توزیع کتاب، یکی از مشکلات کتابخوانان ایران است

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نمایشگاه مجازی کتاب تهران در کنار بخش نمایش و فروش، بخشی را نیز به نشست های تخصصی اختصاص داده است، در بخشی از این نشست ها، تحلیل مخاطبان کتاب و نقش کتابفروشی ها و نیز نقش دفاع مقدس در صنعت نشر بررسی شد.

نشست «رفتارشناسی در حوزه خرید کتاب» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران (اول تا ششم بهمن) با حضور سید رفیع احمد جواهری، مدیر نشر ابوعطا و جبار رحمانی عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد.

 سیدرفیع احمد جواهری با اشاره به این که خواندن برای دو امر یادگیری و سرگرمی انجام می‌شود بیان کرد: از این رو که کشور ما به سمت مدرک‌گرایی رفته در بحث خواندن برای یادگیری کتاب‌های بسیاری به فروش می‌رسد. ولی خواندن برای سرگرمی در ایران بر خلاف همه جای دنیا کمتر دیده می‌شود.

تعطیلی کتابفروشی‌ها سبب اختلال چرخ فرهنگ می‌شود

وی ادامه داد: از دید من خواندن و خریدن کتاب در جامعه ما رو به افزایش است از این رو که در حال حاضر والدین برای فرزندان خود کتاب‌های بیشتری می‌خرند؛ اما همچنان خود کتاب نمی‌خوانند که نوعی ضعف محسوب می‌شود؛ به این دلیل که تا پدر و مادر خود کتاب نخوانند فرزندان نیز چندان به مطالعه گرایش پیدا نمی‌کنند. به واقع در حوزه کتابخوانی طرفدار شیفته نداریم، به این معنی که فرد خود کتاب بخواند و آن را به دیگران نیز توصیه کند.

او با اشاره به این که وقتی فرد مشکل اقتصادی داشته باشد از تشریفات زندگی خود چون رستوران رفتن، کتاب خریدن، سینمارفتن و لباس‌خریدن می‌کاهد اظهار کرد: فردی که کتابخوان است با وجود مشکل اقتصادی ابتدا رستوران را حذف می‌کند و این امر مستلزم پرورش صحیح افراد کتابخوان است. واقعیت این است که در جامعه ما فرهنگ‌سازی در حوزه کتاب به خوبی انجام نشده است. فرهنگ‌سازی صرفا با پول انجام نمی‌شود و یکی از نمونه‌های آن استفاده از کتابخانه در فیلم‌ها است.

"فرهنگ‌سازی صرفا با پول انجام نمی‌شود و یکی از نمونه‌های آن استفاده از کتابخانه در فیلم‌ها است"همچنین معلمان، مربیان و والدین خود باید کتاب بخوانند و با کتاب دیده شوند تا کودکان از آن‌ها الگو برداری کنند.

مدیر انتشارات ابوعطا در ادامه تاکید کرد: من به عنوان ناشر باید کتاب خوب تولید کنم و دولت نیز باید فرهنگ سازی کرده و مردم را به سوی مطالعه ترغیب کند. همچنین اطلاعات لازم در خصوص چه کتابی خواندن نیز باید در اختیار مردم قرار گیرد.

احمدجواهری با بیان این که با توجه به نیاز جامعه و مخاطب باید کتاب تولید کرد گفت: در حال حاضر سلیقه، نوع رفتار، گفتار، دیدگاه و پرورش کودکان ما تغییر کرده است و ما باید با توجه به این تحول، محتوا تولید کنیم نه این که کتاب‌ها و فیلم‌های دوران کودکی خود را برای آن‌ها به نمایش بگذاریم. درواقع باید به این نیاز آن‌ها پاسخ دهیم تا دچار اختلال یادگیری نشوند.

وی بیان کرد: وقتی هزینه کتاب آماده افزایش یابد حمایت از مولف، نویسنده و تصویرگر داخلی نیز بیشتر می‌شود. همچنین دولت به عنوان پدر خوب به ما پول ندهد؛ بلکه فرهنگ، قانون و ثبات قانونی را افزایش دهد.

وضعیت توزیع کتاب در ایران خوب نیست

جبار رحمانی ضمن بیان این که خانواده ایرانی به کتاب علاقه دارد از این رو سعی می‌کند سرمایه فرهنگی فرزند خود را افزایش دهد، بیان کرد: در کشور ما قشر کوچکی از افراد کتاب‌خوان وجود دارد که تحت هر شرایطی کتاب خریده و مطالعه می‌کنند؛ مساله اصلی اکثریتی است که در ظاهر کتاب را دوست دارند اما آن را مطالعه نمی‌کنند. درواقع شکافی بین نگاه مثبت به کتاب و مطالعه آن وجود دارد و ما باید بتوانیم این شکاف را از بین برده و کتاب را به امری جدی و عمومی در جامعه بدل کنیم که مستلزم سیاست‌گذاری کلان است.

