نگاهی به تاریخچه VAR درفوتبال دنیا/ اولین تجربه ایران پس از۱۱سال

به گزارش خبرنگار مهر، دیدار معوقه هفته پنجم تیم‌های فوتبال استقلال و پرسپولیس که صد و دومین دربی پایتخت بود، در حالی برگزار شد که برای نخستین بار در تاریخ لیگ برتر فوتبال ایران از سیستم کمک داور ویدئویی (VAR) استفاده شد و در همین تجربه اول توانست روی نتیجه مسابقه مؤثر باشد.

در حالی که پرسپولیس با نتیجه یک بر صفر پیش بود در دقایق پایانی بازی، تکل علی نعمتی زیر پای پیمان بابایی یک صحنه مشکوک را خلق کرد که بنیادی فر آن را پنالتی تشخیص نداد اما پس از بازبینی صحنه این بار اعلام ضربه پنالتی کرد تا بازی به تساوی کشیده شود.

استارت VAR از کدام کشور خورد؟

لیگ فوتبال هلند در فصل ۲۰۱۲-۲۰۱۳ تصمیم گرفت به طور آزمایشی از سیستم ویدئوچک استفاده کند. پس از اینکه این فصل به طور موفقیت آمیز پشت سر گذاشته شد آنها به «بورد بین المللی فوتبال» که مسؤول قانون گذاری در فوتبال است پیشنهاد کردند که سیستم ویدئو چک را به طور رسمی در مسابقات فوتبال اجرا کند. اما «سپ بلاتر» رییس سابق فیفا نسبت به وجود تکنولوژی در فوتبال خوشبین نبود و تا سال ۲۰۱۵ زمانی که به دلیل رسوایی مالی برکنار شد این پیشنهاد نادیده گرفته شد.

«جیانی اینفانتینو» که پس از «بلاتر» ریاست فیفا را برعهده گرفت نگاهی کاملاً متفاوت به تکنولوژی داشت و اجرای آزمایشی VAR را در سال ۲۰۱۶ به تصویب رساند. با این حال اولین استفاده آنلاین از کمک داور ویدئویی سال ۲۰۱۶ در لیگ صورت گرفت.

ابتدا در سال ۲۰۱۶ در ایالات متحده آمریکا در تعدادی از مسابقات سطح پایین از این تکنولوژی بهره گرفته شد و سپس در سال ۲۰۱۷ لیگ برتر فوتبال استرالیا به نخستین لیگ در جهان تبدیل شد که به طور رسمی از سیستم کمک داور ویدئویی استفاده کرد. در اروپا هم این تکنولوژی به مرور در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به لیگ‌های فوتبال راه پیدا کرد.

اولین تجربیات VAR در سطح بین المللی

در سطح تیم‌های ملی، VAR برای اولین بار در یک بازی دوستانه بین‌المللی بین فرانسه و ایتالیا در ژوئن ۲۰۱۶ استفاده شد.

"فیفا در مسابقات جام باشگاه‌های جهان که در سال ۲۰۱۶ برگزار شد به طور آزمایشی از این فناوری بهره گرفت"فیفا در مسابقات جام باشگاه‌های جهان که در سال ۲۰۱۶ برگزار شد به طور آزمایشی از این فناوری بهره گرفت. کمک داوران ویدئویی در طول این مسابقات مورد آزمایش قرار گرفت و این سیستم برای اولین بار در نیمه اول بازی نیمه نهایی بین اتلتیکو ناسیونال و کاشیما آنتلرز پس از بررسی پخش مجدد ویدئویی، یک ضربه پنالتی اعلام کرد. فیفا پس از انجام تست‌های آزمایشی در بازی‌های دوستانه و برخی تورنمنت‌ها، استفاده از VAR را در جام جهانی ۲۰۱۸ تأیید کرد.

سیستم کمک داور ویدئویی برای نخستین بار در جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه در دیدار افتتاحیه میان روسیه و عربستان که با برتری ۵ بر صفر تیم میزبان همراه بود به طور رسمی استفاده شد تا دنیای فوتبال دوران جدیدی از داوری را تجربه کند. البته VAR در این مسابقه حضور داشت اما در بازی مداخله نکرد.

اما دیدار تیم‌های فرانسه و استرالیا در همین مسابقات نخستین باری بود که VAR در یک بازی فوتبال مداخله می‌کند. در این مسابقه بازیکن استرالیا روی مهاجم فرانسه خطا کرد اما داور مسابقه این صحنه را خطا اعلام نکرد اما کمک داور ویدئویی رأی به پنالتی داد و نهایتاً داور وسط زمین با توقف بازی و بازبینی صحنه، برای اولین بار در تاریخ این فناوری، رأی خود را برگرداند و به نفع تیم فرانسه پنالتی اعلام کرد.

