سد «مارون ۲» تالاب شادگان را خشک می‌کند/ احتمال افزایش ریزگردها

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: طرح ساخت سد مارون۲ بر سرچشمه اصلی رودخانه مارون برنامه‌ریزی شده و مطالعات آن سال گذشته به پایان رسیده ولی عملیات آن نهایی نشده است؛ ساخت این سد کشاورزی شهرهای بهبهان، شادگان و ماهشهر را به خطر می‌اندازد.

مطالعات ساخت سد مارون۲ از چند سال قبل آغاز شده و در این مدت شاهد واکنش‌های بسیاری در مخالفت با ساخت این سد در سطح کشور بودیم ولی همچنان وزارت نیرو بر ساخت این سد اصرار دارد.

گنجایش ذخیره سد مارون ۲، ۱۷۷ میلیون مترمکعب پیش‌بینی شده و ساخت یک نسخه دیگر از آن و درست در بالادست رودخانه مارون باعث کاهش شدید آورد این رودخانه می‌شود.

مرگ ۳رود با ساخت سد مارون۲ / بحران در انتظار محیط زیست

فعال محیط زیست خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: حداقل سهمیه‌ای که برای تالاب شادگان از سوی سازمان آب و برق و محیط زیست خوزستان تعیین شده است، حدود یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب است ولی سدسازی‌هایی که در کنار احداث بندها انجام شده به خصوص بندهای حوزه کشاورزی باعث تأمین نشدن حق‌آبه تالاب شده است.

فیصل عامری ادامه می‌دهد: سد مخزنی مارون (یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره‌سازی)، سد گره (حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره‌سازی)، بند کشاورزی شهدای بهبهان (۱۳ هزار هکتاری)، جایزان (۹ هزار هکتاری)، رامشیر (۲۰ هزار هکتاری) و شادگان (۱۰ هزار هکتاری) از جمله این سدها و بندهای کشاورزی هستند.

وی با اشاره به اینکه علاوه بر این سدها و بندهای نامبرده یک‌سری برداشت‌های بسیار سنگین هم از سوی پمپ‌های غیرمجاز وجود دارد، عنوان می‌کند: در بالادست مارون انواع برداشت‌ها صورت می‌گیرد و این موضوع در «لنده» و «چاروسا» قابل مشاهده است.

فعال محیط زیست خوزستان اظهار می‌کند: با تمام این تفاسیر شاید حتی ۵ درصد حق‌آبه تالاب شادگان تأمین نشود مگر با بارندگی زیاد و همان حق‌آبه‌ای که از رودخانه کارون برای تالاب شادگان در نظر گرفته شده بود، قطع شده است.

وی می‌گوید: با چنین اوضاعی اگر سد مارون۲ ساخته شود، تیر خلاص به کشاورزی، نخیلات و تالاب شادگان و هیچ جای امیدواری برای نجات این‌ها نیست؛ با ساخت این سد همین ۵ درصد حق‌آبه تالاب شادگان هم قطع می‌شود چون این سد سه رود اصلی را به طرف دهدشت، چرام و چنگلوا منحرف کرده و نه تنها پساب آنها هم به مارون برنمی‌گردد بلکه به آلودگی تبدیل و وارد سد کوثر می‌شود، سدی که آب شرب بهبهان و هزاران روستای دیگر را تأمین می‌کند.

عامری اضافه می‌کند: در مخالفت با ساخت سد مارون۲ تنها مسئله شادگان مطرح نیست بلکه از ۹ رود ورودی به مارون که پنج مورد آن دائمی و چهار مورد فصلی هستند، سه رود با مشخصات شور، لب‌شور و فصلی بسته می‌شوند.

فعال محیط زیست خوزستان تاکید می‌کند: در صورت تحقق عملیات ساخت سد مارون۲ برای بهبهان، جایزان، رامشیر، ماهشهر و شادگان فاجعه رخ می‌دهد.

تالاب شادگان و نخلستان‌های منطقه در معرض انقراض

فعال محیط زیست خوزستانی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر تصریح می‌کند: قطعاً وقتی آب در بالادست برداشت شود، این موضوع بر همه چیز اثر می‌گذارد؛ مظلوم‌ترین بخش البته طبیعت، تالاب شادگان و خود رودخانه مارون و زیستمندان آن است چون انسان‌ها برای برداشت حداکثری تلاش دارند؛ این موضوع باعث تنش اجتماعی بین بالادست و پایین دست هم می‌شود.

