یاران امام حسین در اوج بصیرت/تعبیر «نافذَ البصیرة» برای حضرت عباس

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: هرچند مهم‌ترین ویژگی قیام عاشورا جنبه سیاسی و مسئله مبارزه با ظلم و فساد و تبعیض است اما اهمیت جنبه‌های دیگر این نهضتِ همیشه زنده تاریخ بشریت کمتر از جنبه‌های سیاسی آن نیست. یکی از جنبه‌های اساسی قیام عاشورا آموزه‌های تربیتی آن است، آموزه‌هایی که برگرفته از قرآن و سنت است.

این آموزه‌ها همانند کلام الهی تأثیرگذار بر دل‌هاست، همچنان که شخص امام حسین (علیه‌السلام) به‌عنوان امام معصوم و یاران باوفایش الگو و اسوه‌های تربیتی برای بشریت بودند.

در این راستا در گفتگویی تفصیلی با آیت الله سید احمد میرعمادی استاد حوزه و دانشگاه پیرامون آموزه‌های تربیتی قیام بزرگ عاشورا به بحث نشستیم که بخش نخست آن را می‌توانید در لینک «آموزه‌های تربیتی قیام عاشورا / از اخلاص وحق‌طلبی تا عزت و غیرت دینی» بخوانید.

در بخش نخست گفتگو این استاد حوزه علمیه قم «تلاش برای احیای حق، قرار گرفتن جبهه حق در برابر گروه باطل و مبارزه حق علیه باطل»، «عزت و غیرت دینی»، «ایثار و فداکاری»، «صبر و استقامت» و «اخلاص و عمل به تکلیف» را جمله آموزه‌های تربیتی قیام بزرگ عاشورا دانست.

اعتقاد به معاد از نافذترین روش‌ها در تربیت انسان‌

آیت‌الله میرعمادی در ادامه این گفتگوی تفصیلی با خبرنگار مهر با بیان اینکه یکی از آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا مسئله «یادآوری مرگ و معاد» است، بیان کرد: یکی از راه‌های تربیت انسان یادآوری مرگ و معاد و اثبات معاد باوری مرگ‌اندیشی است.

برای این یادآوری مرگ و معاد آثار و برکات فراوانی دارد که در نهضت عاشورا به‌خوبی از این آموزه بهره‌گیری شده و نتیجه مثبتش به همه نشان داده‌شده است وی ادامه داد: معاد باوری و مرگ‌اندیشی تأثیر بسزایی در جلوگیری از گناه و معصیت و تشویق و ترغیب به انجام واجبات و تکالیف الهی دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه با یادآوری اینکه اعتقاد به معاد یکی از مؤثرترین باورها در جهت دادن به رفتار آدمی است، افزود: اعتقاد به معاد یکی از نافذترین روش‌ها در تربیت انسان‌ها و اصلاح افراد است.

آیت‌الله میرعمادی ادامه داد: برای این یادآوری مرگ و معاد آثار و برکات فراوانی دارد که در نهضت عاشورا به‌خوبی از این آموزه بهره‌گیری شده و نتیجه مثبتش به همه نشان داده‌شده است.

وی ضمن تأکید بر اینکه یکی از آثار یادآوری مرگ و معاد ایجاد نشاط روحی، امید به زندگی، نجات از افسردگی و خمودی است، گفت: یاد مرگ و معاد باعث می‌شود انسان به زندگی امیدوار شود، تکلیفش را بداند و افق دید پیدا کند و افق دیدش را منحصر به این دنیا نکند.

امام حسین علیه‌السلام افق دید افراد را باز کرد

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه یاد مرگ و معاد پرده‌های غفلت را کنار می‌زند و انسان را بیدار می‌کند، یادآور شد: این امر انسان را متوجه می‌کند که وظیفه‌اش را بشناسد، وظیفه اصلی‌اش را فراموش نکند و به دنبال وظیفه اصلی باشد. این اثر بسیار مهم است.

وی ادامه داد: خود ابی‌عبدالله‌الحسین از این روش استفاده کرد، دائماً هم یاران خودش را نسبت به معاد باوری و یادآوری مرگ متذکر می‌شدند و هم به دشمنان. ایشان در خطبه‌هایشان به لشکریان یزید یادآور مرگ و قیامت می‌شدند که شما دارید چه‌کار می‌کنید بیدار بشوید زندگی فقط همین دنیا نیست و بروید آن وظیفه اصلی خودتان را انجام بدهید این یکی از آثار مهم یادآوری مرگ و معاد است.