VAR در لیگ جزیره

سیستم کمک داور ویدئویی در لیگ جزیره یک سال پس از جام جهانی وارد شد.

لیگ برتر انگلیس در فصل ۲۰۱۸ به حضور کمک داور ویدئویی رأی نداد تا VAR در فصل ۲۰۱۹ به طور رسمی در فوتبال انگلستان مورد استفاده قرار بگیرد. هدف از این تأخیر، افزایش آموزش، کسب تجربه و بهره‌گیری از تجربه دیگر کشورها و رفع خطاهای احتمالی این تکنولوژی بود.

دیدار افتتاحیه در فصل ۲۰۱۹ بین تیم‌های لیورپول و نورویچ سیتی که با برتری ۴ بر یک لیورپول به پایان رسید نخستین باری بود که در لیگ برتر انگلیس از سیستم کمک داور ویدئویی استفاده شد. VAR در این مسابقه ۸ بار مداخله کرد اما هیچکدام از این موارد به تغییر نظر داور منجر نشد.

نخستین باری که VAR در لیگ انگلیس در بازی مداخله کرد و منجر به تغییر نظر داور شد در دیدار تیم‌های منچسترسیتی و وستهام یونایتد بود که با برتری ۵ بر صفر منچسترسیتی به پایان رسید. در این مسابقه داور مسابقه ابتدا گل رحیم استرلینگ را قبول اعلام کرد اما پس از بازبینی صحنه در اتاق کمک داور ویدئویی، این گل آفساید اعلام شد تا نخستین گل مردود در تاریخ لیگ برتر انگلیس به ثبت برسد.

مقر کمک داور ویدئویی در لیگ انگلیس در یک مجتمع تجاری لوکس و پیشرفته با نام «استاکلی پارک» در شهر لندن است و کمک داوران ویدئویی برای مسابقات باید در اتاقی که برای داوران تعبیه شده است و مجهز به سیستم‌های ارتباطی و تصویری است حضور پیدا کنند.

لالیگا

VAR برای نخستین بار از فصل ۲۰۱۸ در لالیگا مورد استفاده قرار گرفت. نخستین گلی که در لیگ فوتبال اسپانیا به واسطه VAR تأیید شد در هفته دوم در دیدار تیم‌های اسپانیول و والنسیا بود.

"البته VAR در این مسابقه حضور داشت اما در بازی مداخله نکرد.اما دیدار تیم‌های فرانسه و استرالیا در همین مسابقات نخستین باری بود که VAR در یک بازی فوتبال مداخله می‌کند"در این مسابقه ضربه ایستگاهی «گرانرو» پس از برخورد با تیر دروازه به زمین برخورد کرد و به زمین بازی برگشت. داور مسابقه ابتدا اعلام کرد که توپ از خط دروازه عبور نکرده است اما پس از بررسی این صحنه در اتاق کمک داور ویدئویی، اعلام شد که توپ از خط عبور کرده است و گل تیم اسپانیول تأیید شد.

لازم به ذکر است که در لالیگا از سیستم «hawk-eye»(چشم شاهین) که برای تشخیص عبور توپ از خط دروازه به کار گرفته می‌شود استفاده نمی‌شود. به همین دلیل در این صحنه کمک داور ویدئویی مداخله کرد.

بوندس‌لیگا

در بوندس‌لیگا آلمان برای نخستین بار سیستم کمک داور ویدئویی در فصل ۲۰۱۷-۲۰۱۸ به کار گرفته شد و در هر ۳۶۰ مسابقه مورد استفاده قرار گرفت.

در دیدار افتتاحیه این فصل میان تیم‌های بایرن مونیخ و بایرلورکوزن در دقیقه ۵۵ پس از اینکه «چارلز آرانگوئز» بازیکن لورکوزن در محوطه جریمه «لواندوفسکی» را سرنگون کرد داور ابتدا پنالتی تشخیص نداد اما پس از مشورت با کمک داور ویدئویی، این صحنه را پنالتی اعلام کرد تا گل سوم بایرن مونیخ هم به ثمر برسد.

پس از این اتفاق، داور مسابقه از این تصمیم VAR ابراز رضایت کرد و گفت: این دقیقاً همان لحظه‌ای است که تکنولوژی باید به عادلانه تر شدن بازی کمک کند. ما داوران بی نقص نیستیم، گاهی اوقات اشتباه می‌کنیم. اگر بتوانیم این اشتباهات را با کمک داوران ویدئویی تصحیح کنیم، فوق العاده است.