با احداث سد مارون یک در بالادست تالاب شادگان کشاورزی را توسعه داده‌اند و به همین علت آب کمتر به سمت تالاب شادگان سرازیر می‌شود

کرامت حافظی ادامه می‌دهد: در پایین‌دست با وجود برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری دولت برای برداشت و کشاورزی بهتر ولی حالا با کمبود مواجه می‌شود؛ در نهایت هم بیشترین آسیب به تالاب و نخلستان‌ها (به عنوان کشت دائم) در پایین‌دست وارد می‌شود.

او عنوان می‌کند: سد مارون یک در بالادست تالاب شادگان کشاورزی را توسعه داده‌اند و به همین علت آب کمتر به سمت تالاب شادگان سرازیر می‌شود؛ ساخت یک‌سری سدهای جدید از جمله مارون۲ (آبریز) هم در حال پیگیری است.

این فعال محیط زیست خوزستانی یادآور می‌شود: ساخت سدهای جدید در بالادست مخاطراتی را برای تالاب شادگان به دنبال دارد که مهمترین آن رعایت نشدن اولویت قانونی حق‌آبه زیستی (مقدم بودن بر صنعت و کشاورزی) است؛ شادگان و بهبهان اراضی کشاورزی دارند و اراضی منطقه دهدشت هم در حال افزایش است در حالی که همه این تأمین آب پیش‌بینی شده برای استفاده در این کشاورزی‌ها حق‌آبه تالاب محسوب می‌شود.

حافظی با اشاره به در مخاطره بودن آینده تالاب شادگان اضافه می‌کند: طبق اولویت قانونی حق‌آبه این تالاب بعد از شرب باید تأمین شود ولی در سال‌های گذشته شروع فعالیت صنایع فولاد باعث شده تا فولاد شادگان از حق‌آبه این تالاب بهره‌مند شود.

رودهای مارون و جراحی وضعیت خوبی ندارند / ساخت سد مارون ۲ چالش زیست‌محیطی به دنبال دارد

نماینده مردم ماهشهر و امیدیه در مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان می‌کند: اگر اجرایی شدن عملیات ساخت سد مارون۲ محقق شود، نابودی کشاورزی جنوب و جنوب شرق خوزستان در شهرهای مختلف از جمله بهبهان، آقاجری، امیدیه، رامهرمز، ماهشهر، هندیجان و شادگان را به دنبال دارد.

حبیب آغاجری با اشاره به اینکه با اجرای سد مذکور حیات تالاب شادگان و کشاورزی منطقه تهدید می‌شود، ادامه می‌دهد: اجرای سد مارون۲ یعنی نابودی کشاورزی در شهرهای مذکور چون مارون و جراحی هم‌اکنون وضعیت خوبی ندارند و آورد این ۲ رودخانه جوابگوی نیازها نیست.

او تصریح می‌کند: کشاورزان حوضه آبی مارون و جراحی هم‌اکنون در زمینه کشت محصولات به‌خصوص برای کشت تابستان به شدت با بی آبی مواجه هستند و در صورت ساخت سد مارون۲ کشاورزی نابود می‌شود.

از وزارت نیرو و سازمان محیط زیست درخواست می‌شود که یک بازنگری جدی برای اجرایی شدن عملیات ساخت سد مارون۲ داشته باشند

نماینده مردم ماهشهر و امیدیه در مجلس عنوان می‌کند: از همه مسئولان درخواست می‌شود که نه تنها برای حفظ کشاورزی بلکه برای جلوگیری از نابودی محیط زیست و طبیعت منطقه از ساخت این سد جلوگیری کنند.

آغاجری بیان می‌کند: از وزارت نیرو و سازمان محیط زیست درخواست می‌شود که یک بازنگری جدی برای اجرایی شدن عملیات ساخت سد مارون۲ داشته باشند.

وی خبر می‌دهد: مرکز پژوهش‌های مجلس مطالعاتی علمی در خصوص این طرح داشته و اعلام کرده که اجرایی شدن طرح ساخت سد مارون ۲ فاجعه زیست‌محیطی به دنبال دارد و نباید اجرایی شود.

