بازی‌های ژئوپلیتیک همسایگان سودان؛ آیا خارطوم به جنگ داخلی تمام عیار می‌غلتد؟

یورو نیوز - ۸ اردیبهشت ۱۴۰۲

نگارش از نیما قدکپور •

به روز شده در: ۲۸/۰۴/۲۰۲۳ - ۱۶:۰۵

هرچند امارات، عربستان سعودی و مصر از اولین روزهای درگیری در سودان، می خواهند با میانجیگری صلح و آتش بس را برای این کشور به ارمغان بیاورند، اما با توجه به نقش آنها در سالهای اخیر، اعتمادی برای نقش میانجیگری آنها وجود ندارد.

تبعات جنگ داخلی سودان با گذشت کمتر از دو هفته در سراسر کشورهای همسایه این کشور آفریقایی دیده می شود. در روزهای اخیر صدها هزار نفر از سودانی ها به اتیوپی در جنوب و مصر در شمال و چاد که یکی از فقیرترین کشورهای آفریقایی است در غرب، مهاجرت کرده اند.

۱۵ آوریل گذشته تمامی قرارهای صلح و آتش بس بین نیروهای ارتش به رهبری عبدالفتاح برهان و شبه نظامیان «نیروی گسترش سریع» به رهبری محمد حمدان داقلو که اغلب به اسم مستعار «حمیدتی» شناخته می شود، شکسته شد و این نیروها برای نخستین بار پس از هفته ها آتش بس در نزدیکی فرودگاه خارطوم درگیر شدند.

درگیریهایی که تا امروز جان بیش از ۵۰۰ نفر را گرفته است. تنش و درگیری میان ارتش و شبه نظامیانی که به دلیل ثروت بی اندازه ژنرال حمیدتی نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر برآورد می شود، گسترده تر و پیچیده تر آز آن است که به این زودیها خاتمه پیدا کند. حمیدتی که یکی از افسران ارتش سودان در دوران دیکتاتور عمر البشیر است، نقش مهمی در نسل کشی دارفور در سال ۲۰۰۳ دارد.

"تبعات جنگ داخلی سودان با گذشت کمتر از دو هفته در سراسر کشورهای همسایه این کشور آفریقایی دیده می شود"در این نسل کشی به گفته مورخان آمریکایی بیش از سیصد هزار نفر جان باختند.

حمیدتی از آن سال تا امروز کنترل بسیاری از معادن طلا در غرب کشور را در دست دارد و به همین دلیل به یکی از ثروتمندترین مردان سودان تبدیل شده است. او ارتباط نزدیکی با سرمایه داران آفریقایی دارد. نمونه آن «نجیب ساویریس» میلیاردر مصری است که در توییتی هفته گذشته «حمیدتی» را ژنرالی دموکرات خواند که به فکر نجات سودان است.

اغلب اعضای گروه تحت امر حمیدتی را نوجوانان سودانی و چادی که در ۱۶ و هفده سالگی به دلیل فقر در همان غرب سودان به استخدام در می آیند، تشکیل می دهند.

نگرانیهای از گسترش این جنگ داخلی باعث شده تا کشورهای آفریقایی و حتی کشورهای حوزه خلیج فارس که رابطه نزدیکی با گروه های شبه نظامی و ارتش دارند به فکر میانجیگری برای صلح بیفتند.

اما میانجی گری برخی از این کشورها از جمله امارات عربی متحده، عربستان و مصر چندان مورد اعتماد سودانی ها نیست. این کشورها سالهاست یا از شبه نظامیان «نیروی گسترش سریع» حمایت و یا از نیروهای ارتش حمایت قاطعی کرده اند و به گفته سودانی ها آنها بخشی از مشکل هستند و نمی توانند دردی را دوا کنند.

در سال ۲۰۱۹، پس از سقوط عمر البشیر پس از ۳۰ سال، امارات عربی متحده و عربستان، سودان را به مثابه یک «مرکز سرمایه گذاری» عظیم دیدند و بسیاری از شرکتهایشان را برای سرمایه گذاری به سودان فرستادند.

