اهمیت رسانه در مفهوم امنیت ملی کشورهای عربی

شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر سابق قطر پس از سفر به ایالات متحده و دیدار از شبکه های بزرگ تلویزیونی آمریکا تحت تأثیر قدرت رسانه ای این کشور قرار گرفت و در بازگشت به دوحه تصمیم تاریخی خود را برای شکستن فضای رسانه سنتی گرفت و فرمانی صادر کرد که از نقطه نظر رژیم های عرب یک انقلاب رسانه ای تلقی شد.

یکی از مهم ترین راهبردهای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد یک حاشیه امن ملی، بهره گیری حرفه ای از رسانه است که به موازات افزایش قدرت نظامی می تواند در خدمت به اهداف این رژیم ها موثر واقع شود.

یکی از نخستین کشورهایی که به اهمیت رسانه در شکستن ساختارهای سنتی و اجتماعی پی برد دولت قطر بود زیرا شیخ حمد بن خلیفه امیر سابق قطر پس از سفر به آمریکا درصدد تغییر روند بهره گیری مدرن از رسانه برآمد.

شیخ حمد بن خلیفه در باز گشت از واشنگتن دستور انحلال وزارت اطلاع رسانی قطر را صادر و به شیخ حمد بن عبدالعزیز الکواری وزیر سابق اطلاع رسانی دستور داد تا قانون جدیدی را برای کاهش تصدی گری دولت در حوزه رسانه تدوین کند.

این قانون در سپتامبر ۱۹۹۶ در یکی از جلسات هیأت دولت قطر که به ریاست شیخ حمد بن خلیفه امیر سابق قطر تشکیل شد به تصویب هیأت وزیران رسید وبه این ترتیب قطر نخستین کشور عربی بود که نقش نظارتی دولت در مقوله اطلاع رسانی را لغو کرد.

اما امیر قطر که درصدد مقابله غیرتهاجمی با رقیب سنتی خود یعنی عربستان بود به لغو قانون تصدی گری دولت بر امور رسانه بسنده نکرد و مترصد آن بود تا از رسانه غیردولتی برای جریان سازی علیه ریاض استفاده کند.

او اندکی پس از لغو قانون تصدی گری دولت در حوزه رسانه برخی از شخصیت های سیاسی و رسانه ای قطر از جمله شیخ حمد بن جاسم بن جبر آل ثانی وزیر خارجه، شیخ حمد بن سحیم آل ثانی، شیخ حمد بن عبدالعزیز اکواری و شیخ عیسی بن غانم الکواری وزرای سابق اطلاع رسانی و یوسف ابراهیم المالکی مدیر کل وقت خبرگزاری رسمی قطر"قنا" را به یک جلسه خصوص دعوت کرد.

در این جلسه امیر سابق قطر نظر خود را در خصوص تأسیس نخستین رسانه دیداری غیردولتی اعلام کرد و به وزیر خارجه دستور داد تا مقدمات تأسیس چنین شبکه ای را فراهم کند.

بلافاصله آیین نامه تأسیس شبکه الجزیره توسط مجموعه ای از نخبگان سیاسی و رسانه ای قطر تدوین و در نخستین جلسه هیأت دولت به تصویب رسید.

شیوه کار این شبکه که فعالیت خود را رسما از فوریه سال ۱۹۹۶ آغاز کرد تلفیقی از هرم مدیریتی شبکه های سی.ان.ان آمریکا و بی.بی.سی انگلیس و خبرگزاری های فرانس پرس فرانسه و آسوشیتدپرس آمریکا و رویترز انگلیس بود.

شیخ حمد بن عبدالعزیز الکواری، شیخ حمد بن سحیم آل ثانی وزرای اطلاع رسانی سابق و شیخ حمد بن جاسم آل ثانی وزیر خارجه وقت قطر با تهیه لیستی از زبده ترین خبرنگاران و اصحاب رسانه جهان عرب مأموریت یافتند تا با پرداخت حقوق کلان آنان را به استخدام شبکه جدید التاسیس الجزیره درآورند.

کادر زبده شبکه الجزیره تکمیل و اعضاء تحریریه آزادانه قویترین فرد را از بین خود برای تصدی این شبکه انتخاب کردند.

امیرقطر برای آغاز کار این شبکه مبلغ ۱۴۰ میلیون دلار در اختیار هیأت موسسان شبکه قرار داد تا بعدا از رهگذر اگهی های تبلیغاتی به خود کفایی مالی برسد.

قبل از آغاز آزمایشی این شبکه، شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر قطر در دیدار با کارکنان الجزیره که از ۲۲ کشور عربی تشکیل می شدند صریحا از آنان خواست تا بدون هیچگونه ملاحظه و خود سانسوری کار خود را آغاز کنند.

او تاکید کرد برای اینکه شبکه الجزیره مخاطبین عرب زبان خود را جذب کنند انتقاد را از امیر قطر و خانواده او و اعضاء دولت آغاز کنند و در این خصوص هیچگونه خط قرمزی وجود ندارد.

این شبکه با برخورداری از حرفه ای ترین کادر خبری توانست در کمتر از ۳ سال ۴۰ میلیون مخاطب را در سراسر جهان جذب کند که بیشترین رقم مخاطب یک رسانه عربی تلقی می شود.