او متغیر اقتصاد در مبحث کتابخوانی را موثر ندانست و گفت: اگر این امر نقشی تعیین کننده داشت قشر مرفه جامعه ما کتاب بیشتری می‌خریدند.

وی با اشاره به این که در حال حاضر وضعیت نشر در کشور ما بد نیست، چون تعداد ناشران و آثار منتشر شده خوب است عنوان کرد: وضعیت توزیع کتاب در ایران چندان خوب نیست، به عنوان نمونه فردی که در بیرجند زندگی می‌کند به بخش محدودی از کتاب‌ها دسترسی دارد و باید برای این مورد چاره‌ای اندیشید.

باید مخاطب کتابخوان پرورش داد

عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم افزود: اگر مخاطب کتاب‌خوان پرورش داده شود و کتاب خوب نیز تولید شود، این دو یکدیگر را پیدا می‌کنند؛ ولی اگر ناشر کتاب خوب نیز تولید کند.

از آن سو چون مخاطب خوبی تربیت نشده چندان مثمر ثمر نخواهد بود. به نظر من خلا اصلی نبود یارانه دولت نیست، بلکه باید مکانیزم آموزش صحیح کتاب‌ خواندن و مخاطب کتابخوان را دریابم.

او با مطرح‌کردن این که در گذشته سواد محدود و شیوه انتقال دانش شفاهی بود اظهار کرد: ممکن است فرد ساعت‌ها پای صحبت‌های شخصی بنشیند از این رو که گوینده به خوبی می‌تواند روایت کند. این مهارت را باید در تولید کتاب افزایش دهیم و آثاری را منتشر کنیم که محتوای خوب را با روایتی خوب ارائه کند تا سبب جذب مخاطب شود.

رحمانی در پایان ضمن اشاره به این که تولید اثری که به نیاز جامعه پاسخ‌ گوید نیاز به تامل دارد گفت: فضای مجازی و واقعی هرکدام فضای خاص خود را دارند و لزوما رقیب یکدیگر نیستند. مسئله اصلی فرآیند تولید محتوای کتاب است و این که به صورت الکترونیکی منتشر شود یا کاغذی تفاوتی ندارد. اما فضای مجازی سبب شد بخش دسترسی نابرابر به کتاب که در ایران وجود داشت تا حدودی برطرف شود.

همچنین نشست «نقش دفاع مقدس در رشد صنعت نشر» از سلسله نشست‌های تخصصی نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، با حضور سردار علی ناظری (مدیرعامل مجمع ناشران دفاع مقدس) و سید مهدی فاطمی (معاون ادبیات و انتشارات سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس) برگزار شد.

سردار علی ناظری با بیان اینکه دوران جنگ و دفاع مقدس قابل بررسی است، گفت: از نظر آماری، آثار دفاع مقدس سیر خوبی را طی کرده است، اما اینکه این آثار، انسان دفاع مقدس را معرفی، سیر کیفی و معنوی مطلوبی را طی کرده و موفق شده فرماندهان و شهدای جنگ و شهدای بسیجی گمنام را به همان نسل و نسل‌های بعد معرفی کند، موضوعی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

وی اظهار داشت: طبق آمار تا کنون بین ۲۰ تا ۲۲ هزار اثر دفاع مقدس در همه گونه‌های تالیفی منتشر شده که رقم قابل قبولی است.

"درواقع باید به این نیاز آن‌ها پاسخ دهیم تا دچار اختلال یادگیری نشوند.وی بیان کرد: وقتی هزینه کتاب آماده افزایش یابد حمایت از مولف، نویسنده و تصویرگر داخلی نیز بیشتر می‌شود"از آنجاکه دفاع مقدس بر گردن همه ایرانیان و کشورمان حق دارد، امروزه هرکدام از ما چه نسل جنگ و چه نسل‌های بعدی، دینی به این حوزه داریم که باید ادا کنیم. البته اگر همه ناشران و نویسندگان به‌درستی دین خود را ادا می‌کردند اکنون از نظر آماری هم در سطح بالاتری قرار داشتیم، اما موضوع سخن من در رابطه با موضوعات کیفی است.

