«گم‌سوار» تک‌نفره درخشید/ مواجهه داریوش مهرجویی با «جن‌گیر»

خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌ بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها تا نیمه سال ۱۴۰۱ ادامه پیدا کرد و بعد از وقفه‌ای چند ماهه قرار بر این شد که از ابتدای سال ۱۴۰۲ این روند مجدداً ادامه پیدا کند.

در شصت و پنجمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» به سراغ نمایش «گم‌سوار» به نویسندگی، بازیگری و کارگردانی امین آبان رفتیم.

امین آبان در دهه ۸۰ هنرمند جوانی در عرصه تئاتر بود که با اجرای نمایش «گم‌سوار» توانست توجه بسیاری از هنرمندان و مخاطبان تئاتر را به خود جلب کند. این اثر که به صورت تک‌نفره اجرا شد، داستان ناخدایی بود که برای دیگران ماجرای پیدا کردن گنجی پنهان و مواجهه خود با یک پری دریایی را روایت می‌کرد.

«گم‌سوار» در خانه نمایش اداره تئاتر اجرا و با استقبال قابل توجه مخاطبان مواجه شد. امین آبان با توانایی بالا در نقش‌آفرینی روی صحنه توانست به تنهایی چندین نقش را ایفا کند.

امین آبان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره ایده شکل‌گیری «گم‌سوار» و دغدغه‌ای که برای تولید و اجرای این اثر نمایشی داشت، توضیح داد: معتقدم همیشه تکامل یک نمایش به تئاتر، جادویی بودن آن اثر است؛ جادویی بودن یعنی مواردی که نظام هستی یا قوانین جهان هستی را بدون در نظر گرفتن قواعدش دور می‌زند، معجزه می‌کند و می‌تواند هر کاری و هر هدفی را بدون سختی به انجام برساند. همیشه این جادویی‌ بودن به عنوان یک درام‌نویس برای من شاخص بوده است، پس همیشه سراغ اپیک یا روایت‌هایی می‌روم که جادویی هست.

وی ادامه داد: «گم‌سوار» داستان ماجرای یک ناخدای قدیمی است که به‌دنبال گنج اجدادش با نسخه‌ای قدیمی، وارد جزیره‌ای به‌نام گم‌سوار می‌شود و سرانجام به گنج می‌رسد اما نگهبان گنج یک پری دریایی بسیار زیبا است که هوش از سر ناخدا می‌برد و ناخدا مطیع امر او، گنج را به درون آب می‌ریزد و پس از آن پری غیب می‌شود.

"من همیشه دوست داشتم که این کاراکتر و نقل قول‌ها و باورهای مردم خودمان را در یک اجرای زنده روی صحنه بیاورم"ناخدا که دل‌باخته پری دریایی شده است، واله و شیدا به هرسو این داستان را نقل می‌کند تا شاید کسی به او بیاموزد که چگونه مجددا پری را ملاقات کند اما دیگران به وی تهمت دیوانه، معرکه‌گیر و دروغ‌گو می‌زنند.

آبان یادآور شد: شخصیت پری دریایی در افسانه‌های بین‌النهرین و جنوب کشورمان و مردم عراق، فرهنگ عامه است و ریشه دیرینه داستانی دارد و یک شخصیت جذاب افسانه‌ای و ملکه آب‌های سفید است. من همیشه دوست داشتم که این کاراکتر و نقل قول‌ها و باورهای مردم خودمان را در یک اجرای زنده روی صحنه بیاورم. این بود که به عنوان درام‌نویس دست به پژوهش زدم و با مردم بومی مصاحبه‌های بسیاری کردم تا توانستم شرح وقایع را در یک قهوه‌خانه قدیمی مجسم کنم و این‌جا بود که قالب اصلی این درام طراحی شد.

کارگردان نمایش «گم‌سوار» درباره روند تولید و شیوه اجرای این اثر نمایشی، اظهار کرد: چون از مدت‌ها پیش با نظریات گروتفسکی در تئاتر بی ‌چیز آشنایی زیادی داشتم و از طرفی هزینه‌های دکور و تبادلات صحنه‌ای بسیار بود، تصمیم گرفتم که از شیوه گروتفسکی در ارایه این اثر استفاده کنم تا هم کم هزینه شود و هم خلاقانه‌تر به نظر برسد. چون به داستانی که قرار بود نقلش کنم بسیار اطمینان داشتم که می‌تواند تماشاگر را جذب کند، شروع به انجام کار با حداقل‌ها ولی با تاثیرگذاری حداکثری کردم. بعد در حین این کار گروتفسکی را هم کنار گذاشتم و به شیوه اجرای منحصر به فرد خودم رسیدم و اسمش را گذاشتم «تئاتر از هیچ».

یعنی شما در صحنه هیچ چیز به جز بازیگر نمی‌بینید، نه دکور، نه نور و نه حتی موسیقی. به طور گسترده تمام موارد تجملاتی صحنه را از بین بردم، همه چیز شد یک بازیگر، یک روایت. همه چیز یک نفر بود که یکی دو ساعتی تماشاگر را از خودش بی‌خود می‌کرد.

وی با بیان اینکه در جشنواره سراسری تئاتر تک نفره استاد فقید حمید سمندریان روی صحنه آمد و گفت «پسر تو من رو با این اثر به تئاتر امیدوار کردی» و در ادامه تمام جوایز ویژه جشنواره به این اثر داده شد، افزود: «گم‌سوار» موج نویی ایجاد کرد مبنی بر این‌که اگر ساختار دراماتیک یک متن نمایشی تاثیرگذار باشد می‌توان موارد غیر ضروری صحنه را حذف کرد و به یک اجرای تماشاگرپسند رسید.

