ماجرای کودتایی که در دقیقه ۹۰ لو رفت/ سرنوشت خانواده کودتاچیان چه شد؟

 برخی روزها در تاریخ انقلاب اسلامی و کشورمان همواره ثبت و ضبط هستند و بعضا هم نقشی مهمی در آن دارند. یکی از رخدادها کودتای نقاب و خنثی سازی آن است که توسط یکی از افسران مومن و متعهد نیروی هوایی ارتش انجام شد.

چرا آمریکا به دنبال طراحی و اجرای کودتا در ایران رفت؟

آمریکا که پیروزی انقلاب اسلامی و خارج شدن حکومت از دست متحد قدیمی خود یعنی محمدرضا پهلوی را بر نمی‌تابید، در نخستین گام تلاش داشت تا با ارسال فرستاده ویژه خود یعنی ژنرال رابرت هایزر به تهران در آخرین ماه‌های سال ۱۳۵۷ مانع از شکست رژیم پهلوی شود. اما ناکام ماند و انقلاب اسلامی نیز چند ماه بعد یعنی در ۲۲ بهمن ماه همان سال به پیروزی رسید.  

چند ماه بیشتر از پیروزی انقلاب اسلامی نگذشته بود و آمریکا که از انقلاب اسلامی و مردم مسلمان ایران شکست بدی خورده بود پیوسته به دنبال توطئه علیه کشورمان بود تا به هر نحوی مانع از ادامه راه انقلاب شکوهمند اسلامی شود؛ بنابراین در نخستین گام پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تحریک قومیت‌های مختلف در سراسر ایران و تسلیح گروهک‌های ضد انقلاب همچون منافقین، کوموله، فدایی خلق، خلق ترکمن و بسیاری دیگر تلاش کرد تا به هر شیوه ممکن انقلاب اسلامی را به ورطه شکست ببرد که ناکام ماند.

" برخی روزها در تاریخ انقلاب اسلامی و کشورمان همواره ثبت و ضبط هستند و بعضا هم نقشی مهمی در آن دارند" 

پس از ناکامی راهبردهای فوق و تسخیر لانه جاسوسی در ۱۳ آبان ماه ۱۳۵۸ آمریکا تصمیم گرفت برای رهایی جاسوسان خود در ایران با همکاری نفوذی‌های داخلی عملیات نظامی با نام پنجه عقاب را طراحی و اجرا کند. اما این بار نیز راهبرد آمریکا در ۵ اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۹ در طبس شکست خورد و جاسوسان آمریکایی پس از ۴۴۴ روز با دستور امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به کشورشان بازگشتند. اینجا بود که آمریکا و سایر متحدانش و همچنین برخی سلطنت طلبان به دنبال راهبردی بودند تا به انقلاب اسلامی ضربه بزنند.

کودتای نقاب؛ از طراحی تا اجرا

آمریکا و سایر متحدانش و همچنین برخی سلطنت طلبان شامل شاپور بختیار آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی با تشکیل اتاق فکری در پاریس به دنبال توطئه جدیدی بودند تا به انقلاب اسلامی ضربه زده و آن را از بین ببرند. آن‌ها در اتاق فکر خود دو گزینه کودتا و حمله نظامی علیه کشورمان را طراحی کرده و به دنبال یافتن تقدم آن بودند.

سرانجام طرح یک کودتا بر جنگ نظامی تقدم پیدا می‌کند. ناصر رکنی از افسران حاضر در کودتا در دادگاه محاکمه عوامل این کودتا در این باره می‌گوید: بختیار هم با حمله نظامی به ایران موافق نیست و عقیده دارد که اگر به او مهلتی داده شود می‌تواند با یک کودتای نظامی انقلاب اسلامی را ساقط کرده و این دگرگونی را در ایران ایجاد کند و دیگر نیازی به حمله نظامی به ایران نیست.

برای بازگشت به اصل موضوع باید به زمستان سال ۱۳۵۸ بازگردیم که در آن یکی از هواداران شاپور بختیار به نام مهندس قادسی نموداری سازمانی را تهیه و نام آن را «نقاب» گذاشت. کلمه نقاب، متشکل از حروف اول «نجات قیام ایران بزرگ» بود. آژانس جاسوسی آمریکا (C.I.A) هم به کودتای نقاب امید زیادی بسته بود و آن را ضربه نهایی و قطعی بر پیکر نظام نوپای جمهوری اسلامی می‌دانست و اهمیت آن را بیش از تجاوز نظامی صدام، ارزیابی می‌کرد؛ کودتایی که در پاریس طرح‌ریزی شده بود.

ناصر رکنی از افسران حاضر در کودتای نقاب

در این طرح، سازمان کودتا دارای شورایی شامل مسئول تهران، مسئول امور شهرستان‌ها، مسئول امور وزارتخانه ها، مسئول امور دانشگاه ها، انتشارات و تبلیغات، مسئول امور ایلات و مسئول امور چریکی بود.