در قاره آسیا

ژاپن در یک ژانویه ۲۰۲۰ برای نخستین بار در دیدار نهایی جام اپراتوری که بین دو تیم «ویسل کوبه» و «کاشیما آنتلرز» برگزار شد از سیستم کمک داور ویدئویی بهره گرفت.

در جام جهانی زیر ۲۰ سال که سال ۲۰۱۷ در کشور کره جنوبی برگزار شد فیفا برای نخستین بار در مسابقات رده‌های پایه از سیستم کمک داور ویدئویی استفاده کرد و همین مساله کمک قابل توجهی به فوتبال این کشور کرد و از فصل بعد هم آنها در لیگ‌های خود از این تکنولوژی بهره مند شدند.

کشورهای امارات و عربستان هم نخستین تجربه حضور VAR در لیگ‌های داخلی خود را در سال ۲۰۱۸ تجربه کردند

واکنش‌ها به VAR

در سطح جهان انتقادات و حمایت‌های متفاوتی از سوی افراد مختلف مبنی بر استفاده از این تکنولوژی در فوتبال مطرح شده است.

برای نمونه «تیری هانری» در اظهار نظری در خصوص این تکنولوژی گفته بود که کمک داور ویدئویی موجب هدر رفتن بخشی از زمان مسابقه می‌شود و همین مساله از جذابیت‌های یک مسابقه می کاهد و ضمن اینکه امکان تصمیم لحظه‌ای یا واکنش شادی پس از گل را مختل می‌کند و بازیکن و هوادار نیم داند که آیا باید پس از گل شادی کند یا باید منتظر تصمیم VAR بماند. چنین مسأله‌ای به افزایش نقطه ضعف فوتبال نسبت به ورزش‌هایی مانند راگبی، تنیس و فوتبال آمریکایی منجر می‌شود.

در مقابل چنین نقدی برخی دیگر می‌گویند هدف VAR دستیابی به عدالت است و ثانیه‌ها و دقایقی که برای بررسی مجدد مصرف می‌شود برای یک کار ارزشمند و دستیابی به تصمیم صحیح است تا عدالت در مسابقه رعایت شود. به همین دلیل این زمان‌های هدر رفته نسبت به نتیجه‌ای که در بر دارد متناسب است هر کسی حاضر است به خاطر رسیدن به چنین عدالتی این زمان در مسابقه مصرف بشود.

تصمیم جنجالی VAR در لیگ انگلیس

در هفته هفتم لیگ برتر انگلیس در فصل جاری و در دیدار تیم‌های تاتنهام و لیورپول، یکی از بحث‌برانگیزترین تصمیمات VAR گرفته شد. در این مسابقه تیم لیورپول توسط «لوئیز دیاز» به گل می‌رسد اما کمک داور ویدئویی گل صحیح این تیم را مردود اعلام کرد.

پس از این مسابقه انتقادات فراوانی از عملکرد کمک داور ویدئویی در این مسابقه در رسانه‌ها مطرح شد و فدراسیون فوتبال انگلیس با انتشار مکالمات ضبط شده از دلیل این اشتباه پرده برداشت.

کمیته داوران لیگ برتر توضیحی در مورد این تصمیم منتشر کرد. در این متن آمده است: «پس از اینکه مسؤولان داخل زمین گل را به دلیل آفساید رد کردند، مرحله و فرآیند بررسی توسط VAR به درستی انجام شد.

"لیگ برتر انگلیس در فصل ۲۰۱۸ به حضور کمک داور ویدئویی رأی نداد تا VAR در فصل ۲۰۱۹ به طور رسمی در فوتبال انگلستان مورد استفاده قرار بگیرد"تصویر ایجاد شده نشان می‌دهد که «لوئیس دیاز» خارج از آفساید است، بدون نیاز به درج خط دوم. در یک لحظه به دلیل از دست دادن تمرکز VAR به اشتباه «بررسی کامل» را اعلام کرد، بنابراین به طور سهوی تصمیم داخل زمین را تأیید کرد. او این کار را بدون هیچ گفت‌وگویی با AVAR (دستیار VAR) انجام داد.

سپس مسابقه بلافاصله شروع شد. پس از چند ثانیه، اپراتور Replay و سپس AVAR نتیجه بررسی کامل را با VAR جویا شدند و از او خواستند تصویر ایجاد شده را بازبینی کند، با اشاره به اینکه تصمیم اولیه در زمین آفساید بود، اما این موضوع در هیچ نقطه‌ای از مسابقه به تیم داخل زمین اطلاع داده نشد. تیم VAR سپس بررسی کرد که آیا می‌توان بازی را در آن نقطه متوقف کرد، اما VAR و AVAR به این نتیجه رسیدند که پروتکل VAR در قوانین بازی اجازه نمی‌دهد چنین اتفاقی بیافتد و به این نتیجه رسیدند که مداخله امکان‌پذیر نیست چرا که بازی دوباره شروع شده بود.»

