یادگار وکیل‌الرعایا در شیراز؛ دژی به شکوه تاریخ

مهم‌ترین یادگار دوران زندیه در شیراز ارگ کریم خانی است که در دوره‌های مختلف کاربرد‌های متفاوتی داشته است. تمامی مسافران داخلی و خارجی از این بنای باشکوه بازدید می‌کنند و در کنار آن عکس یادگاری می‌گیرند.

این بنا در حال حاضر علاوه بر اینکه یکی از جاذبه‌های گردشگری استان فارس محسوب می‌شود به دلیل وسعت و محل قرارگیری‌اش در مرکز شهر محلی برای برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی در ایام مختلف سال است.

ارگ کریم خانی در ابتدای خیابان کریم خان زند (شیراز) نبش میدان شهرداری قرار گرفته است. کریم خان به هنگام پایه‌گذاری حکومت در شیراز تحت تاثیر معماری صفوی قرار گرفت و ساخت ارگ را بین سال‌های ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی با بهترین معماران و بهترین مصالح انجام داد.

این بنا در دوره زندیه به‌عنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می‌شد. بنای ارگ ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی است. بخش درونی ارگ با ایوان‌ها و اتاق‌های نقاشی شده، آبنما‌ها و باغچه‌ها از ظرافت خاصی برخوردار است.

سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است.

"مهم‌ترین یادگار دوران زندیه در شیراز ارگ کریم خانی است که در دوره‌های مختلف کاربرد‌های متفاوتی داشته است"ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی است. برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که سابقاً دور آن حفر شده بود نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته‌اند. ضخامت دیوار‌ها در پایه ۳ متر و در بالا ۲.۸ متر و ارتفاع برج‌ها نیز ۱۵ متر است که از آجر ساخته شده‌اند.

یکی از برج‌های چهارگانه این ارگ مانند برج پیزا کج شده و به این خاطریکی از جاذبه‌های گردشگری شیراز به حساب می‌آید. ارگ اندرونی، کاخ سلطنتی کریم خان و خانواده‌اش بوده است در چهار گوشه ارگ، چهار برج مدور سه طبقه قرار گرفته که ارتفاع آن‌ها حدود ۱۴ متر است و ارتفاع دیوار‌های ارگ نیز به ۱۲ متر می‌رسد.

معماری ارگ به شیوه اصفهانی و ازنوع معماری درونگرا است که وجود تزئینات ظریف و زیبای داخل ساختمان در مقابل تزئینات خشن و ساده دیوار‌های بیرونی گواه این مطلب و عمده مصالح در بنای ارگ سنگ و آجر است.

در بالای ورودی اصلی، کاشکاری از نوع هفت رنگ مشتمل بر صحنه نبرد رستم و دیو سفید مربوط به دوره قاجاریه دیده می‌شود و بعد از ورودی در بخش داخلی هشتی قرار گرفته است. در بخش شمالی حیاط خلوتی به اضافه چند اطاق کوچک مجزا از سایر مجموعه اطاق‌های ارگ قرار دارد.

در گوشه جنوب شرقی هشتی نیز حمام اختصاصی کریم خان ساخته شده است.

در چهار گوشه بنا در کنار برج‌ها چهار حیاط خلوت با حوضی در مرکز آن قرار گرفته است که احتمالا کاربرد‌هایی از قبیل ایجاد سرویس دهی و آشپزخانه داشته‌اند.

بخش‌های مسکونی بنا در سه جبهه شمالی، جنوبی و غربی واقع شده‌اند. در مرکز هر جبهه یک ایوان ستوندار با دو ستون سنگی قرار دارد که در زمان قاجاریه ستون‌های اصلی ایوان‌های جنوبی و غربی برداشته شده و ستون‌های چوبی با تزئینات مارپیچی شکل جایگزین شده است. در دو طرف هر ایوان ستوندار و تالار و میان تالار‌ها دو راهرو دو طبقه به کار رفته است.

نمای تالار‌ها با پنجره‌های چوبی مشبک کاری شده همراه با شیشه‌های رنگی پوشیده شده است. تالار‌ها به وسیله دو سقف پوشیده شده‌اند که یکی سقف طاقدار با مقرنس‌های گچی در بخش داخلی آن تزئین شده و دیگری سقف کاذب که با فاصله‌ای نسبت به سقف اصلی ایجاد شده است.

بخش داخلی سقف اصلی تالار‌ها با نقاشی‌ها و تذهیب‌های بسیار زیبایی که از نقاشی‌های عصر صفوی الگو گرفته‌اند تزئین شده و در ترسیم این نقاشی‌ها از موادی مانند طلا، جیوه، شنگرف، گل اخرا و سایر مواد معدنی استفاده شده است.