در ادامه ناظری با اشاره به اینکه، همانطور که دفاع مقدس باعث هوشیاری، خودباوری و خودکفایی ملت شده است، اظهار کرد: نمایشگاه کتاب تهران که رویدادی بسیار مهم است، حق دفاع مقدس و فرهنگ آن را به‌خوبی ادا نکرده است، در حالی‌که خود نمایشگاه از این فرهنگ بهره بسیاری برده است.

ناظری پیرامون فعالیت در نمایشگاه کتاب بیان کرد: شاید انتظاراتی که از نمایشگاه فیزیکی داریم را نتوانیم به‌صورت صددرصدی در فضای مجازی دنبال کنیم چون ماهیت این دو باهم متفاوت است. اما باید همچنان هدف‌گذاری و سیاست‌هایمان را دنبال کنیم. امسال اولین دوره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب است و تجربه کافی نداریم، در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز بر خرید و فروش کتاب متمرکز بودیم. در حالی‌که فعالیت در بخش بین‌الملل، نشست‌های تخصصی، تولید فکر، تعامل نخبگان و...

هم موضوعات مهمی است که به دلیل تمرکز روی فروش به حاشیه رانده شد. انتظار ما از نمایشگاه مجازی کتاب این است که ترازی را تعیین کنیم و فعالیت ‌را سطح به سطح ارتقا دهیم. ضمن اینکه به جز مسائل فروش باید به شاخص‌های ارزیابی، نشست، نقد، پژوهش و تحلیل آثار هم بها دهیم.

آثار حوزه دفاع مقدس می‌تواند زمینه‌ساز رویدادهای فرهنگی باشد

 سیدمهدی فاطمی با بیان این که بررسی ادبیات مقاومت درمی‌یابیم این نوع ادبیات توانسته با آثار کیفی قابل قبول، بخشی از کاستی‌ها را جبران کند، تصریح کرد: این صنعت امروز دغدغه‌هایی دارد. کمیت آثار قابل قبول است و آمار سالانه انتشار آثار، سهم بالایی از آمار کل را به خود اختصاص می‌دهد. به‌گونه‌ای که در سال گذشته در مجموعه‌های فرهنگی نیروهای مسلح، سپاه، ارتش و...

"مسئله اصلی فرآیند تولید محتوای کتاب است و این که به صورت الکترونیکی منتشر شود یا کاغذی تفاوتی ندارد"۷۱۱ عنوان اثر تولید شد که این مقدار با ارزش است. البته معرفی این آثار به جامعه و جاانداختن آن در میان مخاطب سهم بالاتر و نیاز به کار و تلاش بیشتری دارد.

وی افزود: در این سال‌ها نشر دفاع مقدس به عناوین مختلف در استان‌های کشور نمایشگاه‌هایی را برگزار کرده است، هر سال حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ ناشر در آن حضور داشتند. موضوع اصلی این است که نتوانستیم در نمایشگاه کتاب، آن صبغه فرهنگی موجود در کشور را ارائه دهیم.

معاون ادبیات و انتشارات سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس  تاکید کرد: در حوزه دفاع مقدس آثار خوبی وجود دارد که می‌تواند زمینه‌ساز رویدادهای فرهنگی باشد. چقدر شرایطی را ایجاد کردیم که اینها را معرفی کنیم؟ چون این کار را نکردیم دفاع مقدس نمود نداشته است یا حداقل می‌توان گفت نماد و فرهنگ سازی پیرامون این موضوع در چند نمایشگاه قبل دیده نشده است. صرف اینکه آثار به نمایش گذاشته شود معرفی محسوب نمی‌شود.

بنابراین، لازم است این فرهنگ ۱۴۰۰ ساله را در معرض دید سایر کشورها هم بگذاریم. در حوزه ترجمه آثار نیز قدم‌های خوبی برداشتیم اما خودمان نتوانستیم در عرصه بین‌المللی حضور مناسبی داشته باشیم و فرهنگ خودمان را به آنها عرضه کنیم.

وی با اشاره به نمایشگاه مجازی کتاب تهران، افزود: سطح تراز ناشران در نمایشگاه مجازی مشخص نیست، بنابراین، این ترازبندی باید صورت گیرد و تا جای ممکن فضاهای خالی با نقد کتاب و برگزاری نشست‌ها پر شود. چراکه، بر اساس آمار حدود ۴۵ میلیون ایرانی در فضای مجازی فعال هستند و این فرصت می‌تواند به یک نقطه عطف فرهنگی تبدیل شود.