تفسیر قرآن امام موسی صدر در سحرهای لبنان/کلام‌الله و تمدن سازی

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: امام موسی صدر یکی از مهم‌ترین متفکران معاصر در جهان اسلام است که ضرورت بازگشت به قرآن را مطرح کرد. او عالمی دینی است که عمیقاً به مرجعیت علمی و معنوی قرآن باور دارد و با کلام الله مجید در صحنه عمل و زندگی تعامل برقرار می‌کند. نگاه ویژه او به انسان و تاکیدش بر اجتماع و بهسازی جوامع از او مفسری ساخت که تفسیرش جهت سازندگی اجتماعی را مشخص می‌کرد و هنوز هم می‌کند.

روش تفسیری او مانند استادش علامه طباطبایی، روش قرآن به قرآن است. او اعتقاد داشته و دارد که قرآن کتاب عمل است و به همین دلیل نیز مدل تفسیری‌اش مانند مدل نازل شدن قرآن است. در شرایط زندگی عصر بعثت، گرفتاری‌های زیادی برای مسلمانان بوجود می‌آمد و در آن شرایط خداوند برای هدایت مردم قدم به قدم آیاتی را به پیغمبر نازل می‌کرد.

"خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: امام موسی صدر یکی از مهم‌ترین متفکران معاصر در جهان اسلام است که ضرورت بازگشت به قرآن را مطرح کرد"امام صدر نیز تلاش می‌کرد تا برای حل مشکلات و مساله‌های زندگی به تفسیر قرآن روی بیاورد و این تأثیرگذاری بیشتری دارد و تمدن‌ساز است. بنابراین مدل امام موسی صدر همانند مدل رسول‌الله است. پیامبر به فکر رفاه مردم و توسعه زندگی آنها بود و خداوند نیز با نزول آیاتی راه را برای پیامبر روشن می‌کرد، امام صدر نیز تلاش می‌کرد تا تفسیر قرآن راه حلی برای مشکلات اجتماعی پیدا کند و خود نیز در مقام عمل قدم‌هایی جدی را برای رفع فقر، ساخت مدرسه و تأسیس نهادهای اجتماعی برداشت.

فهم امام موسی صدر از قرآن یک فهم عصری است. قرآن کتاب عمل است و زمانمند و مکانمند نیست. بنابراین به باور او باید قرآن را با توجه به شرایط و اوضاع زندگی و زمانه خودمان بفهمیم بدون آنکه آن را از قالب زبان عربی‌اش خارج کنیم.

امام صدر اعتقاد داشت که همگان می‌توانند برای فهم قرآن اقدام کنند و فهم کلام‌الله منحصر به فهم مفسران نخستین نیست، اما این اقدام یک‌سری مقدمات طبیعی نیاز دارد و به عنوان مثال باید با زبان عربی و همچنین فضای نزول همخوانی داشته باشد. حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی با این نگاه امام موسی صدر به قرآن مثال جالبی را بیان کرده است. او در یکی از سخنرانی‌های خود بیان کرد که متون مقدس مانند منابع زیرزمینی می‌مانند. هرچه آگاهی ما از این منابع بیشتر شود، برداشت ما از آنها نیز بیشتر خواهد بود.

از مجموعه گفتارهای تفسیری امام موسی صدر دو کتاب با نام‌های «برای زندگی» و «حدیث سحرگاهان» منتشر شده است. «حدیث سحرگاهان» پنجمین مجلد از مجموعه «در قلمرو اندیشه امام موسی صدر» است که توسط مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر منتشر می‌شود.

"او عالمی دینی است که عمیقاً به مرجعیت علمی و معنوی قرآن باور دارد و با کلام الله مجید در صحنه عمل و زندگی تعامل برقرار می‌کند"این کتاب در اصل ترجمه «احادیث السحر» است که سال ۱۹۹۹ در بیروت منتشر شده و افزون بر مطالب آن، حدود ۲۰ بخش از متون نو یافته در ترجمه فارسی گنجانده شده است. علیرضا محمودی و مهدی موسوی نژاد مترجمان این کتاب هستند. نخستین چاپ این به سال ۱۳۹۰ با شمارگان هزار و ۵۰۰ نسخه و ۵۱۶ صفحه در دسترس مخاطبان قرار گرفت. چهارمین چاپ آن سال ۱۳۹۸ با شمارگان هزار نسخه و بهای ۴۰ هزار تومان منتشر شد.

