خلیج گرگان، زنگ پایان حیات این زیستگاه

بیش از یک‌چهارم پهنه آبی خلیج گرگان خشک و به اراضی مستحدثه (زمین‌های تازه به‌دست آمده) تبدیل ‌شده است. کاهش بارندگی، کاهش رواناب‌های منتهی به این پهنه آبی، افزایش دما و افزایش تبخیر در واحد سطح، مسدود شدن دالان‌های آب‌رسان منتهی به خلیج گرگان، کاهش سطح تراز آبی خزر و وابستگی این دو زیستگاه آبی به هم از مهم‌ترین دلایل خشک شدن تدریجی این زیستگاه است.

در سال ۱۴۰۰ میزان بارندگی در استان گلستان بیش از ۳۵ درصد کاهش یافته است. ۱۳۰ میلیون متر مکعب از منابع سحطی و آب‌های زیرزمینی نیز کاسته شده. افزایش دمای متوسط استان به میران بیش از ۹ درجه سانتی‌گراد، کاهش ۷۰ درصدی ذخایر سدهای استان و کاهش ۳۵ درصدی بارش‌ها بر پس‌روی بیش از پیش آب خلیج گرگان تأثیر گذاشته است.

به گزارش مهر عبدالجلال ایری، نماینده مردم غرب گلستان در نطق پیش از دستور خود نسبت به هشدار گفت:

«خلیج گرگان در حال خشک شدن است و مسئولان مربوطه هیچ اقدام عملی انجام نمی‌دهند.»

نبود یک راهکار واحد برای احیای خلیج گرگان

استانداری گلستان و ستاد ملی احیای تالاب‌های ایران به همراه دو مرکز علمی و آموزشی دانشگاه شاهرود و مرکز اقیانوس‌شناسی دریای خزر مطالعاتی درباره راهکارهای احیای خلیج گرگان انجام داده‌اند اما به یک راهکار واحد دست پیدا نکرده‌‌اند.

حوضه آبریز ولگا که ۸۰ درصد ورودی آب به دریای خزر را تأمین می‌کند، در فصل سرما کاملاً زیر برف و یخ قرار می‌گیرد و با گرم شدن هوا و با ذوب شدن برف در این حوضه، معمولاً سالانه حدود ۳۰ سانتی‌متر افزایش سطح تراز آبی در دریای خزر به‌وجود می‌آید و به همان میزان هم آب وارد خلیج گرگان می‌شود. سید محمد حسینی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان در مصاحبه با مهر گفت:

«این حجم آب در مدت شش ماه بالغ‌ بر یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می‌شود که بالا آمدن موقت سطح آب خلیج را به همراه دارد اما از تیر به بعد به دلیل اینکه دیگر این افزایش آب وجود ندارد و حجم تبخیر هم افزایش می‌یابد، سبب می‌شود که  آب خلیج روند کاهشی به خود‌ بگیرد.»

به گفته این مقام مسئول پتانسیل آب رودخانه‌های حوضه قره‌سو و خلیج گرگان کمتر از ۲۰۰ میلیون مترمکعب است و آبی که به خلیج گرگان می‌رسد، به دلیل مصارف در حوضه‌ها، به‌مراتب کمتر از این هم هست.

"بیش از یک‌چهارم پهنه آبی خلیج گرگان خشک و به اراضی مستحدثه (زمین‌های تازه به‌دست آمده) تبدیل ‌شده است"لذا لایروبی رودخانه‌ها چاره کار نیست. فقط ممکن است سطح آب بخش‌های غربی و کم‌عمق چند روزی در سال بالاتر بیاید.

پایان عمر خلیج گرگان نزدیک است  

شرایط فعلی خلیج گرگان به‌نحوی است که در صورت کم‌توجهی به نجات آن خسارت‌های اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و حتی امنیتی بسیاری بر جای می‌گذارد. مظفر آذیش، یک فعال زیست‌محیطی در مصاحبه با مهر گفت:

«تبدیل‌شدن این پهنه آبی به کانون ریزگرد و منشأ خیزش گردوخاک یکی از بزرگترین دل‌نگرانی‌های حامیان محیط‌زیست و البته جوامع محلی است.»

این فعال محیط زیستی با اشاره به تشدید خشک‌سالی در سال جاری در ادامه این مصاحبه افزود:

«کاهش بارش‌ها آورده و دبی رودخانه‌های قره‌سو و دیگر رودهای منتهی به خلیج را به حداقل ممکن رسانده و در صورت ادامه این روند در یکی دو سال آینده خلیج گرگان به پایان عمر خود نزدیک می‌شود.»

کاهش مساحت پهنه آبی تالاب میانکاله و افزایش تراکم جمعیت زیستمندان مهاجر به‌ویژه پرندگان سبب شده که در یکی دو سال اخیر ده‌ها هزار قطعه انواع پرندگان آبزی در این اکوسیستم خزری تلف شوند. رحیم بردی حق‌نیا، کارشناس محیط‌زیست در مصاحبه با مهر گفت:

 «با کاهش حجم و سطح آب خلیج گرگان و تراکم مواد آلی، بستر لازم برای شکل‌گیری رشد برخی از باکتری‌های مضر مانند بوتولیسم فراهم می‌شود و درنتیجه با رشد این باکتری‌های بی‌هوازی شاهد فاجعه مرگبار در خلیج هستیم. افزایش رشد جلبک‌ها در پهنه خلیج، انتشار بوهای مشمئزکننده، پدیدار شدن صدها هکتار خشکی جدید در مجاورت جزیره آشوراده همگی بیانگر آن است که وضع این اکوسیستم مناسب نیست.»

الگوی کشت هم به این بحران دامن زده است.

الله محمد ایمری یک ساحل‌نشین گلستانی با انتقاد از کشت شالی به‌رغم وجود خشک‌سالی گفت:

«اگر شرایط خشک‌سالی ادامه یابد تمام نهرهای منتهی به خلیج خشک‌شده و با توجه به اینکه بارش مؤثری در سال جاری اتفاق نیفتاده، وضعیت خوبی در انتظار خلیج نیست.»

خلیج گرگان، خلیج کم عمق و بزرگی است که در منتهی‌الیه جنوب شرقی کرانه دریای خزر واقع شده، از دریای خزر جدا شده و شبه جزیره میانکاله را با طول نزدیک به ۶۰ کیلومتر و مساحت۱۰۰ هزار هکتار تشکیل می‌دهد.

در سال ۱۳۴۸ خلیج گرگان به‌عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد.

در سال ۱۳۵۴ به دلیل جذب گونه‌های نادر و رو به انقراض و پرندگان آبزی مهاجر و همچنین محل تخم‌ریزی آبزیان دریای خزر به‌ویژه کپور ماهیان و جاذبه‌های طبیعی خاص به پناهگاه حیات وحش ارتقا پیدا کرد.