چرا پایگاه هوایی شهید نوژه برای این کار انتخاب شد؟

سران کودتا برای شروع کار در صدد به اختیار گرفتن یک پایگاه نظامی برآمدند که دارای هواپیما، به تهران نزدیک، در خارج از شهر، عناصر آن قابل جذب و رهبران عملیات هوایی با پرسنل و اماکن آشنایی داشته باشند.

کودتای نقاب چگونه اجرا شد؟

برای تصرف پایگاه سوم شکاری شهید نوژه به عنوان کلید عملیات کودتا قرار بود ۱۲ تیم مرکب از صد نفر از کلاه سبزهای تیپ نوهد،۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر از فریب خوردگان ایل بختیاری و ۱۲ نفر راهنما از داخل پایگاه به فرماندهی سرگرد کوروش آذرتاش (فرمانده تیپ ۲۳ نوهد پیش از انقلاب) جهت تصرف پایگاه نوژه وارد عمل شوند.

"یکی از رخدادها کودتای نقاب و خنثی سازی آن است که توسط یکی از افسران مومن و متعهد نیروی هوایی ارتش انجام شد"قرار بود پروازهای نقشه کودتا بر مبنای طرح موسوم به «دستور عملیاتی البرز» انجام شود که طرحی دفاعی برای مقابله با حمله احتمالی عراق به ایران بود و بخشی از امور جاری و عملیاتی پایگاه محسوب می‌شد.

طبق نقشه پس از تصرف پایگاه، تیمسار محققی برای رهبری عملیات هوایی در اتاق فرماندهی مستقر می‌شد و همزمان سروان حمید نعمتی، سروان محمد ملک، سروان کیومرث آبتین و سروان فرخزاد جهانگیری که هر کدام فرمانده یک تیم بودند اولین اسکادران هوایی را به پرواز در آورند. این اسکاداران شامل ۱۶ هواپیما از ۵۳ فروند هواپیمای مجهز به سلاح سنگین بود که برای عملیات در نظر گرفته شده بود. در طرح کودتا، عملیات هوایی نقش محوری داشت بنابراین هواپیماها باید مسلح به سلاح سنگین و آماده پرواز می‌شدند.

کودتاگران اهدافی را به عنوان نقاط حساس و کلیدی برای بمباران و تصرف انتخاب کردند تا ضربه غافلگیر کننده‌ای را به بدنه جمهوری اسلامی ایران وارد کنند.

عوامل اصلی کودتای نقاب

هدف اصلی کودتاگران برانداختن رژیم جمهوری اسلامی و روی کار آوردن یک دولت نظامی با نخست وزیری ظاهری شاپور بختیار به مدت دو سال بود و پس از طی دو سال با برگزاری انتخاب نوع حکومت جمهوری دموکراتیک و یا رژیم سلطنتی معلوم می‌شد؛ که برای رسیدن به این هدف، بمباران منزل حضرت امام (ره) در جماران در دستور کارشان بود که باید به وسیله سه هواپیما با بهترین خلبان‌ها انجام می‌گرفت، زیرا در نظر آن‌ها از بین بردن امام به معنای پایان عمر جمهوری اسلامی بود.

مرحله بعدی عملیات پس از پایان یافتن بمباران‌های هوایی با عملیات نیروی زمینی آغاز می‌شد که در آن تصرف برخی نقاط حساس نظیر رادیو و تلویزیون، زندان اوین، فرودگاه مهرآباد، ستاد ارتش و برخی پادگان‌ها بود. از نظر مسئولان نقاب، فتح تهران مساوی با پیروزی در سراسر کشور بود و با تصوری که از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ داشتند، فکر می‌کردند با سقوط تهران همه کشور تسلیم آن‌ها می‌شود.

نحوه افشا و لو رفتن کودتای نقاب

سه روز مانده به موعد کودتا یکی از خلبانانی که برای همکاری انتخاب شده بود در تهران با سروان حمید نعمتی ملاقات می‌کند. حمید نعمتی به او می‌گوید ماموریت تو بمباران بیت امام خمینی است و ما می‌توانیم تا ۵ میلیون نفر را بکشیم.

این خلبان در ادامه می‌گوید: به وی گفتم که شما با مردم مخالفید یا با حکومت که این همه کشت و کشتار می‌خواهید بکنید؟ گفت: ما با حکومت مخالفیم؛ ولی هر کس هم که بخواهد مانع کار ما بشود، چاره‌ای نداریم جز اینکه بکشیم. این موضوع برای من خیلی ثقیل بود و چون از مخالفت کردن با آنها، به ویژه در منزل نعمتی هراس داشتم، گفتم که من بیت امام خمینی (ره) را نمی‌توانم بزنم؛ ولی تلویزیون را می‌زنم.

