مجموعه کتب خطی اسلامی آنلاین در کتابخانه ملی اسرائیل

کتابخانه ملی اسرائیل به تازگی مجموعه نفیسی از ۲۵۰۰ دست‌نوشته و کتاب کم نظیر و دارای ارزش تاریخی برای دنیای اسلامی را از طریق آنلاین در اختیار علاقمندان جهان گذاشته است.

به گزارش گاردین، این مجموعه دست نوشته‌ها و کتبی از قرن نهم تا قرن بیستم میلادی به زبان‌های عربی، فارسی و ترکی را دربرمی‌گیرد.

به گفته راخل یوکلیس، مسئول مجموعه‌های اسلام و خاورمیانه در کتابخانه، دیجیتالی شدن کتاب‌هایی که برخی از آنها بی‌نظیر و به شدت ظریف هستند و نمی‌توان آن را به نمایش عمومی گذاشت، امکان استفاده از آن را از طریق فضای آنلاین به همگان می‌دهد.

نسخه‌ای نفیس از تحفه‌الاحرار از سخنسرای صوفی نورالدین عبدالرحمان بن احمد بن محمد ملقب به جامی، زاده خراسان بزرگ از قرن نهم قمری یا پانزدهم میلادی، که هر صفحه آن به ظرافت تمام با آب طلا نوشته و نقش و نگارهای آن با ورقه‌های طلا تزیین شده، در این مجموعه در دسترس قرار گرفته است.

تحفه‌الاحرار مثنوی سوم از هفت کتاب شعر مثنوی اورنگ سروده جامی است.

بخشی از کتاب تحفة الاحرار جامی

همچنین نسخه‌ای بی‌نظیر از قرآن متعلق به قرن دهم میلادی در ابعادی بسیار کوچک که کاربرد آن به احتمال زیاد دفع قضا و بلا و چشم بد بوده، در میان این مجموعه است؛ این قرآن در ابعاد ۳۷ در ۶۸ میلیمتر از جنگجویان امپراتوری عثمانی در زمان حمله ناکام سلیمان اول حاکم عثمانی در محاصره اول وین برای فتح این شهر در سال ۱۵۲۹ میلادی، به جای مانده است.

اقدام کتابخانه ملی اورشلیم در میسر کردن دسترسی همگان در جهان به این آثار، بخشی از تعهد این مرکز مهم فرهنگی اسرائیل بر اساس قانونی است که در سال ۲۰۱۸ به تصویب رسید و آن را موظف کرده تا آثار و اسناد بخش‌های مختلف خود از جمله آثار مهم و نایاب تاریخ یهودیت را در فضای آنلاین قرار دهد. از ۴ خرداد ماه امسال این امر عملی شده است.

به گفته خانم یوکلیس، ایجاد فضای دیجیتالی از طریق این مجموعه اسلامی، نوعی گشایش مرزهای ارتباطات و گسترش افق برای اسرائیل نیز هست که نمی‌تواند با همسایگان و کشورهای عرب و اسلامی رابطه و مراودات عادی فرهنگی و علمی داشته باشد.

سخنگوی کتابخانه ملی اسرائیل گفته است که نهادهایی در بریتانیا مانند «بنیاد خیریه آرکادیا» که در عرصه حفظ میراث فرهنگی فعال هستند و از دسترسی آزاد علاقمندان به این آثار پشتیبانی می‌کنند، در عملی کردن پروژه دیجیتالی شدن این آثار سهم عمده داشته‌اند. اما او توضیح بیش‌تری در مورد «یاری سخاوتمندانه» این نهادها نداده است.

دکتر یوکلیس، یک آمریکایی- اسرائیلی زاده نیویورک که علوم اسلامی را در دانشگاه‌های مصر، مراکش و قطر آموخته و مسلط به زبان عربی است، می‌گوید مجموعه اسلامی در کتابخانه ملی اسرائیل در دنیای عرب و اسلامی پرآوازه است و از این روی، کتابخانه «وظیفه دارد» که از آثار نگاهداری کرده و آن را در دسترس جهانیان بگذارد.

مجموعه اسلامی کتابخانه از جمله شامل کتب و دست‌نوشته‌های مذهبی، فلسفی، عرفانی و تاریخی دنیای عرب و اسلامی؛ افزون بر فارسی، عربی و ترکی به زبان‌هایی مانند اردو نگاشته شده است. مجموعه غنی فارسی و عربی شامل حدود ۲۲۰۰ اثر است.

هزاران کتاب‌ و دست‌نوشته‌‌ی دنیای اسلامی کتابخانه از این حوزه‌ها گردآوری شده؛ ۱- خاورمیانه و شمال آفریقا، ۲- مرکز، غرب و جنوب آسیا و ۳- از اقلیت مسلمانان در غرب اروپا و آمریکا.

روزنامه‌های عربی، ترکی و فارسی اوائل قرن بیستم را نیز می‌توان در این بخش مطالعه کرد. روزنامه‌ها و مجله‌های فارسی یک قرن اخیر را به احتمال زیاد اسرائیلی‌ها در زمان حکومت پهلوی که مراوداتی با ایران داشتند، گردآوری کرده‌اند.

اما اکثر کتاب‌ها و دست‌نوشته‌های نایاب یا کم‌نظیر دنیای عرب و اسلامی که در فضای آنلاین کتابخانه ملی در اورشلیم قرار گرفته، در اختیار آوراهام شالوم یهودا، یک مجموعه‌دار و محقق فرهنگ عرب و یهودیت بوده که سه سال بعد از تاسیس اسرائیل، درگذشته است.

آوراهام شالوم یهودا در قرن نوزدهم از پدری از یهودیان عراق و مادری آلمانی و در دورانی که امپراتوری عثمانی در ادامه خلافت صدها ساله بر اورشلیم حکومت را در این سرزمین‌ها در دست داشت، بدنیا آمد؛ او با علاقه به فرهنگ و تاریخ دنیای عرب و اسلامی و نیز ریشه‌های تاریخ یهود، در حالی که سال‌های طولانی مدرس این رشته‌ها در دانشگاه‌های آلمان، اسپانیا، فرانسه و پرتغال بود و سال‌ها نیز در آمریکا زندگی گرد، به گردآوری کتاب و دست‌نوشته‌های بی‌نظیر دنیای اسلام روی آورد.

بیش از ۱۴۰۰ کتاب و دست‌نوشته تاریخی از مجموعه او پس از جنگ سال ۱۹۶۷ و در حالی که ۱۶ سال از مرگش سپری شده بود، از خارج به اورشلیم انتقال یافت که تا به امروز، یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های کتابخانه ملی اسرائیل است.

بخش دیگری از مجموعه او اسناد مهم اروپا مانند نامه‌هایی به امضای ناپلئون بناپارت و دانشمند بریتانیایی آیزاک نیوتن را دربرمی‌گیرد.

خانواده این محقق و مجموعه‌دار در آمریکا آثاری را که او در طول چند دهه گردآوری کرده بود، به عنوان بخشی از میراث کتابخانه ملی به اسرائیل هدیه کردند همانگونه که بسیاری از یهودیان مجموعه‌دار در غرب در آخرین سال‌های حیات خود یا پس از مرگ، مجموعه‌های کم‌نظیر یا نایاب‌شان را به کتابخانه یا مراکز فرهنگی و دانشگاهی اسرائیل هدیه می‌کنند.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، نیز سه سال پیش کتابخانه چشمگیر پدر لهستانی‌الاصلش را که مورخ و مدرس تاریخ یهودیت در دانشگاه‌های آمریکا بود، به همین کتابخانه هدیه کرد.