زیرساخت‌های مناسب برای اجرای طرح فلسفه برای کودکان وجود ندارد

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: «فبک» که مختصر فلسفه برای کودکان یا فکرپروری برای کودکان است برنامه‌ای است که متیو

لیپمن آمریکایی حدود ۵۰ سال پیش طراحی کرد و بر اساس آن قدرت استدلال، تفکر و داوری کودکان هم پرورش داده شود. این طرح از حدود سال ۱۳۸۶ در ایران هم مطرح شد و نهادها و گروه‌های خاصی شروع به فعالیت در این حوزه کردند ولی یکی از شناخته شده‌ترین متولیان و نهادهای این حوزه گروه پژوهشی فبک در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است که به طور مستمر و منسجم در طول این سال‌ها فعالیت‌های متعدد و متنوعی در این حوزه انجام داده است. در کنار این گروه پژوهشی، مراکز و نهادهای دیگری هم مشغول به فعالیت هستند و اتفاقاً یکی از آفت‌های این حوزه موازی کاری و یکپارچه نبودن فعالیت‌هاست ضمن اینکه پس از گذشت بیش از یک دهه فعالیت هنوز یک متن و طرح تدوین شده و تائید شده در این حوزه ارائه نشده که وارد مرحله اجرایی در سیستم و نظام آموزشی کشور شود.

برای آسیب‌شناسی این موضوع با الهام یاوری رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان گفتگو کردیم؛ یاوری، رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان دکترای مهندسی صنایع دارد اما یکی از علاقمندی ها و فعالیت‌های مستمرش در این سال‌ها فلسفه بوده است. در مقطع کارشناسی ارشد فلسفه علم خوانده و چندین کتاب هم در این حوزه نوشته است. «گفت‌وگوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» و «ضربان فکر» از جمله آثار او در این حوزه است.

وی در ابتدای سخنانش گفت: خیلی هم خوب می‌شود فلسفه برای کودکان در برنامه درسی دانش‌آموزان قرار بگیرد.

"«گفت‌وگوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» و «ضربان فکر» از جمله آثار او در این حوزه است.وی در ابتدای سخنانش گفت: خیلی هم خوب می‌شود فلسفه برای کودکان در برنامه درسی دانش‌آموزان قرار بگیرد"فلسفه برای کودکان به‌معنی آشنا کردن بچه‌ها با روش‌های استدلال فلسفی و تعقل فلسفی یک ضرورت است و خیلی هم خوب می‌شود که در برنامه درسی دانش آموزان قرار بگیرد اما الزامات متعددی را می‌طلبد که اولین الزام آن تدوین متون فلسفی متناسب با شرایط فرهنگی و اعتقادات و باورهای ما است. متاسفانه اغلب متونی که در حال حاضر تحت عنوان فلسفه برای کودکان در کشور وجود دارد، ترجمه متون غربی هستند و بر اساس نگاه‌ها، باورها و اهداف نظام تربیتی غربی نگاشته شده‌اند به همین دلیل هم به لحاظ محتوایی و هم به لحاظ شکلی دوره‌های فعلی که با عنوان فلسفه برای کودکان برگزار می‌شود را مطابق با اهداف تعلیم و تربیت کشورمان نمی‌دانم.

فلسفه برای کودکان به معنی آشنا کردن بچه‌ها با روش‌های استدلال فلسفی و تعقل فلسفی یک ضرورت است و خیلی هم خوب می‌شود که در برنامه درسی دانش آموزان قرار بگیرد اما الزامات متعددی را می‌طلبد که اولین الزام آن تدوین متون فلسفی متناسب با شرایط فرهنگی و اعتقادات و باورهای ما است رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان افزود: الزام دوم هم تربیت نیروی انسانی متناسب با این کار است. ما برای موفق بودن در حوزه فبک به مربیانی نیاز داریم که با این دوره آشنایی کامل داشته باشند و بتوانند بچه‌ها را به درستی هدایت و راهبری کنند. چون آموزش فلسفه برای کودکان فرایندی است که نسبت به درس‌های دیگر تبحر خاصی می‌طلبد تا سوال‌های بچه‌ها به بیراهه نرود. به نظر می‌رسد که برخی از مربیان فعلی فبک آموزش کافی را در این زمینه ندیده‌اند و مربیان آموزش دیده کافی هم برای گسترش فبک در سطح ملی در اختیار نداریم؛ به همین جهت ممکن است عمومی سازی این دوره‌ها در این شرایط مخرب باشد.

یاوری در ادامه دلیل نداشتن زیرساخت‌های مناسب برای اجرای این طرح در کشور را تشریح کرد و گفت: واقعیت این است که متخصصان رشته فلسفه تا حد زیادی در لایه‌های بالای علمی متوقف شده‌اند و نتیجه اینکه امروز ما نه تنها کتاب خوب فلسفی برای طرح فبک نداریم، بلکه کتاب‌های درسی خوب فلسفه یعنی کتابی که هم تالیفی و بومی باشد و هم متناسب با اسلوب فهم و زبان آنها باشد برای دانش‌آموزان دبیرستانی هم به حد کافی نداریم.

برای دانشجوی رشته فلسفه دوره لیسانسمان هم همینطور است. به نظر می‌رسد که این حوزه، حوزه‌ای نبوده است که به اندازه کافی روی آن سرمایه‌گذاری شود و ما شاهد خروجی خاصی در این حوزه نیستیم.