آیت‌الله میرعمادی افزود: اثر دوم یادآوری مرگ و معاد رهایی از قیدوبند دنیا و بی‌ارزش دانستن مادیات است. انسانی که اعتقاد به معاد دارد افق دیدش وسیع است، به زندگی چندروزه دنیا نگاه نمی‌کند، به زرق‌وبرق دنیا نگاه نمی‌کند، خودش را محدود به این زندگی دنیا نمی‌کند و سرای جاودان قیامت را نگاه می‌کند و اصلاً از چیزهای مادی بی‌ارزش آزاد و رها می‌شود.

حیاتی که با ذلت باشد چیزی جز مرگ نیست

وی گفت: امام حسین علیه‌السلام همین کار را کرد، افق دید افراد را باز کرد و لذا یاران ابی‌عبدالله الحسین هرکدام وقتی‌که صحبت از مرگ و قیامت به میان می‌آمد خودشان را در نزدیکی بهشت می‌دیدند.

"این اثر بسیار مهم است.وی ادامه داد: خود ابی‌عبدالله‌الحسین از این روش استفاده کرد، دائماً هم یاران خودش را نسبت به معاد باوری و یادآوری مرگ متذکر می‌شدند و هم به دشمنان"داستان حبیب و مسلم بن عوسجه را شنیدید و این نمونه‌ای از اثر اعتقاد به معاد، معاد باوری و مرگ‌اندیشی یاران امام حسین علیه‌السلام بوده است.

آیت‌الله میرعمادی بیان کرد: یکی دیگر از آثار یادآوری مرگ و معاد داشتن زندگی عزتمندانه و جاودانه است چه زیبا امام حسین علیه‌السلام فرمود «لَیسَ الموتُ فی سبیلِ العِزِّ اِلاّ حیاةً خالدةً وَ لَیستِ الحیاةُ مَع الذُّلِّ اِلاَّ المَوتَ الّذی لاحیوةَ مَعه»، یعنی مرگی که در آن عزت باشد مرگی که در راه عزتمندی باشد این نیست مگر حیات جاودانه و زندگی واقعی در همین است.

وی با یادآوری اینکه حیاتی که با ذلت باشد چیزی جز مرگ نیست، افزود: امام حسین علیه‌السلام در یکی از خطبه‌هایش تعبیر بسیار زیبایی دارد و آن این است که فرمود «خُطَّ الْمَوْتُ عَلی وُلْدِ آدَمَ مَخَطَّ الْقَلادَةِ عَلی جیدِ الْفَتاةِ»، مرگ برای آدمیزاد همانند گردنبند زیبایی است که بر گردن دختران جوان هست.

تعبیر امام حسین علیه‌السلام از مرگ

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه امام حسین علیه‌السلام از مرگ تعبیر به زینت می‌کنند نه نابودی و فنا، گفت: مرگ زینت و پیوستن به حیات ابدی بوده و این تمثیل خیلی آموزنده است.

در تاریخ آمده است که امام حسین علیه‌السلام هرچه به لحظه شهادت نزدیک‌تر می‌شد چهره‌اش برافروخته‌تر و شکفته‌تر می‌شد آیت‌الله میرعمادی تصریح کرد: این تعابیری که از وجود مقدس حضرت سیدالشهدا راجع به مرگ و معاد آمده بسیار سازنده و بسیار تربیت‌کننده است. در تاریخ آمده است که امام حسین علیه‌السلام هرچه به لحظه شهادت نزدیک‌تر می‌شد چهره‌اش برافروخته‌تر و شکفته‌تر می‌شد.

وی افزود: همچنین امام حسین علیه‌السلام از پدر بزرگوارش از رسول خدا نقل کردند که «انما الدنیا سجن المؤمن و جنة الکافر»، دنیا زندان مؤمن است، از این زندان باید رهایی پیدا کرد، به ابدیت و سعادت ابدی رسید و یا وقتی‌که پیشنهاد بیعت با یزید را دادند حضرت فرمود «إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ»، یعنی «من را بین ذلت و بین مرگ مخیر کرده ما زیر بار ذلت نمی‌رویم، هیهات من الذِّلَّه».

آیت‌الله میرعمادی عنوان کرد: امام حسین علیه‌السلام فرمودند که مرگ باعزت را بر حیات با ذلت ترجیح می‌دهیم و مرگ باعزت را حیات می‌دانیم.

قاسم بن الحسن از تربیت‌شده‌های مکتب امام حسین

وی ادامه داد: یکی از تربیت‌شده‌های مکتب امام حسین علیه‌السلام در قیام عاشورا قاسم بن الحسن است که در شب عاشورا وقتی امام حسین علیه‌السلام فرمود که بیعت را از شما برداشتم و هرکدام می‌خواهید بروید از این شب استفاده کنید بروید و اگر بمانید فردا جزو کشته‌شده‌ها خواهید بود و مرگ در انتظار شماست.

