شخصیت فوقِ احمقی شده که خیلی خیلی دوستشان داریم.

دو شخصیت عجیب و غریب با کار‌های عجیب و غریب‌تر که با آن کلاه‌های معروف و طراحی‌های منحصر به فردی که در شکل و شمایل عروسک سازی برای آن‌ها به وجود آورده بودند، نشانه‌ای تمام عیار از بلاهت و نادانی اغراق شده از آدم‌هایی بودند که در هر کشور و ملیتی از آن‌ها یافت می‌شود و با کارهایشان اگرچه دردسرساز می‌شوند، اما به سهم خود لحظات خوبی را برای آدم‌های دیگر فراهم می‌کنند.

حالا چه بهتر که این لحظات بتواند با یک موسیقی طراحی شده و فانتزی در تببین این شخصیت سازی نقش مؤثری را ایفا کرده و حال مخاطبان را از این دنیای پر از خشم امروزی رها کند. آنچنان که بتواند خود را در قالب یک اثر جهانی آنچنان به مخاطبان معرفی کند که این موسیقی در بسیاری از لحظات بشود تم اصلی معرفی لحظات و آدم‌هایی که برخی موقع‌ها کار‌های عجیب‌تر از عجیب انجام می‌دهند و در بسیاری از مواقع حتی تبدیل به پت و مت‌هایی واقعی می‌شوند.

"کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد"پت و مت‌هایی که شاید من و شما هم در خیلی از مواقع به نقش آن‌ها در آمده ایم و موجب ایجادی لحظاتی فرح بخش، اما تفکر آمیز شده ایم. گویی اینکه هنگام ارتکاب عملی که کمی احمقانه به نظر می‌آید، طرف مقابل ملودی معروفی این سریال را یا زمزمه کرده یا در ذهن خود تداعی می‌کند.

به هر ترتیب اگر بخواهیم از توصیف‌ها و تمجید‌های این دو شخصیت دوست داشتنی و موسیقی فوق ماندگارش فعلاً بگذاریم، می‌توانیم از اینجای قصه آغاز کنیم که مجموعه «پت و مت» یک انیمیشن به اصطلاح «اسلپ استیک» است که با استفاده از تکنیک «استاپ موشن» یا همان «حرکت – توقف» در کشور چکسلواکی سابق ساخته شد و اولین بار در سال ۱۹۷۶ به مرحله پخش رسید.

این مجموعه پویا نمایی دارای دو شخصیت به نام‌های «پت» و «مت» است که در همان سال‌ها توسط دو هنرمند به نام‌های «لوبومیربنش» و «ولادیمیرییرانک» خلق و به دنیای انیمیشن‌های جورواجور دنیا معرفی شدند.

شخصیت‌هایی که شاید خالقانش در خواب هم نمی‌دیدند این چنین در دنیای معاصر امروزی تبدیل به آدم‌های جهانی شوند که حتی بسیاری از کارشناسان حوزه ارتباطات و دیگر رشته‌های هنری به ویژه در حوزه نشانه سازی از آن‌ها به تعریف الگو‌های رفتاری برسند که شاید چاشنی اغراق بخشی از آن بود، اما هرچه بود ورود دو شخصیت فانتزی به دنیایی بود که به واسطه دیگر ابزار فنی دنیای سینما و صد البته موسیقی تمام نشدنی اش مفاهیم قالب توجهی را به مخاطبان عرضه می‌کردند.

مفاهیمی که در ورای شوخی و بلاهت و البته مؤلفه‌های سرگرم کننده می‌توانست در برگیرنده پیام‌های رسانه‌ای باشد که اگر کمی به قصه‌هایش تفکر بیشتری داشته باشیم می‌توانیم به نکات قابل توجهی برسیم که شاید کار را یک مقدار فلسفی و پیچیده کند، اما قطعاً دربرگیرنده جذابیت‌هایی است که می‌تواند مورد بررسی‌های بیشتری در وجوه اجتماعی قرار گیرد.

این انیمیشن داستان دو مرد تعمیرکار را نمایش می‌دهد که دچار مشکلات به وجودآمده توسط خود می‌شوند و سعی در تصحیح اشتباهات با استفاده از تمامی وسایل ممکن و غیرممکن و خرده‌ریز‌های اطراف‌خود دارند! که در نتیجه، مشکلات جدیدی به وجود می‌آید. در نهایت، هر دو اقدام به حل مشکل با روش‌هایی عجیب و غریب می‌کنند.

در این پویانمایی کلیه ابزار و لوازم فنی که معمولاً برای انجام کار‌های فنی و تاسیساتی از قبیل چکش، مته، پیچ، مهره، گیره کار، مقیاس اندازه گیری، گونیا، اره برقی و خیلی از وسایل اینچنینی به شکل جالب توجهی طراحی شده اند و دقیقاً شکل جالب ماجرا اینجاست که پت و مت با مهارتی مثال زدنی در به کار گیری این ابزار‌های فنی دست به کار‌هایی می‌زنند که بیننده را دچار تناقض می‌کنند.