وی ادامه می‌دهد: «او پس از خروج از خانه حمید نعمتی دچار تشویش و نگرانی شده و  می‌خواست موضوع را با کسی در میان بگذارد. آن شب در خانه موضوع کودتا را با برادر و مادرش در میان می‌گذارد و مادرش که به شدت ناراحت شده بود، پاسخ داد: نه تنها نباید این کار را انجام دهی باید به انقلابیون خبر بدهی و جلوی این کار را بگیری که اگر غیر از این باشد، شیرم حلالت نیست.» این سخن مادر موجب شد تا در نخستین دقایق بامداد چهارشنبه خلبان تصمیم خود را بگیرد و با پذیرش احتمال کشته شدن توسط سران کودتا ماجرای کودتا را افشا کند.

بعد از بررسی اطلاعات، نقشه حمله به پایگاه نوژه و پارک لاله که محل تجمع ۴۰ تن از خلبانان کودتا بود، طراحی شد و عملیات خنثی سازی کودتا با حضور نیروهای سپاه پاسداران و عده‌ای از کارکنان ارتش آغاز شد و بدین ترتیب پس از محاصره پایگاه نوژه، نیروها وارد عمل شدند و همه افراد مظنون را دستگیر کردند.

پس از کشف و خنثی سازی عملیات، با مشارکت کنندگان در کودتای نقاب برخورد شد و بدین ترتیب ۱۲۱ نفر از عوامل این عملیات از جمله تیمسار سعید مهدیون، تیمسار آیت محققی، سرهنگ احمد آزموده، سرهنگ هادی ایزدی، سرهنگ سعید امیری، سرهنگ داریوش جلالی، سرهنگ رحمت الله خلیفه بیگی، سرهنگ منوچهر صادقی، سرهنگ علی فاریا، سرهنگ حسین مصطفوی قزوینی، سرهنگ محمدرضا نادری، سرهنگ ایرج خلف بیگی، سرهنگ غلامحسن بیگدلو، سروان محمد ملک، ستوان ناصر رکنی، سرهنگ داریوش جلالی، استوار عبدالعلی سلامت، استوار غلامحسین قایق‌ور، سرهنگ رحمت الله خلیفه سلطانی، سرگرد کوروش آذرتاش، ستوان امیدعلی بویری و تعدادی دیگر از عواملی که در کودتای نقاب دخالت داشتند در دادگاه محکوم به اعدام و در نتیجه تیرباران شدند.

واکنش امام خمینی به کودتای نقاب

امام خمینی پس از خنثی‌سازی کودتا طی سخنرانی خود در ۲۰ تیرماه سال ۱۳۵۹ در حسینیه جماران در جمع روحانیون و ائمه جماعات تهران درباره کودتای نقاب فرمودند: «توطئه‌ای که معلوم است چنانچه موفق به کشفش هم نشده بودیم و قیام هم کرده بودند مردم آن را خفه می‌کردند، این احمق‌ها نفهمیدند ... این‌ها یک حماقتی است ... این‌ها نمی‌فهمند که اگر چنانچه فرضا هم شما از پایگاه همدان پا شده بودید و آمده بودید، فرض کنید چند تا جا هم کوبیده بودید، شما بالاخره باید زمین هم بیایید، یا همان آسمان می‌مانید، ما از این امور نمی‌ترسیم.»

حضرت امام سه روز بعد در سخنرانی شان در جمع اعضای جامعه اسلامی بانوان شمیران‏ با اشاره به این کودتای نافرجام فرمودند: «این اشخاصی که خیال کردند که یک کودتایی بکنیم و یک چند نفر را بکشیم و یک مثلاً جاهایی را بکوبیم این‌ها خیال می‏ کنند که یک جاست مرکز، یک محله است مرکز یا چند محله است مرکز.

"اما ناکام ماند و انقلاب اسلامی نیز چند ماه بعد یعنی در ۲۲ بهمن ماه همان سال به پیروزی رسید"اگر فرض کنیم آن محل، آن محل کوبیده بشود همان طور که در کودتاهای دیگر وقتی آن رأس را می ‏کوبیدند دیگر، دیگران کم کار داشتند یا کار نداشتند حالا هم این طوری است. حالا همه خانه‏‌ها مرکز است، همه افراد ملت ما سپاه اسلام هستند. مسئله، مسئله عقیدتی است نه مسئله مادی.»