آیت‌الله میرعمادی ادامه داد: هرکدام از اصحاب جواب دادند و قاسم بن الحسن هم آمد گفت «أنا من یقتل» منم جز کشته‌شدگان هستم، ابی‌عبدالله‌الحسین از برادرزاده‌اش قاسم بن الحسن سوال کرد گفت که قاسم عزیز بگو ببینم مرگ در نظر تو چگونه است؟ قاسم بن الحسن عرضه داشت ای عمویم «احلی من العسل» مرگ برای من از عسل شیرین‌تر است، آنجا است که ابی‌عبدالله الحسین فرمود بله تو هم جزو کشته‌شدگان هستی اما به بلای عظیم و مصیبت تو دردناک است زیرا که بدن تو زیر سم اسب‌ها قرار می‌گیرد و با یک حالت دردناکی به شهادت می‌رسی.

شرط بصیرت، معرفت است

این استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود به دیگر آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا اشاره کرد و گفت: یکی از آموزه‌های تربیتی در قیام عاشورا «معرفت و بصیرت» بوده و این موضوع از موضوعات بسیار مهم اساسی و کلیدی است.

آیت‌الله میرعمادی با بیان اینکه «معرفت» به معنای شناخت و آگاهی و «بصیرت» به معنای تشخیص دادن، تمیز دادن و تفکیک نمودن است، افزود: شرط بصیرت، معرفت است که هر یک از این موضوعات نیاز به بحث مفصل و طولانی دارد.

وی ادامه داد: امیر مؤمنان علی (ع) در حدیثی به این مسئله اشاره می‌کند که شرط بصیرت معرفت و معرفت پایه و اساس بصیرت است می‌فرماید «إنّما البَصیرُ مَن سَمِعَ فَتَفَکَّرَ و نَظَرَ فأبصَر»، بصیر کسی است که شنید و اندیشه و نظر کرد سپس بصیر شد. یعنی تفکر، نظر کردن و تدبر کردن زمینه‌ساز بصیرت است.

استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: پایه اصلی بصیرت معرفت است و در جای دیگر امیرمؤمنان علی علیه‌السلام می‌فرماید «َلْمُؤْمِنُونَ هُمُ اَلَّذِینَ عَرَفُوا مَا أَمَامَهُمْ»، مؤمنان کسانی هستند که آنچه پیش رو دارند می‌شناسند.

یاران امام حسین علیه‌السلام در اوج معرفت و بصیرت

آیت‌الله میرعمادی ادامه داد: اهمیت معرفت و بصیرت بر کسی مخفی نیست اما در کربلا و در قیام عاشورا معرفت و بصیرت جایگاه والایی دارد، یاران امام حسین علیه‌السلام در اوج معرفت و بصیرت قرار داشته‌اند. آنان معرفت بالایی داشته‌اند و اهل بصیرت بودند و از امام و رهبرشان شناخت دقیق و عمیق داشته‌اند.

وی ادامه داد: یاران امام حسین علیه‌السلام دشمن را خوب شناخته و راه و هدفشان را خوب تشخیص داده بودند، به خاطر معرفت و بصیرتی که داشتند اعتقاد راسخ به ولایت و ولایت مداری داشته‌اند.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: جلوه‌هایی از معرفت و بصیرت در تمام یاران امام حسین علیه‌السلام نمایان بود به‌عنوان نمونه غلام امام حسین علیه‌السلام معرفت و بصیرت والایی داشت تا جایی که جانش را در راه مولایش فدا کرد، یا این‌که حربن‌یزید ریاحی علی‌رغم اینکه اموی و از فرماندهان لشکر یزید بوده است با معرفت و بصیرت راه حق را از باطل تشخیص داد و به سعادت رسید و به امام حسین پیوست.

جلوه‌هایی از معرفت و بصیرت در یاران امام

آیت‌الله میرعمادی به دیگر مصادیق بصیرت و معرفت در یاران امام اشاره کرد و گفت: زهیر بن قین می‌آید جزو یاران امام حسین علیه‌السلام به خاطر پیدا کردن بصیرت قرار می‌گیرد، این‌ها نمونه‌هایی از افرادی بودند که با معرفت و بصیرت راه امام حسین علیه‌السلام را ادامه داده و در رکاب امام حسین علیه‌السلام به شهادت رسیده‌اند.