لزوم جلوگیری از ایجاد کانون‌های ریزگرد در مناطق شرقی خوزستان

یک کارشناس مسائل آب نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان می‌کند: در طرح‌های توسعه در بخش‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی و مصارف شرب برنامه‌ریزی‌های اشتباهی صورت گرفته ولی به این معنی نیست که در برخی موارد کار خوبی انجام نشده است؛ وقتی وضعیت منابع آبی به صورت کلی مورد رصد و پایش قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد حتماً یک جا اشتباه صورت گرفته و با اقلیم منابع آبی کشور منطبق نبوده است.

داریوش بهارلویی با اشاره به اینکه بیشتر مصب رودخانه مارون (حدود ۶۰ درصد) در حوزه خوزستان قرار گرفته است، ادامه می‌دهد: بالادستی‌ها این نگرانی را اعلام کرده‌اند که حق‌آبه خوزستانی‌ها از گذشته مشخص بوده و توسعه کشاورزی و نیاز بیشتر آنها به آب نباید مانع احداث سد شود.

در بالادست اگر اقدامی بدون نقشه، تفکر، راهبرد و مطالعات دقیق انجام شود، مسلماً آثار بدی به دنبال دارد

وی با اشاره به اینکه سد مارون تنها سدی است که آب ذخیره آن با میزان مصرف برابر است، می‌گوید: در بالادست اگر اقدامی بدون نقشه، تفکر، راهبرد و مطالعات دقیق انجام شود، مسلماً آثار بدی به دنبال دارد؛ در این خصوص باید حتماً به کانون‌های ریزگرد در مناطق شرقی خوزستان هم توجه داشته باشیم.

این کارشناس حوزه آب می‌افزاید: اضافه کردن هر نیازی بر این سیستم منابع آبی که هم‌اکنون نیز شکننده است، برای همین سد مارون۲ برای خوزستان، تالاب شادگان، نخیلات و نیاز آبی کشاورزان اثرگذار خواهد بود.

وی یادآور می‌شود: تأمین آب شرب همواره در اولویت است ولی اگر بنا به کمک کردن به منطقه باشد، راهکارش ساخت سد یا توسعه کشاورزی نیست، بلکه باید از راهکارهای مناسب جایگزین منطبق با شرایط برای اشتغالزایی و تزریق ثروت استفاده کرد؛ به صورت کلی در تمام کشور باید با مکانیزه شدن کشاورزی، شبکه‌های آبیاری نوین و فاصله گرفتن از برداشت آب به صورت سنتی در راستای مصرف بهینه آب حرکت کنیم.

بهارلویی با اشاره به اینکه در شرایط فعلی هر نوع راهبردی باید با مطالعات کامل و در نظر گرفتن تمام شرایط به خصوص شاخص‌های محیط زیستی ارائه شود، می‌گوید: تعادل منطقه اگر به هم خورد، کشاورزی، نخیلات، محیط زیست، تالاب و دیگر بخش‌ها از بین می‌روند؛ تالاب‌ها اگر از بین رفت، چند سال بعد مثل دریاچه ارومیه به دنبال راهکار احیا هستیم و این پروسه اصلاً درست نیست.

وی با یادآوری اینکه سد بد نیست ولی استفاده صحیح از آن مهم است، می‌گوید: تلفیق علم و دانش با خرد بشری مهم است و می‌توان از ابزار به شکل صحیح استفاده کرد ولی تعجیل در کار ساخت سد مارون۲ تعادل منطقه را دستخوش تغییرات جدی می‌کند.

هیچ آبی از رودخانه مارون - جراحی به تالاب شادگان نمی‌رسد

مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خوزستان نیز آذر ماه سال گذشته در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در واکنش به تبعات زیست محیطی سد در حال احداث مارون۲ بر تالاب شادگان بیان کرد: اواخر سال ۱۴۰۰ نشست کمیته ارزیابی سد مارون۲ در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار و مخالفت خود را با ساخت این سد اعلام کردیم؛ این مخالفت در صورتجلسه هم قید شده ولی سازمان حفاظت محیط زیست با ساخت این سد موافقت ضمنی داشت.

محمدجواد اشرفی یادآور شد: البته قرار است بعد از برطرف کردن ایرادهای گزارش ارزیابی از سوی متولیان امر، مجوز محیط‌زیستی ساخت این سد صادر شود؛ با توجه به ضعیف بودن گزارش ارزیابی محیط‌زیستی سد مارون ۲، مخالفت خود را اعلام کرده بودیم چون رکن اصلی این ارزیابی باید بررسی تأثیر در معیشت و مسائل اجتماعی باشد که در این گزارش از آن غفلت شده بود.

مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خوزستان تأکید کرد: ساخت سد مارون ۲ برای توسعه بخش کشاورزی و مصارف دیگر پیش‌بینی شده که با توجه به حجم مخزن آن بارگذاری بیشتری انجام می‌شود، بنابراین قطعاً با ساخت سد مارون۲ هیچ آبی از رودخانه مارون - جراحی به تالاب شادگان نمی‌رسد.

اشرفی در پاسخ به این سوال که «چرا با وجود مخالفت فعالان زیست‌محیطی اما وزارت نیرو بر ساخت این سد اصرار دارد؟» گفت: استدلال وزارت نیرو این است که نیاز آبی در خوزستان آنقدر زیاد نیست و با افزایش راندمان آبیاری در این استان می‌توان نیازهای خود را تأمین کند؛ یعنی در خوزستان باید با صرفه‌جویی راندمان آبیاری را از ۳۰ درصد به متوسط ۴۵ درصد (میانگین کشوری) برسانیم.

درخواست از وزارت نیرو برای لغو عملیات احداث سد مارون۲

او با اشاره به اینکه ساخت سد مارون۲ انتقال بین حوضه‌ای هم محسوب می‌شود که این موضوع به سازمان محیط زیست منعکس شده است، تشریح کرد: از وزارت نیرو درخواست شده که اگر حوضه مارون آب مازادی دارد، اول ساختارها را اصلاح، الگوی کشت را تعدیل و آبیاری مکانیزه را اجرا کنند و در نهایت اگر آب مازادی وجود داشت، ساخت سد مارون۲ را در دستور کار قرار دهند.

مدیرکل سابق حفاظت محیط زیست خوزستان در خصوص گلایه فعالان محیط زیست خوزستان نسبت به تأمین نشدن حق‌آبه تالاب بین‌المللی شادگان عنوان کرد: اداره‌کل محیط‌زیست خوزستان هم بر تأمین حق‌آبه این تالاب تأکید دارد؛ در شرایط نرمال تالاب شادگان باید سالانه ۳۸ مترمکعب بر ثانیه حق‌آبه از رودخانه مارون دریافت کند ولی در حال حاضر حتی سه مترمکعب هم تأمین نمی‌شود و تالاب عملاً با زهاب‌های نیشکر زنده مانده است.

برای تالاب شادگان پنج مترمکعب حق‌آبه از رودخانه کارون اختصاص داده شده ولی همین مقدار هم تأمین نشده است

وی ادامه داد: برای تالاب شادگان پنج مترمکعب حق‌آبه از رودخانه کارون اختصاص داده شده ولی همین مقدار هم تأمین نشده است؛ از این طریق فقط حدود ۲ مترمکعب بر ثانیه آب به تالاب می‌رسد.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان با اشاره به اینکه اگر تالاب شادگان نابود شود حتماً فاجعه بزرگی رخ می‌دهد، تأکید کرد: برخی روزها از رودخانه مارون هیچ آبی وارد تالاب شادگان نمی‌شود، پس بارگذاری جدید روی این حوضه کار غلطی است و امکان ایجاد تنش‌های اجتماعی، اقتصادی و امنیتی را دارد؛ قطعاً سرمایه‌گذاری مهم‌تر از تالاب شادگان وجود ندارد و حیات آن صرف‌نظر از ثبت در کنوانسیون‌های بین‌المللی به دلیل تنوع زیستی، تأثیرگذاری در تأمین معیشت خانوارها، ارزش‌های کارکردی و اکولوژیکی آن اهمیت دارد.

مهمترین راهکار پیشنهادی جلوگیری از انتقال آب بین حوضه‌ای برای مصرف غیر شرب است که بارها از سوی مسئولان ملی و به خصوص وزیر نیرو ممنوع اعلام شده است.

توجه داشتن به نقاط قوت مناطق مختلف برای احداث کارخانه‌ها، صنایع و پروژه‌های سرمایه گذاری غیرصنعتی یا توسعه کشاورزی با الگو گرفتن از سند آمایش سرزمینی و همچنین جلوگیری از سدسازی‌های بی‌رویه برای ممانعت از دست‌اندازی به طبیعت از مهمترین راهکارهایی هستند که باید مدنظر قرار بگیرند.