تناقضی آشکار و حساب شده که نقطه اتصال مهارت و بلاهت را به هم پیوند می‌دهد و لحظات خنده دار و حرص آوری را برای بیننده به وجود می‌آورد. شرایطی که معلوم است چه نتیجه فاجعه باری به همراه دارد و گاه ممکن است به ویرانی به یک مکان بیانجامد. فرآیندی که آن موسیقی ماندگار در ثبت آن نقش غیر قابل انکاری دارد.

البته یادمان نرود که یکی از نکات جالب توجه این شلوغ کار‌های احمقانه و خنده دار که منجر به ویرانی می‌شود، این حالات روانی پت و مت است که به واسطه ساخت اندیشمندانه عروسک‌ها در حوزه چهره پردازیآنچه از موسیقی «پت ومت» می‌توان نوشت هوشمندی آهنگساز از شناخت شخصیت‌هایی است که با دقت طراحی شده اند و موجب ایجاد فضایی می‌شود که نشان از هوشیاری هنرمند برای معرفی دو شخصیت برآمده از دنیای معاصر هستند صورت همچنان امیدوارانه و خوش بینانه به زندگی ادامه می‌دهند و انگار نه انگار که اتفاقی افتاده به آنچه برای انجام آن اراده کرده اند ادامه می‌دهند.

ادامه‌ای که شاید خودشان هم می‌دانند سرنوشتی جز ویرانی و ایجاد یک شرایط نامتعارف برایشان ندار، اما هرچه هست باید کار را ادامه دهند.

حضور در مسیری پرچالش که موسیقی زیبای آهنگساز آن را برای ما ومردم دنیا خاطره ساز کرد. لوبومیر بنش یکی از سازندگان پت و مت درباره این مجموعه گفته بود: «این قصه‌ها نوعی دلگرمی در دل تماشاگران به ویژه بچه‌ها ایجاد می‌کند و باعث نگاه امیدوارانه‌شان به زندگی می‌شود.

پت و مت همیشه در شرایط بغرنج و دردسرزا قرار می‌گیرند، اما هیچ‌وقت تسلیم نمی‌شوند و تا رسیدن به یک راه‌حل منطقی و قابل قبول به تلاش خود ادامه می‌دهند. این تلاش از کار‌ها و اقدام‌های ساده شروع می‌شود و به روش‌های اعجاب‌انگیزی ختم می‌شود که شاید غیرقابل تصور باشد».

ولادیمیر جیرانک، یکی از دو خالق اصلی پت و مت در مصاحبه‌ای در آن زمان چنین گفت: «هدف اصلی ما سرگرم‌کردن تماشاگران است. مخاطب ما فقط بچه‌ها نیستند. این مجموعه برای بزرگسالان هم ساخته می‌شود.

"پت و مت‌هایی که شاید من و شما هم در خیلی از مواقع به نقش آن‌ها در آمده ایم و موجب ایجادی لحظاتی فرح بخش، اما تفکر آمیز شده ایم"پت و مت حرف‌هایی برای گفتن دارند که یک مخاطب عمومی را در سنین مختلف می‌طلبد.»

درباره تاریخچه این دو کاراکتر جذاب غیر آمریکایی که به آن‌ها در بعضی از کشور‌های دنیا «بورمان» و «بورمن» می‌گویند و بعد‌ها فیلم سینمایی هم از آن‌ها ساخته شد، بد نیست بدانید، این دو شخصیت منحصربه فرد اولین بار در سال ۱۹۷۶ درفیلم کوتاهی به نام «Kuťáci» یا به زبان انگلیسی «The Tinkers» ظاهر شدند. شرایطی که این دو تعمیرکار دوست داشتنی را به فیلم‌های کوتاه دیگری برد و سرانجام در سال ۱۹۸۹ بود که به عنوان «پت و مت» در دنیا معرفی شدند و به کار خود در انیمیشن‌هایی به همین نامه ادامه دادند.

مجموعه‌هایی که بعد از ارائه در کشور تجزیه نشده چکسلواکی آن زمان در کشور‌های سوئد، لهستان، یوگسلاوی، ایسلند، آلمان، سوئیس، برزیل، فنلاند، هلند، کرواسی، نروژ، مجارستان و ایران به نام «همینه» نیز برای مخاطبان به نمایش درآمد. البته جالب است بدانید در سال ۱۹۹۳، در زمانی که کشور چکسلواکی به دو کشور چک و اسلواکی تقسیم شد، لوبومیر بنس که سال ۱۹۹۵ درگذشت استودیوی خود را به نام AIF Studio در پراگ تولید و سپس در زوریخ بازاریابی و کرد. او با تیم جدید خود ۱۴ قسمت دیگر از این مجموعه را تولید و تمامی ۴۹ قسمت را، راهی بازار‌های جهانی کرد.