آبان با اشاره به اینکه ابتدا متن «گم‌سوار» ۱۳ شخصیت داشت، گفت: من با قابلیتی که در خودم داشتم تمامی کاراکترها را روی صحنه اجرا کردم که شیوه‌ای عجیب شد و تاثیرگذار و پر از خلاقیت. در واقع من خودم را در اجرای این نوع از تئاتر کشف کردم و در آن زمان به نسل خودم ثابت کردم که می‌شود تمامی نداشتن‌ها را با خلاقیت به داشتن تبدیل کرد زیرا تنها چیزی که اهمیت داشت خلاقیت بود تا تماشاگر از خود بی‌خود شود.

این بازیگر و کارگردان تئاتر درباره روند تولید «گم‌سوار» توضیح داد: در کل از شروع ایده تا انجام کار یک سال به طول انجامید که گاهی امین آبان بازیگر و امین آبان کارگردان و امین آبان نویسنده باهم درگیرهایی پیدا می‌کردند که حاضر به گذشتن از ویژگی‌های‌شان نبودند. حتی این مشاجرات به تعطیلی پروژه هم می‌انجامید تا اینکه امین آبان تهیه‌کننده که از همه متعهدتر بود با این سه نفر صحبت می‌کرد تا کمی کوتاه بیایند و به کار ادامه دهند زیرا مهم تولید اثر بود و آماده‌سازی این کار برای مردم و جشنواره.

وی یادآور شد: «گم‌سوار» ابتدا در آذر ۱۳۸۴ در جشنواره سراسری «تئاتر تک» به میزبانی کرج اجرا شد که داوران جشنواره استاد فقید حمید سمندریان، بانوی فقید هما روستا و جناب ایرج راد بودند و این اثر موفق به دریافت جایزه و دیپلم افتخار و تندیس جشنواره برای بازیگری اول مرد، اول کارگردانی و دوم متن و در نهایت کار برگزیده شد.

"چون به داستانی که قرار بود نقلش کنم بسیار اطمینان داشتم که می‌تواند تماشاگر را جذب کند، شروع به انجام کار با حداقل‌ها ولی با تاثیرگذاری حداکثری کردم"در اردیبهشت همان سال در اراک در جشنواره مناطق ماه شرکت کرد و مجددا برگزیده جشنواره شد. در شهریور یا مهر ۸۵ در جشنواره کشوری «تئاتر ماه» شرکت کرد و جایزه برگزیده بازیگر مرد جشنواره را به خود اختصاص داد. در آذر ۸۵ نماینده تهران در جشنواره مناطق کشور در لرستان بود و جایزه بازیگری مرد جشنواره را کسب کرد. در سال ۸۶ به خانه نمایش اداره تئاتر آمد و ۲ ماه اجرای عمومی شد که با استقبال قابل توجه مخاطبان همراه بود و پس از آن به بخش مرور تئاتر ایران در جشنواره فجر همان سال راه پیدا کرد.

آبان ادامه داد: اما آن موقع قانونی در جشنواره فجر بود که هر کارگردان تنها می‌تواند یک اثر در جشنواره فجر داشته باشد و چون من ۲ اثر دیگر به نام‌های «وارث» (اثر برگزیده جشنواره سراسری تئاتر تک بیرجند) و «به موازات» (اثر برگزیده جشنواره سراسری کانون‌های نمایشی) داشتم به اجبار مجبور به حذف «گم‌سوار» از اجرا در جشنواره فجر شدم و بعد از آن در چندین شهر به اجرای عمومی اثر پرداختم که با استقبال مخاطبان و علاقه‌مندان همراه بود. اجرای «گم‌سوار» در شهر کرج باعث شد تا افراد متعددی به شیوه «تئاتر از هیچ» روی بیاورند و اجرای پلاتویی رواج پیدا کرد زیرا پلاتو یکی از ارکان تولید این نوع از تئاتر بود.

آبان درباره ویژگی‌های «گم‌سوار» در طراحی نور، صحنه و لباس، تأکید کرد: طراحی نور، صحنه و باقی موارد «گم‌سوار»، بیشتر به خلاقیت و نوآوری کمک می‌کرد تا بازیگر و بدن بازیگر بیشتر به چشم بیاید.

برای من «تئاتر از هیچ» و نیز جادویی‌بودن اولویت بیشتری داشت.

وی درباره اینکه آیا قصد بازتولید ««گم‌سوار» را دارد یا نه، گفت: من سه اثر تک‌نفره با این شیوه ساختم که هر سه از آثار برگزیده کشور شدند؛ «گم‌سوار»، «مرآت جن» و «نمرود شاه» و ۱۰ اثر پربازیگر از جمله «اوژاژ»، «دژاوو»، «توقف در ایستگاه چهارم»، «من علیه خودم»، «فوکوس» و «ارور». دوست دارم قسمت دومی برای «گم‌سوار» بسازم.

این هنرمند تئاتر یادآور شد: این اواخر نمایش «جن‌گیر» را تولید و اجرا کردم که رکورد خوبی در تماشاگر و فروش ثبت کرد و جناب استاد فقید داریوش مهرجویی ۲ ماه پیش بعد از آمدن‌شان از فرانسه به همراه همسر فقیدشان وحیده محمدی‌فر، استاد فقید امرالله صابری از پیشکسوتان هنر بازیگری و جناب رضا درمیشیان کارگردان و فیلمساز به دیدن این تئاتر آمدند. جناب داریوش مهرجویی حسابی از کلیات این اثر تعاریف بدیعی کردند؛ روان‌شان شاد که یادشان همیشه سبز است زیرا سینمای واقعی و پر اصالت نوین ایران از ایشان شروع شد. ایشان پدرخوانده سینماتوگراف ایران و شعاع جهانی سینمای ایران در خارج از مرزها بودند.