گفتارهای تفسیری منتشر شده در «حدیث سحرگاهان» سحرهای ماه مبارک رمضان در رادیو لبنان توسط امام موسی صدر القا و بیان شد. این سخنرانی‌ها در سال‌های پایانی حضور امام در لبنان ایراد شده و به نوعی عصاره اندیشه و فکر امام در زمینه‌های مختلف دینی و اجتماعی و انعکاس و خلاصه معرفت وجودی ایشان است.

این کتاب شامل دو بخش است که بخش نخست تفسیر آیات برگزیده‌ای از سوره‌های بلند قرآن کریم است که به صورت موضوعی تقسیم بندی شده است. بخش دوم نیز تفسیر برخی از سور قصار قرآن کریم است. این تفاسیر با زبانی ساده و قابل فهم بیان شده است که افراد با هر سطحی از علم و دانش از مطالب آن بهره‌مند می‌شوند.

فصل نخست حدیث سحرگاهان شامل تفاسیری با این موضوعات است: «قرآن معجزه جاودان»، «داستان آفرینش انسان»، «ایمان به غیب»، «نماز»، «دروغ و کفر»، «نفاق»، «آفرینش آسمان و زمین»، «پیکار در راه حق»، «نور و ظلمات»، «انفاق»، «مفهوم معاد»، «مالکیت»، «غیبت»، «رسالت الهی»، «حلال و حرام»، «زندگی و مرگ»، «شعیب پیامبر و قوم او»، «ضرورت خمس»، «حرج و مشمولان آن»، «واقعه حنین»، «آفرینش»، «مفهوم قصه در قرآن»، «علم»، «اسراء»، «موسی و خضر»، «پیامبران»، «اهل ایمان»، «انسان و دعوت الهی»، «دعا»، «آزمایش الهی»، «مجادله با اهل کتاب»، «همبستگی با حق»، «قضیه زید»، «تسبیح و تنزیه»، «روز حساب»، «هدایت و گمراهی»، «مفهوم شب قدر»، «نعمت‌های خداوندی»، «جهان‌بینی»، «معرفت خداوند» «اولیاء‌الله» و «شناخت مرگ». فصل دوم حدیث سحرگاهان نیز شامل تفسیر سوره‌های ضحی و انشراح؛ قارعه؛ عصر؛ همزه؛ فیل؛ قریش؛ فیل، قریش؛ ماعون؛ کوثر؛ کافرون؛ نصر؛ مسد؛ فلق و ناس است.

دغدغه‌های اجتماعی امام موسی صدر در تفسیر قرآن بسیار مهم است و باید به آن توجه جدی شود، چیزی که جامعه امروز ما به آن نیاز بسیار دارد. در حدیث سحرگاهان امام موسی صدر هنگام تفسیر آیه ۱۴۸ سوره مبارکه «نساء» در مذمت غیبت کردن، گفته است که بسیار زیباست.

"او اعتقاد داشته و دارد که قرآن کتاب عمل است و به همین دلیل نیز مدل تفسیری‌اش مانند مدل نازل شدن قرآن است"یعنی اینکه غیبت کردن از شخصی باعث می‌شود تا جامعه از خدمات آن شخص بی‌بهره شود: «غیبت آشکارا سخن بد و زشت است. وقتی که آدمی با سخن زشت از برادر خود یاد می‌کند، سخن زشت را آشکار کرده است. این رفتار را خدا دوست ندارد. چون بدترین ضرر ممکن را به انسان می‌رساند. علت آن نیز این است که غیبت یا آنچه قرآن کریم در این آیه کریمه از آن به «الْجَهْرَ

بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ» تعبیر کرده است، عبارت است از اینکه آدمی برادر خود را با چیزی یاد کند، که او دوست ندارد، یا او را ناراحت می‌کند یا سبب شرم او می‌شود و این یعنی انسان با سخن خود عیب‌های مردم را آشکار و غایبان را مفتضح سازد و اعتماد مردم را به آنان متزلزل کند.

به طور مثال وقتی که ما برای درمان بیماری نزد پزشک می‌رویم، یعنی اطمینان ما به پزشک ما را به مراجعه به او واداشته است. اما اگر به پزشک اعتماد نداشته باشیم، هرگز نزد او نمی‌رویم. همچنین است مراجعه ما به معلم، مهندس، فروشنده، عالم دینی و یا حاکم همه اینها براساس اعتماد ما به ایشان است. پس اعتماد و اطمینان به شخص همه وجود او، زندگی او، فایده او برای جامعه و مشارکت او در زندگی عمومی است. اما اگر این اطمینان گرفته شود، بدین معناست که او از نظر اجتماعی مرده است.

و جامعه این فرد را از دست داده است.»