این نویسنده در ادامه گفت: نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که پیش از آنکه تفکر و دانش فلسفی به بچه‌ها منتقل شود جامعه، خانواده، اولیا و مربیان باید آگاهی کافی را درباره دانش فلسفه پیدا کنند. به دلیل همان خلا و کمبودی که گفتم نوشتارهای فلسفی در سالهای گذشته در مقطع تحصیلات تکمیلی و مراتب بالا متوقف مانده است و بدنه بزرگسال جامعه هم با تفکر فلسفی آشنایی ندارد و ارزش فلسفه را نمی‌داند و فقط اسم‌های بزرگ فلاسفه را شنیده و می‌شناسد. بنابراین هرازگاهی به صورت یک مد و تب فراگیر در جامعه می‌آید و بعد هم فراموش می‌شود. نتیجه اینکه والدینی که فرزندشان را به کلاس‌های فلسفه برای کودکان می‌فرستند اصلاً نمی‌دانند که قرار است چه چیزی به فرزندشان یاد دهند و چیزی که قرار است یاد بگیرند چه تاثیری در زندگی آینده شان دارد.

"ما برای موفق بودن در حوزه فبک به مربیانی نیاز داریم که با این دوره آشنایی کامل داشته باشند و بتوانند بچه‌ها را به درستی هدایت و راهبری کنند"به همین دلیل تلاش‌هایی که صورت می‌گیرد هم کمتر نتیجه می‌دهد.

نویسنده «گفت‌وگوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» افزود: واقعیت این است که آموزش و پرورش یکی از مهم‌ترین حیطه‌های مسئولیتی دولت‌هاست و هیچ کشوری نیست که حوزه آموزش و پرورش را رها کند و محتوای آموزشی هر کشوری هم راستا با اهداف فرهنگی هر کشوری است. فلسفه برای کودکان در ایران هم مطابق با اهداف فرهنگی کشورمان است ضمن اینکه مقام معظم رهبری هم چندین بار تاکید کردند که به بچه‌ها تفکر فلسفی آموزش داده شود و کلیت مطلب هم راستا با اهداف فرهنگی کشور است منتها تا وقتی که جزئیات این روش آموزشی وارد فضای آموزش و پرورش نشود نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.

یاوری اضافه کرد: تصور من این است که نقطه شروع برای تدوین طرح فبک این است که متولیان این امر به شورای عالی آموزش و پرورش مراجعه و مصوبه‌ای از این شورا دریافت کنند مبنی براینکه این دوره وارد برنامه درسی دانش آموزان شود. همزمان باید سازمان پژوهش آموزش و پرورش و دفتر تالیف کتب درسی هم در این فضا درگیر و تربیت مربیان هم آغاز شود. البته همین الان هم شورای عالی آموزش و پرورش و هم سازمان پژوهش با این برنامه آشنا هستند ولی هنوز جزو اولویت‌هایشان نیست. تا وقتی فعالیت در این حوزه محدود به نهادهای خصوصی و شبه خصوصی است که باهم رقابت می‌کنند و بعضاً همدیگر را قبول ندارند، صدای واحد از این حوزه شنیده نمی‌شود و همین تشتت باعث می‌شود که کار پیش نرود.

برای پیشبرد کار باید همه این فعالیت‌ها زیر چتر آموزش و پرورش قرار بگیرد.

تا وقتی فعالیت در حوزه فبک محدود به نهادهای خصوصی و شبه خصوصی است که باهم رقابت می‌کنند و بعضاً همدیگر را قبول ندارند، صدای واحد از این حوزه شنیده نمی‌شود و همین تشتت باعث می‌شود که کار پیش نرود رئیس سمپاد با اشاره به اینکه فعلاً برنامه‌ای برای اجرای طرح فبک در مدارس سمپاد ندارد توضیح داد: ورود مستقیم فبک به مدارس به دلیل مجموعه مسائلی که گفتم می‌تواند باعث تشتت و تخریب شود بنابراین برنامه‌ای برای اینکه به طور مستقیم فبک را وارد مدرسه کنم ندارم. چون باید ابتدا متن خوب و مربی خوب که اشاره کردم فراهم و بعد این برنامه وارد مدارس شود. سمپاد ۶۸۰ مدرسه در کل کشور دارد و چون موضوع، موضوع حساسی است باید مراقب باشیم که ساختار ذهنی بچه‌ها را تخریب نکنیم ولی دنبال فراهم کردن زمینه‌های ورود فبک به مدارس سمپاد هستم. در حال حاضر با چند شرکت وارد مذاکره شدم که متن استاندارد برای این حوزه تدوین و کم کم کارهایی انجام شود ولی فکر می‌کنم حدود یکی دو سال تا اجرای آن برای اینکه متن درسی شود فاصله داریم. به طور کلی اجرای طرح فبک در مدارس جزو برنامه‌های میان مدت است که حداقل یکی دو سال زمان می‌برد تا اجرا و وارد مدارس شود.

وی در پایان از انتشار جلد دوم کتاب «گفت و گوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» در آینده خبر داد و گفت: متاسفانه بخاطر مشغله زیاد انتشار جلد دوم کتاب «گفت و گوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» کمی به تعویق افتاد اما این بخش هم در دست تالیف است و سعی می‌کنم به زودی آن را روانه بازار نشر کنم.