گفته می‌شود پس از پایان حکومت کمونیستی در کشور چک و مشکلات سیاسی که برای آن به وجود آمد، تولید پت و مت ادامه پیدا کرد. این مجموعه جزو معدود کار‌های هنری و تلویزیونی است که به دنبال سرنگونی دولت چپگرای کشور، همچنان در بین مردم کشور محبوبیت داشت و تولید آن ادامه پیدا کرد.

در دوران حکومت کمونیستی در این کشور اروپای شرقی، حدود ۳۰ اپیزود پت و مت تولید شد. جالب این که هر دو کشور چک و اسلواکی (که پس از فروپاشی حکومت چپگرای چکسلواکی خلق شدند) پت و مت را متعلق به خود می‌دانند و از آن به‌عنوان یک گنج بومی خود اسم می‌برند.

به گواه آنچه در یافته‌های اینترنتی نوشته شده در سال ۲۰۰۵، ۷۸ قسمت به طورکلی با استفاده از ایده‌های تیم جدید ساخته‌شد. در بین تیم جدید تولیدی مارک بنش پسر لوبومیر بنش نیز حضورداشت. البته تهیه‌کنندگان پت و مت در سال ۲۰۰۴ پایان تولید آن را رسماً اعلام کردند. این در حالی بود که مجموعه شهرت بین‌المللی بسیار زیادی کسب کرده بود و عموم تماشاگران تلویزیون و دوستداران این مجموعه خواهان ادامه تولید و پخش آن بودند.

"شرایطی که معلوم است چه نتیجه فاجعه باری به همراه دارد و گاه ممکن است به ویرانی به یک مکان بیانجامد"سازندگان مجموعه با اعلام این مطلب که تمام حرف‌های لازم در دل ۸۰ اپیزود آن گفته شده و حرف دیگری برای بیان کردن نمانده، گفتند که دیگر قسمت تازه‌ای از آن ساخته نخواهد شد.

اما در همین مجال بدنیست کمی به آهنگسازان مجموعه بپردازیم که متاسفانه از آن‌ها اطلاعات چندانی در منابع اینترنتی در دسترس نیست، اما همین قدر بدانید که جناب لوبوش فیشر آهنگساز قسمت‌های اول انیمیشن پت و مت که در حوزه‌های آهنگسازی و رهبری ارکستر مهارت دارد به تاریخ سی ام سپتامبر ۱۹۳۵ در کشور چک به دنیا آمده و در ۲۲ ژوئن ۱۹۹۹ دار فانی را وداع گفته است. هنرمندی که دانش آموخته هنرستان موسیقی پراگ و از شاگردان امیل هلوبیل بود و از فیلم‌ها یا مجموعه‌های تلویزیونی که وی در آن‌ها نقش داشته است می‌توان به «آدلا هنوز شام نخورده است» اشاره کرد.

پیتراسکومال نیزدیگر آهنگساز معروف مجموعه است که به تاریخ هفتم مارس ۱۹۳۸ در چکسلواکی به دنیا آمده و بیست و هشتم سپتامبر ۲۰۱۴ از دنیا رفت. او یک نوازنده پیانو، آهنگساز، خواننده وترانه سرا بود که حضور در پروژه پت و مت برای او شهرت جهانی به دست آورد. توضیح اینکه تاکنون بیش از ۸۰ اپیزود مجموعه در طول زمانی شش‌تا ۹ دقیقه تهیه شده و کل کار‌های تولید آن در استودیوی قدیمی کراکتی فیلم پرا‌ها انجام شده است. زمان پخش اول اپیزود‌های مختلف مجموعه در فاصله سال‌های ۱۹۷۶ تا ۲۰۰۴ بوده است و پس از آن به درخواست تماشاگران این اپیزود‌ها بار‌ها پخش شده است.

آنچه از موسیقی رویایی سریال «پت ومت» می‌توان نوشت هوشمندی آهنگساز از شناخت شخصیت‌هایی است که با دقت طراحی شده اند.

هوشمندی که در ساز‌های هارمونیکا و ساز دهنی این دو شخصیت را به مخاطب معرفی می‌کند موجب ایجاد فضایی می‌شود که نشان از هوشیاری هنرمند برای معرفی دو شخصیت برآمده از دنیای معاصر هستند. شخصیت‌ها یا «خنگ‌های دوست داشتنی» که موسیقی‌هایشان نماد تمام عیاری از هویتی است که در زندگی عادی تعمیرکارانی ماهر هستند، اما معلوم نیست چرا در کار‌های منزل این چنین به استیصال و کم خردی مواجه می‌شوند.

به هرترتیب موسیقی تیتراژ سریال «پت و مت» یا «همینه» در ایران یکی از ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی‌هایی است که از دهه شصت و هفتاد تاکنون همچنان با ما در حال زندگی است و گویا فعلاً تصمیمی برای پایان تاریخ مصرفش ندارد. موسیقی که در این روز‌های سخت و دشوار و پر از موسیقی‌های غم انگیز می‌تواند حداقل لحظاتی در ایجاد یک روحیه فانتزی کم و بیش گذرا نقش ایفا کند.

منبع: مهر