شبکه الجزیره یک جریان سازی وسیعی علیه عربستان، بحرین و امارات آغاز کرد تا جایی که این ۳ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس دفاتر نمایندگی الجزیره در پایتخت های خود را تعطیل کردند.

این شبکه در میان رسانه های عربی تا قبل از تأسیس شبکه سعودی العربیه بالاترین رقم حقوق را به هیأت تحریریه خود پرداخت می کند که بالاترین دستمزد سالانه ۴۰۰ هزار دلار و پایین ترین دستمزد خبرنگاران این شبکه سالانه ۱۰۰ هزار دلار بالغ می شود.

عربستان به شدت نسبت به جریان سازی و افشاگری این رسانه قطری علیه حاکمان آل سعود حساس شد به گونه ای که ۶ سال پس از کشمکش سیاسی و رسانه ای بین دوحه و ریاض، ملک عبدالله ولیعهد وقت و پادشاه بعدی عربستان درصدد مقابله جدی با این پدیده رسانه ای جدید برآمد.

او سر انجام در دسامبر سال ۲۰۰۳ میلادی از نخبگان سیاسی و رسانه ای عربستان برای تجزیه و تحلیل راهکارهای مقابله با این شبکه قطری به نشستی در کاخ یمامه در غرب ریاض دعوت به عمل آورد.

در این نشست شاهزاده سعود الفیصل وزیر خارجه وقت، فواد بن عبدالسلام الفارسی، ایاد امین المدنی، ماجد القصبی، عبدالعزیز الخوجه، داوود الشریان، جمال خاشقچی و هشام حافظ از نخبگان سیاسی و رسانه ای عربستان شرکت داشتند.

ولیعهد عربستان که به دلیل بیماری برادر خود فهد بن عبدالعزیز پادشاه وقت عربستان عملا اداره امور کشور را به عهده داشت شرحی از سیاست های تخریبی رسانه الجزیره قطر علیه ریاض ارائه داد و خواستار ارائه پیشنهادهایی برای تقابل با این رسانه شد.

هر یک از شرکت کنندگان پیشنهادی از جمله هماهنگی با کشورهای دوست در جهان برای تعطیلی دفاتر شبکه الجزیره، قطع فرکانس های ماهواره ای، پرداخت مشوق های مالی برای استعفای خبرنگاران الجزیره ارائه دادند اما هیچ یک از این پیشنهادها مورد موافقت شاهزاده عبدالله بن عبدالعزیز ولیعهد وقت عربستان قرار نگرفت.

او در پایان راه حلی ارائه داد و گفت " افعی را باید با افعی قویتری از میان برد" به این مفهوم که عربستان باید شبکه ای به مراتب قویتر از الجزیره تاسیس کند.

او مبلغ یک میلیارد دلار بصورت چک نقدی در اختیار ایاد امین المدنی وزیر سابق اطلاع رسانی عربستان برای تاسیس یک شبکه ماهواره ای قدرتمند قرار داد و تاکید کرد که دستمزد کادر خبری این شبکه جدید التاسیس سعودی باید ۳ برابر دستمزد کارکنان الجزیره باشد.

شبکه العربیه در ۳ مارس ۲۰۰۳ رسما کار خود را آغاز کرد اما به دلیل دخالت های وزارت اطلاع رسانی عربستان در کار هیات تحریریه، نتوانست موفقیت چندانی بدست آورد و در کمترین مدت به دلیل شیوه غیرحرفه ای اطلاع رسانی، مخاطبین خود را از دست داد.

با این حال عربستان به لحاظ کمی بیشترین شمار شبکه های فعال رسانه ای را در جهان عرب در اختیار دارد به گونه ای که یکصد شبکه ماهواره ای دیداری با گردش مالی سالانه ۱۰ میلیارد دلار به صورت شبانه روز علیه ایران و محور مقاومت جریان سازی می کنند.

از سوی دیگر این رسانه ها که اغلب گردانندگان آن را افرادی از مصر، لبنان، سوریه، فلسطین و عراق تشکیل می دهند بصورتی ناشیانه و غیرحرفه ای درصدد ارائه یک چهره کاملا دموکراتیک و انسانی از رژیم آل سعود به افکار عمومی جهان بر می آیند.

قطر نیز یک مجموعه بزرگ رسانه ای تحت عنوان مجموعه الجزیره متشکل از ۱۴ کانال با تخصص های مختلف در اختیار دارد که به صورتی حرفه ای و هدفمند سیاست های دولت قطر را توجیه می کند.

اما دولت امارات علیرغم مساحت محدود جغرافیایی خود یک شهرک بزرگ رسانه ای با بیش از یکصد استودیو مجهز به آخرین فناوری های روز رسانه ای را در اختیار دارد که این استودیوها نوعا در اجاره سایر کشورها قرار می گیرد.

لذا علیرغم اینکه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس فاقد ساختار های دموکراتیک هستند اما به خوبی دریافته اند که با استفاده از ابزار رسانه می توانند ضمن حفظ پایداری اجتماعی و سیاسی خود تعریف جدیدی از مفهوم امنیت ملی در داخل و در سطح جهان ارائه دهند.

۳۱۱۳۱۱