سخنان آیت الله خامنه‌ای درباره نحوه افشای کودتای نقاب

حضرت آیت الله خامنه‌ای فرمانده معظم کل قوا و مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در مورد این کودتا فرمودند: در ماجرای کودتایی که قبل از شروع جنگ تحمیلی ترتیب داده بودند -مرکّب از عناصری از نیروی هوایی و زمینی و غیرنظامی‌ها و غیره- آن کسی که موجبِ اوّلی برای خنثی شدن این عملیّات شد، یک افسر نیروی هوایی بود؛ یک خلبان! آمد به بنده جریان را گفت، دستگاه مطّلع شد و آماده شدند؛ یک حرکت عظیمی را که در پایگاه شهید نوژه همدان بنا بود شکل بگیرد و از آنجا به تهران و جاهای دیگر سرایت بکند، یک عنصر نیروی هوایی خنثی کرد؛ من این را یادم نمی‌رود؛ نظام این محبّت را، این کمک را، این خدمت بزرگ را فراموش نمی‌کند. ۱۳۹۵/۱۱/۱۹

مقام معظم رهبری این واقعه را در جایی دیگر جزیی تر، چنین تعریف می کنند: شبی حدود اذان صبح دیدم که در منزل ما را به شدت می زنند، من رفتم دیدم می گویند یک ارتشی آمده و با شما کار واجب دارد، دیدم یک نفر تکیه داده به دیوار، با حال کسل و آشفته و خسته سرش را فرو برده، گفتم: "شما با من کار دارید؟ " بلند شد و گفت: بله. گفتم: چکار دارید؟ گفت: کار واجبی دارم و فقط به خودتان می گویم...

من به حرفش حساس شدم... احتمال این بود که سوءنیتی داشته باشد؛ اما دیدم نمی شود به حرفش گوش نداد... یک جایی گوشه حیاط نشستیم... آثار بی‌خوابی و خیابان‌گردی و خستگی و هیجان در او پیدا بود. خلاصه آنچه گفت این بود که در پایگاه همدان اجتماعی تشکیل شده و تصمیمی بر کودتایی گرفته و پول هایی به افراد زیادی داده اند، به خود من هم پول داده اند...

"اما این بار نیز راهبرد آمریکا در ۵ اردیبهشت ماه سال ۱۳۵۹ در طبس شکست خورد و جاسوسان آمریکایی پس از ۴۴۴ روز با دستور امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به کشورشان بازگشتند"قرار است جماران و چند جای دیگر را بمباران کنیم! پرسیدم: "کی قرار است این کودتا انجام شود؟ " گفت: امشب. من دیدم مسأله خیلی جدی است و باید آن را پیگیری کنم، در این بین این احتمال را می دادم که یک سیاست باشد و بخواهند ما را سرگرم کنند، اما در عین حال اصل قضیه آنقدر مهم بود که با وجود این احتمالات، لازم بود آن را پیگیری کنیم.

سرنوشت خانواده کودتاچیان در کودتای نقاب چه شد؟

سرهنگ خلبان جواد فکوری درباره کودتاچیان نامه‌ای را خطاب به امام خمینی (ره) نوشته است:

متن این نامه و پاسخ بنیانگذار انقلاب اسلامی به شرح زیر است:

«بسمه تعالی.

پیشگاه امام خمینی رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران.

پیرو اوامر آن رهبر در مورد بررسی وضع بازماندگان معدومین کودتای نافرجام، به سه نفر از پرسنل نیروی هوایی، تیپ نوهد و نیروی زمینی جمهوری اسلامی مأموریت داده شد که به پیگیری این امر بپردازند. اینک خلاصه اقدامات انجام شده و پیشنهادها را به عرض می‌رساند:.

پیشنهادها:

۱-، چون سکونت این عده در خانه‏‌های سازمانی مغایر با اصول حفاظتی بوده، برای سهولت بیشتر آنان قرار شد منازل سازمانی آن‌ها تخلیه گردد.

۲- با توجه به هزینه زندگی و مسکن، به هر خانواده با یک فرزند مبلغ سی هزار ریال و در ازای هر فرزند اضافی مبلغ پنج هزار ریال به خانواده ‏ها پرداخت شود.

۳- وامی جهت خرید خانه به خانواده‏‌ها پرداخت و در ازای بازپرداخت این وام مقدار کمی از مستمری آن‌ها کم شود.

ضمناً گزارش هیأت بررسی مشکلات خانواده‏های معدومین به پیوست جهت مقتضیات اوامر عالی تقدیم می‌گردد.

وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران- سرهنگ خلبان جواد فکوری

پاسخ امام خمینی به نامه وزیر دفاع به شرح زیر است:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم

مراتب فوق مورد موافقت است امید است خانواده این اشخاص در دامان اسلام و ملت اسلامی با رفاه زندگی کنند و سعادت خویش را در دنیا و آخرت تأمین نمایند. از خداوند تعالی سعادت و سلامت ملت مسلمان را خواهانم.

۱۲ بهمن ۵۹

روح اللَّه الموسوی الخمینی

منبع: صحیفه امام، ج‏۱۴، ص ۴۴»

۲۳۲۱۵