فعالیت خیرین پیشگیری با رویکرد ارائه خدمات مددکاری در استان مرکزی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- کورش دیباج: در تمامی کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه ارائه خدمات تخصصی در حوزه‌های اجتماعی پیشگیری و توان‌بخشی با بهره از توان بخش خصوصی و تنها با برنامه‌ریزی و مدیریت دولت و حاکمیت انجام می‌شود بنابراین همکاری مستمر و مسئولانه خیرین و تشکل‌های مردمی در ساماندهی این قبیل از فعالیت‌ها بسیار حیاتی و حائز اهمیت است.

امروزه جهان به این نتیجه رسیده است که با برنامه‌ریزی و انجام رفتار پیشگیرانه می‌توان بسیاری از هزینه‌های گزاف تحمیل‌شده بر جامعه را کاهش داد ولی آنچه که بیش از این جای بحث دارد جای خالی خیرین و بخش خصوصی در بحث ورود عالمانه به مسائل پیشگیری است متأسفانه این محور از فعالیت‌های خیرین در کشور نوپا است نمی‌توان کتمان کرد افراد خیری در این حوزه در کشور فعالیت می‌کنند ولی تعداد آن‌ها در سال‌های اخیر به‌شدت کاهش پیداکرده است و بیشتر به کمک‌های مشیتی و درمانی معطوف شده است.

کاهش تعداد پرونده‌های ورودی به دستگاه قضائی از طریق خیرین پیشگیری

هرچند فعالیت‌های جسته‌وگریخته در کشور در این حوزه انجام‌شده است ولی تاکنون شاهد اثربخشی این فعالیت‌ها در کشور نبوده‌ایم و به‌قدری این حوزه در طی سال‌های اخیر مهم و حیاتی بوده است که قوه قضائیه به‌عنوان نهاد حاکمیتی سعی در ورود به این حوزه داشته است به‌گونه‌ای که در نشست مشترک معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه با اعضای مجمع خیرین کشور که در ۴ مردادماه سال جاری برگزار شد، احمد هنری، مدیرکل مشارکت‌های مردمی و نهادهای مدنی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه عنوان کرد: پس از ابلاغ دستورالعمل نحوه همکاری نهادهای مردمی با قوه قضائیه، مشارکت با نهادهای مدنی و سازمانهای مردم‌نهاد بیش‌ازپیش موردتوجه قرارگرفته است و امیدواریم با بهره‌مندی از ظرفیت‌های آن‌ها بتوانیم در کاهش تعداد پرونده‌های ورودی به دستگاه قضائی و محاکم خودداری کنیم و زمینه‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را فراهم کنیم.

وی بابیان اینکه تأمین سپاری در محاکم، تأمین مالی زندانیان پس از خروج و تأمین مالی به‌عنوان کارآفرین اجتماعی با اولویت مددجویان متقاضی قبل از خروج از زندان، سه محور همکاری با خیرین است، اظهار کرد: در حوزه تأمین سپاری در محاکم، خیرین می‌توانند باعث بازداشت نشدن متهمان، ایجاد صلح و سازش در مهلت مقرر، جلب رضایت بزه دیدگان و جبران خسارت بزه دیدگان شوند. همچنین در بخش دوم همکاری، خیرین می‌توانند با کمک به ادامه تحصیل بزهکاران، حرفه‌آموزی و کسب مهارت‌های شغلی، تأمین هزینه‌های درمانی بزهکاران، پرداخت جزای نقدی، کمک به ترک اعتیاد، اسکان ایمن و… فعالیت داشته باشند.

در پایان این نشست سه‌ساعته مدیرکل مشارکت‌های مردمی و نهادهای مدنی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه بیان کرد: قوه قضائیه آمادگی دارد تا با ایجاد بسترهای مناسب برای سرمایه‌گذاری مؤسسه‌های خیریه و عام‌المنفعه درون زندان با محوریت مؤسسه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی، نسبت به کارآفرینی برای زندانیان همکاری لازم را داشته باشد.

هرچند این خبر نویدی نو در حوزه خیرین پیشگیری می‌دهد ولی این سوال مطرح می‌شود قوه قضائیه با چه سازوکاری می‌خواهد در این حوزه ورود پیدا کند؟ و مهم‌تر از همه زیرساخت‌های لازم برای پرداختن به این موضوع در استان‌هایی همچون استان مرکزی که بنا به گفته مسئولین استان میزان سرمایه اجتماعی و مشارکت مردمی پایین است، قابل تحقق است؟ یا خیر؟ ازاین‌رو خبرگزاری مهر در گفتگو تفصیلی با محسن خیرمند، سرپرست معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم به بحث اقدامات این معاونت در حوزه خیرین پیشگیری پرداخته است.