در میان یاران امام حسین شخصیتی مانند حضرت اباالفضل‌العباس علیه‌السلام است که در قله معرفت و بصیرت قرار دارد وی تصریح کرد: در مقابل افراد بی‌بصیرت فراوانی داشتیم که متأسفانه به خاطر نداشتن معرفت و بصیرت در ضلالت و گمراهی قرارگرفته‌اند بزرگانی همچون سلیمان‌بن‌صرد خزاعی و عبیدالله بن حر جحفی که به خاطر بی‌بصیرتی مسیر حق را طی نکرده و سرنوشت خوبی نداشتند.

آیت‌الله میرعمادی با بیان اینکه امام حسین علیه‌السلام با خطبه‌ها و سخنان خود به معرفت و بصیرت‌افزایی پرداخت، گفت: ازجمله در یکی از خطبه‌هایش با طرح سؤالی فرمود «أ لاَ تَرَونَ أنَّ الحَقَّ لا یُعمَلُ بهِ، و أنَّ الباطِلَ لا یُتَناهی عَنهُ»، آیا نمی‌بینید به‌حق عمل نمی‌شود از باطل نهی نمی‌شود یعنی معرفت پیدا نمی‌کنید بصیرت پیدا نمی‌کنید.

وی ادامه داد: امام حسین علیه‌السلام از هر فرصتی برای بالا بردن معرفت و بصیرت‌افزایی استفاده کرده‌اند، در میان یاران امام حسین شخصیتی مانند حضرت اباالفضل‌العباس علیه‌السلام قرار دارد که در قله معرفت و بصیرت قرار دارد. امام صادق (ع) در حدیثی فرمود «کانَ عَمُّنَا العَبّاسُ بنُ عَلِیٍّ نافِذَ البَصیرَةِ صُلبَ الإیمانِ جاهَدَ مَعَ أبی عَبدِاللّه ِ»، عمویمان ابوالفضل العباس از بصیرت ژرف و والایی برخوردار بود، ایمان محکم و استواری داشت، همراه برادرش و در رکاب برادرش جهاد کرد و به شهادت رسید.

تعبیر «نافِذَ البَصیرَةِ» در مورد حضرت اباالفضل‌العباس

آیت‌الله میرعمادی افزود: تعبیر به «نافِذَ البَصیرَةِ» بیانگر آن است که حضرت عباس علیه‌السلام به بینش و معرفت عمیق دست‌یافته بود و بر تمام امور زندگی‌اش بصیرت حاکم بود.

وی بیان کرد: اشعار و رجزهای آن حضرت گویای معرفت و بصیرت والای اباالفضل‌العباس علیه‌السلام است آنجا که دست راستش از بدن جدا شد فرمود «وَ اللهِ اِنْ قَطَعْتُموا یَمینی / اِنّی اُحامی اَبَداً عَنْ دینی / وعَن إمامٍ صادِقِ الیَقینِی».

این اشعار نشان‌گر معرفت بالا و بصیرت فوق‌العاده قمر بنی‌هاشم ابوالفضل العباس است.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه اگر معرفت و بصیرت نباشد گمراهی و ضلالت است، یادآور شد: در دعای معرفت می‌خوانیم «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ، اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی»، خدایا حجتت و امامت را به من معرفی کن و بشناسان که اگر نشناسی و حجت تو را من نشناسم از دینم گمراه می‌شوم.

به جرأت می‌توان گفت قیام عاشورا محصول بی‌معرفتی و بی‌بصیرتی بوده است وی ادامه داد: یکی دیگر از تبعات بی‌بصیرتی آن است که اگر معرفت و بصیرت نباشد انسان در مقابل امام حق و امام معصوم می‌ایستد و خون بی‌گناهی را می‌ریزد.

آیت‌الله میرعمادی خاطرنشان کرد: به جرأت می‌توان گفت قیام عاشورا محصول بی‌معرفتی و بی‌بصیرتی بوده است، اگر خواص پرادعای کوفه اندک بصیرتی داشته‌اند حق را از باطل تشخیص می‌دادند و به وظایف و تکالیف خود عمل می‌کردند صحنه جان‌گداز عاشورا اتفاق نمی‌افتاد. به همین جهت یکی از آموزه‌های بسیار مهم قیام عاشورا مسئله معرفت و بصیرت است.

استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: همه ما وظیفه‌داریم این آموزه‌های تربیتی قیام عاشورا را تبیین و در مقام عمل پیاده کنیم، فرزندانمان، جامعه‌مان، خواص و عوام و همه مردم ما باید معرفت و بصیرت و آگاهی لازم داشته باشند.