عمرالبشیر به دلیل نزدیکی به ترکیه و قطر هیچگاه روابط مناسبی با امارات و عربستان سعودی نداشت.

اماراتی ها و سعودیها زمانی که وارد سودان شدند قول سرمایه گذاری ۳ میلیارد دلاری در این کشور فقیر آفریقایی دادند. همزمان هزاران هکتار زمین های حاصلخیز کشاورزی در این کشور توسط این دو کشور حوزه خلیج فارس خریداری شد و از طریق دریای سرخ تمامی محصولات کشاورزی به سرعت به عربستان و امارات که زمین های حاصلخیز برای کشاورزی ندارند، صادر می شدند.

امارات، سیاست یک بام و دو هوا در قبال سودان

در این میان هرچند عربستان سعودی که سالها از شبه نظامیان حمایت کرده بود، از همان روزهای اول آغاز درگیریها میان شبه نظامیان و ارتش در سال ۲۰۲۱، جهت‌گیری را تغییر داد و از نیروهای ارتشی عبدالفتاح برهان حمایت کرد اما استراتژی امارات عربی متحده در قبال شبه نظامیان همواره «یک بام و دوهوا» بود.

امارات ماه ها به شبه نظامیان ژنرال حمیدتی کمک کرد تا بر اسلام گرایان افراطی نوظهور در سودان غلبه کنند.

تحلیلگران می گویند بدون حمایت های مالی اماراتی ها از شبه نظامیان، قدرت تسلیحاتی امروز آنها در این حد و اندازه نبود که بتوانند در مقابل یک ارتش مقاومت کنند.

همزمان اماراتی ها به واسطه نفوذ و کنترل حمیدتی بر معادن طلای سودان در غرب، موفق شدند یکی از «سودآورترین راه ها برای ورود طلای ارزان قیمت به دوبی، بهشت جواهرات خاورمیانه» بیابند.

تا جایی که به گفته پژوهشگران در محافل اماراتی نام ژنرال حمیدتی را به « فرانکشتاین خارطوم» تغییر دادند.

حالا امروز هم امارات و هم عربستان نگران قدرت گرفتن بیش از اندازه نیروهای گسترش سریع هستند چرا که جنگ داخلی امروز «تمامی منافع اقتصادی و استراتژی سرمایه گذاریهای بلند مدت را در خطر قرار داده است.»‌

مهم ترین آنها ساخت یک بندر بزرگ تجاری در دریای سرخ و ایجاد یک «قطب بزرگ کشاورزی در شمال سودان و در ۸۰۰ کیلومتری پایتخت این کشور است.

از یاد نبریم که تنها دریای سرخ است که دو کشور عربستان و سودان را از هم جدا می کند. این دریای در واقع حدفاصل مرزی بین دو کشور است.

آنا جاکوبز، پژوهشگر موسسه «گروه بحران» می گوید که یک جنگ داخلی طولانی مدت بی تردید خواست عربستان و امارات نیست. در روزهای اخیر اماراتی ها بارها در پشت پرده سعی کرده اند با رهبران دو گروه درگیر برای برقراری آتش بس گفتگو کنند.

ابتکار عمل آنها یکی پس از دیگری با شکست مواجه شده اند. اماراتی ها البته موفق به آزادی ۱۷۰ سرباز مصری که در درگیریهای ۲۰ آوریل در نزدیکی پایگاه هوایی «مرووه» در حلقه محاصره نیروهای گسترش سریع گیر افتادند، شدند.

مصر، پشتیبانی قاطع از فرماندهی که در قاهره درس نظام دید

در طرف مقابل، مصری‌ها هم نمی توانند به خاطر پشتیبانی های بی حد و مرز خود از ژنرال عبدالفتاح برهان، فرمانده ارتش، نقش مهمی در میانجی گری صلح داشته باشند.