طرح خیرین پیشگیری بر اساس سند مشارکت‌های اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با قوه قضائیه صورت می‌گیرد

بر اساس چه سازوکار و راهبردی معاونت اجتماعی دادگستری استان مرکزی در حوزه خیرین پیشگیری ورود پیداکرده است؟

یکی از محورهای مهمی که در زمان ریاست اسبق قوه قضائیه مصوب و باید پیگیری شود بحث «سند مشارکت‌های اجتماعی سازمان‌های مردم‌نهاد با قوه قضائیه» است، این سند یکی از مهم‌ترین اسنادی است که مجموعه دستگاه قضا به‌عنوان شاخصی برای مسئولیت‌پذیری، اعتمادسازی و مردمی کردن یک سری اقدامات باید دنبال کند که عمده وظایف این سند به عهده معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم در کشور است.

قطعاً این معاونت برای اینکه بتواند این میزان مسئولیت‌پذیری را در جامعه ایجاد کند و به‌موازات آن‌یک سری اقدامات را برای فراهم کردن زیرساخت‌های مشارکت هر چه بیشتر نهادهای مردمی با قوه قضائیه فراهم کند، استفاده از ظرفیت خیرین است که معاونت اجتماعی و پیشگیری از جرم دادگستری به‌عنوان حرکت ابداعی در کشور از ظرفیت خیرین در بحث مشارکت‌های مردمی استفاده کرده است.

هرچند این اقدام ابتکاری و نو است ولی باید گفت تاکنون در کشور از ظرفیت خیرینی در حوزه پیشگیری از وقوع جرم استفاده و حتی پرداخته نشده است و به همین خاطر ورود به این حوزه به غیر از نگاه تخصصی نیاز به برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری دقیق و راهبردی دارد.

از ابتکاری و نو بودن خیرین پیشگیری صحبت به عمل آمد، چه مشکلاتی برای تحقق و پرداختن به این حوزه نسبتاً مهم در استان وجود دارد؟

درباره آسیب‌های اجتماعی ما پیشگیری‌های اولیه، پیشگیری‌های ثانویه و پیشگیری‌های ثالثه را می‌شناسیم. در پیشگیری‌های اولیه ما آموزش حرف اول را می‌زند و نقش نهادهای حاکمیتی مانند آموزش‌وپرورش، صداوسیما، بهداشت و درمان و ورزش و جوانان را مؤثر می‌دانیم.

اما در پیشگیری‌های ثانویه که معمولاً پس از وقوع آسیب نقش خود را ایفا می‌کند و معادل با درمان است، تمرکز روی برطرف ساختن مشکل و آسیب است.

اما در پیشگیری‌های ثالثه، کار ما برای پس از پایان یافتن مراحل درمان آغاز می‌شود. مثلاً افرادی که اعتیاد دارند، پس از بهبودی و درمان، نیازمند این هستند که ببینیم چگونه در اجتماع و در محیط‌های آسیب‌زا حضور می‌یابند و آیا زمینه ابتلای مجدد فراهم است و باید پیگیری کنیم که دوباره فرد مبتلا نشود.

در کشور ما سرمایه‌گذاری در درمان (مرحله ثانویه) بیشتر از دو بخش دیگر است. برای همین معمولاً در مراکز درمانی با صف‌های طویل روبرو هستیم.

با این مقدمه طولانی می‌خواهیم به این نقطه برسیم که خیرین ما باید بیشتر هزینه و سرمایه‌گذاری خود را به مرحله پیشگیری اولیه و یا حتی پیشگیری ثالثه هدایت کنند تا بازخورد آن به‌مراتب بیشتر از سرمایه‌گذاری در مرحله ثانویه (درمان) باشد.

"چراکه اصولاً اگر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را داشته باشیم دیگر کمتر نیازمند مراحل درمانی خواهیم بود"چراکه اصولاً اگر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی را داشته باشیم دیگر کمتر نیازمند مراحل درمانی خواهیم بود. اینجا نقش خیرین از پیشگیری از آسیب‌های مختلف اجتماعی بسیار مهم خواهد بود.

رویکرد خیرین پیشگیری ارائه خدمت مددکاری تخصصی در حوزه آسیب‌های اجتماعی است

خیرین پیشگیری قرار است با چه رویکردی در استان فعالیت کنند؟

عمدتاً در کشور ما برخلاف کشورهای توسعه‌یافته از ظرفیت خیرین فقط در حوزه درمان و کمک‌های معیشتی استفاده‌شده است ولی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری قصد دارد از ظرفیت خیرین در حوزه‌هایی همچون توانمندسازی افراد آسیب‌دیده و در معرض آسیب، باز اجتماعی کردن افراد مجرم، و پیشگیری از وقوع جرم استفاده کند زیرا معتقدیم علاوه بر اینکه پرداختن به حوزه درمان و کمک‌های مشیتی اقدامی مثبت است ولی نیاز دارد قبل از اینکه افراد وارد چرخه آسیب‌های اجتماعی شوند خدمات اجتماعی و توانمندسازی برای این افراد صورت گیرد تا شاهد هر چه بیشتر محقق شدن پیشگیری از وقوع جرم و آسیب‌های اجتماعی در جامعه باشیم ضمن اینکه با این اقدام هزینه‌های کمتری به جامعه و مردم تحمیل می‌شود.

اغنا سازی در حوزه خیرین پیشگیری در استان مرکزی سخت است

خیرین پیشگیری بحث نوپایی است که در استان دنبال می‌شود، معاونت اجتماعی با استفاده از چه ظرفیتی می‌خواهد این حوزه را در استان فعال کند؟

آنچه که برای استفاده از ظرفیت هر چه بیشتر خیرین در حوزه پیشگیری نیاز است، اغنا سازی آنان برای اقدامات در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم است زیرا همان‌طور که می‌دانید نتیجه اقدامات حوزه فرهنگی، پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی همچون اقدامات در حوزه درمان و کمک‌های مشیتی زودبازده و ملموس نیست و حتی سال‌ها وقت نیاز دارد که به اهداف موردنظر دست‌یابیم به همین خاطر می‌طلبد که سازوکار مشخص برای استفاده و به‌کارگیری خیرین پیشگیری در نظر گرفته شود که معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم استان مرکزی از ظرفیت ستاد مردمی خود که به‌تازگی به دفتر مشارکت‌ها و سرمایه اجتماعی تغییر عنوان و رویکرد داده است، استفاده کرده است و قرار است به‌زودی در این دفتر یک سری اقدامات راهبردی در حوزه خیرین پیشگیری اتفاق بیافتد.

با توجه به اینکه نرخ مشارکت و سرانه سرمایه اجتماعی در استان مرکزی پایین است، ورود و پرداختن به این حوزه دشوار و نشدنی نیست؟

نمی‌توان اذعان کرد که سرمایه اجتماعی و مشارکت در استان مرکزی پایین است زیرا در سال گذشته میزان وجوه دریافتی کمیته امداد نسبت به سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته است و این نشان می‌دهد هر جا اعتمادسازی درست شکل بگیرد مشارکت به‌خودی‌خود شکل خواهد گرفت و روند افزایشی به خود خواهد گرفت ولی نکته مهم که باید در نظر داشت این است که متأسفانه تاکنون در استان اقداماتی در حوزه جذب خیرین در حوزه پیشگیری صورت نگرفته است و استان مرکزی با معضل کمبود خیرین پیشگیری روبرو است حتی نتوانستیم خیرینی برای اجرای سند تسهیل ازدواج جوانان در خمین جذب کنیم و خیرینی که در این حوزه به این معاونت برای بحث سند قول داده بودند نتوانستند قولشان را محقق کنند.

به تک بخشی بودن در حوزه خیرین اعتقادی نداریم

آیا پرداختن به حوزه خیرین پیشگیری فقط وظیفه این معاونت است و یا دستگاه‌های دیگر در آن نقش دارند و دستگاه‌های استان در این حوزه تاکنون چه کرده‌اند؟

معاونت اجتماعی دادگستری استان مرکزی در حوزه پیشگیری اعتقاد به تک‌بخشی بودن اعتقاد ندارد، زیرا پیشگیری یک اقدام دائمی، مستمر و همگانی است اگر هرکسی در مجموعه خودش کار را زمین بگذارد کار ابتر می‌ماند. همان‌طور که اطلاع داریم آسیب‌های اجتماعی متنوع هستند و بخش گسترده‌ای را پوشش می‌دهد حوزه آسیب‌های اجتماعی مخاطبش از کودک سه‌ساله تا سالمندان بالای ۷۰ سال است به دلیل وسیع بودن حوزه آسیب‌های اجتماعی تمامی دستگاه‌ها در حوزه پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی نقش دارند و باید برای پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی ورود جدی‌تری داشته باشند.

متأسفانه تمامی دستگاه‌ها تاکنون کار عملیاتی در حوزه خیرین پیشگیری انجام نداده‌اند، مگر استفاده کردن از ظرفیت‌هایی که سابقاً در این حوزه وجود داشت. هر چند کاری در حوزه جذب خیرین پیشگیری نشده است ولی اعتقاد داریم با اعتمادسازی و اقدامات راهبردی می‌توانیم ظرفیت خوبی در حوزه خیرین پیشگیری در استان به وجود آوریم به همین خاطر مجبور هستیم در بدو ورود به این حوزه به‌نوعی از آبرو و اعتبار قوه قضائیه مایه بگذاریم و این اعتمادسازی را برای خیرین جهت مشارکت در این حوزه فراهم آوریم.

به دنبال ایجاد نهاد موازی در حوزه خیرین نیستیم

پرداختن به حوزه خیرین پیشگیری توسط این معاونت اقدام موازی با نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد، بهزیستی و غیره نیست؟

معاونت اجتماعی دادگستری استان مرکزی در بحث خیرین پیشگیری به دنبال ایجاد نهاد موازی با نهادهای حمایتی همچون کمیته امداد، بهزیستی و غیره نیست بلکه این معاونت دنبال راهبری و سیاست‌گذاری جذب کمک‌های خیرین در پیشگیری از وقوع جرم و کاهش آسیب‌های اجتماعی است و عملاً در کار اجرایی وارد نمی‌شود و تمامی اقدامات با مشارکت مردم و نهادهای مردمی بود، خوشبختانه این معاونت با دارا بودن ظرفیتی به نام ستاد مردمی پیشگیری از جرم که به دفتر مشارکت‌ها و سرمایه اجتماعی تغییر نام و رویکرد داده است در بحث خیرین پیشگیری همچون طرح ارائه مشاوره حقوقی رایگان به مردم در مساجد و… با همراهی و مشارکت نهادهای مردمی ورود پیدا خواهد کرد.

رویکرد خیرین پیشگیری در چه حوزه‌ای است؟

در وهله اول رویکرد خیرین پیشگیری برای حمایت از آسیب دیدگان و کاهش اثرات آسیب در افراد آسیب‌دیده خواهد بود.

دقیقاً در چه حوزه آسیب دیدگان قرار است خیرین پیشگیری ورود پیدا کنند؟

در حوزه‌های اعتیاد، زنان و خانواده خواهد است در حوزه اعتیاد بسته‌های حمایتی و توانمندسازی برای فرد معتاد و خانواده آن در نظر گرفته‌شده است که به‌غیر از اینکه فرد معتاد از اقدامات حمایتی در حوزه درمان، اشتغال و… بهره‌مند می‌شود خانواده آنان در حوزه سلامت روان، ارتباط با فرد معتاد، کارآفرینی و… توانمند خواهند شد.

چه نوع حمایت‌هایی در حوزه خیرین پیشگیری مدنظر است؟

وقتی صحبت از حمایت می‌شود، حمایت ما بعضی وقت‌ها حمایت مادی خواهد بود بعضی وقت‌ها هم حمایت‌های روان‌شناختی، حقوقی و غیره خواهد بود به‌عنوان مثال شخصی در نظر بگیرد توان رفتن و پرداختن مبالغ برای مشاوره و دریافت خدمات روانشناسی و روان‌پزشکی را ندارد و این شخص برای اینکه وارد چرخه آسیب‌های اجتماعی نشود نیاز به حمایت‌های روانشناسی دارد، یا فردی که نیاز به مشاوره حقوقی و اقدامات حقوقی دارد ولی هزینه گرفتن وکیل یا مشاور حقوقی را ندارد، یا خانواده‌ای که مصمم است اعتیاد فرزندش را ترک کنند ولی هزینه‌ای برای درمان فرزندشان در کمپ ترک اعتیاد ندارد، این‌ها بخشی از حمایت‌هایی است که معاونت اجتماعی دادگستری استان مرکزی به دنبال این است از طریق دفتر مشارکت‌ها و سرمایه اجتماعی دنبال کند، در واقع معاونت اجتماعی دادگستری استان در بحث خیرین پیشگیری به دنبال این است یک مجموعه مددکاری حرفه‌ای را در اختیار آسیب دیدگان و افراد در معرض آسیب قرار دهد.