کمیته داوران در ادامه در مورد تکرار نشدن این اشتباه در بازی‌های دیگر افزود: «یک پروتکل جدید ارتباطی برای افزایش وضوح ارتباط بین داور و تیم VAR در رابطه با تصمیمات درون زمینی ایجاد خواهد شد.»

تفاوت با درخواست پرسپولیس

ماهیت آنچه که در این مسابقه رقم خورد با آنچه که در دربی ۱۰۲ رقم خورد متفاوت است.

در دربی ۱۰۲ پایتخت تیم پرسپولیس نسبت به عملکرد VAR در این مسابقه به صورت رسمی شکایت کرده و خواستار انتشار مکالمات داوران شده است.

اما خداداد افشاریان رییس کمیته داوران فدراسیون فوتبال، در پاسخ به این سوال که مسؤولان تیم پرسپولیس خواستار انتشار مکالمه داوران با سیستم کمک داوران ویدئویی شده‌اند، گفت: به هیچ وجه مکالمات کمک داور ویدئویی و داور اصلی قابل پخش نیست، فیفا اجازه این کار را نخواهد داد و ما منتشر نخواهیم کرد و در ضمن اصلاً این مکالمات ضبط نشده است که بخواهد منتشر شود، برای ضبط کردن این مکالمات نیاز به مجوز فیفا داریم و برای همین مکالمات ضبط نشده است.

راه دراز VAR در ایران

پای VAR بالاخره با تأخیری طولانی به فوتبال ایران باز شد. حدود ۱۱ سال پس از تجربه آزمایشی آن در فوتبال هلند، ۵ سال پس از اولین حضور آن در جام جهانی و دیرتر از کشورهای اروپایی و مدعیان آسیایی، این تکنولوژی در فوتبال ایران مورد استفاده قرار گرفت.

در دربی ۱۰۲ برای نخستین بار در مسابقات لیگ برتر ایران از سیستم کمک داور ویدئویی استفاده شد که همین اتفاق اشتباهات و مشکلاتی را هم ایجاد کرد. بازیکنان بارها با داور صحبت کردند و درخواست بازبینی صحنه را داشتند و تلاش می‌کردند بر روی نظرات او تأثیرگذار باشند. مسأله‌ای که در فوتبال روز دنیا کمتر شاهد آن هستیم. طبق قوانین داوری فیفا، در صورتی که بازیکنی از داور درخواست بازبینی صحنه را داشته باشد باید با کارت زرد جریمه شود.

دستورالعمل فیفا در مورد کمک داور ویدئویی محدودیت‌های زیادی را برای بازیکنان و نیمکت نشینان ایجاد کرده تا داور بتواند با آرامش و بدون هیچ فشاری تصمیم گیری کند.

"نخستین گلی که در لیگ فوتبال اسپانیا به واسطه VAR تأیید شد در هفته دوم در دیدار تیم‌های اسپانیول و والنسیا بود"بر اساس یکی از این دستورالعمل‌ها در صورتی که بازیکن یا فردی از نیمکت به محوطه استقرار سیستم نزدیک شود و داور را تحت تأثیر قرار دهد با کارت قرمز مواجه خواهد شد.

آموزش خلأ بزرگ در فوتبال ایران

هر چند وجود سیستم داور ویدئویی در فوتبال ایران اتفاق مبارکی است اما دربی تهران نشان داد بازیکنان و داوران دانش و آگاهی کافی در این مورد را ندارند چرا که فرهنگ استفاده از VAR در ایران حداقل پنج سال از کشورهای همسایه و رقبای آسیایی عقب تر است. ضمن اینکه در حال حاضر این سیستم فقط در یک ورزشگاه به کار گرفته شده است.

قطعاً تا زمانی که همه ورزشگاه‌ها به این سیستم مجهز شود - که البته به نظر می‌رسد زمان زیادی هم خواهد برد - باید دوره‌های آموزشی برای مربیان، بازیکنان و حتی تماشاگران (از طریق رسانه‌ها) گذاشته شود تا استفاده از کمک داور ویدئویی در بهترین شکل ممکن صورت بگیرد.

بدون شک دربی ۱۰۲ و حواشی به وجود آمده در خصوص VAR نمی‌تواند معیاری برای تعیین عملکرد آن باشد و این تنها یک نسخه آزمایشی بود و آنچه مهم است تداوم تکمیل آن در تمام دیدارهاست تا نقص‌های آن برطرف شود و روح VAR که دستیابی به عدالت بیشتر در فوتبال است محقق شود.