برهان که بخش مهمی از دوران تحصیل نظام را در مصر گذرانده رابطه بسیار نزدیکی با ژنرال عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری مصر دارد.

از سال ۲۰۱۹ تا امروز، دست کم ۴ رزمایش نظامی، موسوم به «نگهبانان رود نیل» به صورت مشترک بین ارتش مصر و سودان در خاک سودان برگزار شده است.

به گفته بسیاری از پژوهشگران مصر از اولین روز آغاز درگیریها کمک های تسلیحاتی فراوانی به ارتش سودان از جمله اعزام خلبان و جنگنده به این کشور کرده است. یک دیپلمات مصری که نخواست نامش فاش شود به روزنامه لوموند چاپ فرانسه می گوید که «دولت مصر هیچگاه برتری یک گروه شبه نظامی را در مرزهای جنوبی تحمل نخواهد کرد.»

دولت سیسی پیش از آغاز درگیریها هیچگاه از مذاکرات صلح بین نیروهای ارتش و شبه نظامیان حمایت نکرده است.

"تنش و درگیری میان ارتش و شبه نظامیانی که به دلیل ثروت بی اندازه ژنرال حمیدتی نزدیک به ۱۲۰ هزار نفر برآورد می شود، گسترده تر و پیچیده تر آز آن است که به این زودیها خاتمه پیدا کند"در دسامبر سال ۲۰۲۲ موانع بسیاری برای دیدار «حمیدتی» و «برهان» ایجاد کرد. عدم حمایت مصر از مذاکرات صلح بیشترین کمک را به اسلام گرایان افراطی برای قدرت گرفتن بیشتر در این اوضاع بحرانی می کند.

لیبی بحران زده و نزدیکی نیروهای حفتر به شبه نظامیان سودان

به جز مصر، سودان برای لیبی هم اهمیت زیادی دارد. بسیاری از مزدوران سودانی در سرنگون کردن معمرقذافی نقش داشتند. بسیاری از آنها همچنان در لیبی هستند یا در میان نیروهای خلیفه هفتر یا در کنار نظامیان وابسته به دولت در طرابلس. بسیاری از این مزدوران شبه نظامی با جبهه «نیروهای گسترش سریع» ژنرال حمیدتی در ارتباط هستند.

دو گروه شبه نظامی کنترل گسترده ای بر قاچاق کالا دارند.

لیبی و سودان دو کشور مهم آفریقایی برای عبور قاچاق «بنزین و مواد مخدر» به حساب می‌آیند. قاچاقی که بی تردید سودآوری زیادی هم برای شبه نظامیان سودانی دارد. ۱۵ آوریل، روز آغاز درگیریها در سودان، صدیق حفتر، پسر ژنرال حفتر برای دیدار با ژنرال حمیدتی به خارطوم رفت.

هدف اصلی این دیدار «کمک ۲ میلیون دلاری» به باشگاه فوتبال «المریخ» که ژنرال حمیدتی پدرخوانده آن است، عنوان شد.

البته برخی از کارشناسان می گویند ژنرال حفتر هرچند بسیار به ژنرال حمیدتی نزدیک است اما حاضر نیست به هیچ قیمتی حمایت مصر و دولت سیسی را از دست بدهد. به همین خاطر نهایتا به نظرات رئیس جمهوری مصر درباره سودان احترام می گذارد.

در چنین محیط پیچیده و خطرناکی، شهروندان سودانی مهم ترین قربانیان هستند.

می توان گفت که یک جنگ کوتاه مدت داخلی می توانست برای برخی از بازیگران منطقه ای که در این مقاله به آنها اشاره شد، منافع زیادی داشته باشد اما با طولانی شدن جنگ، به دلیل قدرت برابر بین ارتش و شبه نظامیان، اظهار نظر در این باره بسیار سخت شده و معلوم نیست در نهایت چه گروه و یا کشوری از آن سود خواهد برد.

هم‌رسانی این مطلب: