تصویری رئالیستی و فولکوریک از حرم امام هشتم شیعیان/ درباره ضامن آهو

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، تجربی و پویانمایی، محمد تقی‌زاده: مستند نیمه بلند «یا ضامن آهو» با زمان تقریبی ۲۰ دقیقه اثر پرویز کیمیاوی در سال ۱۳۴۸ است که می‌توان آن را یکی از ناب‌ترین و اصیل‌ترین آثار سینمایی مرتبط با امام هشتم شیعیان و حرم امام رضا (ع) دانست که با وجود زمان نه چندان طولانی، توانسته تصویری رئالیستی، تاثیرگذار و سمپاتیک از حال و هوای زائران، خادمان و حرم امام رضا ارائه دهد.

فیلم با مدیحه‌سرایی خادمان شروع و با مراسم موسوم به نقاره‌زنی آن‌ها خاتمه می‌یابد و در این مدت، کیمیاوی تصاویری بکر و به یادماندنی از زائران حرم، نجواها، مراسم مذهبی، اکسسوری و جذابیت‌های بصری داخل و خارج حرم به نمایش در می‌آورد که به خوبی مشخص است نتیجه ساعت‌ها فیلمبرداری و جمع‌آوری راش‌های طولانی از رفت و آمد و احوالات داخل حرم بوده که با مونتاژی ماهرانه و بدون پلان اضافی و تکراری، یکی از بهترین مستند‌های مذهبی سینمای ایران را خلق کرده است.

تفاوت عمده مستند کیمیاوی که شاید بیش از آنکه مذهبی و مربوط به شیعیان باشد، تصویری واقعی و مرتبط با مردم ایران است، در این مهم خلاصه می‌شود که فیلمساز نخواسته چیزی را به عنوان شعار، توصیه، بیانیه یا پیشنهاد به تماشاگر حقنه کند و تنها با نمایش واقعیت این مکان خاص و استثنائی، این امکان را برای مخاطب خود که می‌تواند جهانی نیز باشد، فراهم آورد که حس و حال و وضعیت این جغرافیا را به خوبی حس کند.

استفاده نکردن از نریشن که در اینگونه آثار مستند رایج است از جمله تمهیدات هوشمندانه کیمیاوی بوده که در راستای همین هدف یاد شده یعنی تصویر رئالیستی و نه اغراق‌آمیز، از آن بهره گرفته شده است. در تمام طول مستند هیچ موسیقی یا صدای راوی وجود ندارد و تنها نجوای مردم و آوای مدیحه‌سرایی و آیین‌های مذهبی صدای پیش و پس زمینه اثر به شمار می‌آید.

مردم و فرهنگ عامه، شاید مهمترین و اصلی‌ترین عنصر مستند کیمیاوی در یا ضامن آهو باشند به نحوی‌که در برخی لحظات شاهد تصاویر کلوزآپ از چهره افرادی هستیم که با تمام وجود به سمت درگاه امام خود آمده و با ایمان به شفا، فرج و گشایش در کارهایشان به راز و نیاز و گفت و گوی ساده و صمیمی با امام رضا (ع) می‌پردازند. تنوع سنی، جنسیتی و قومیتی افراد به خوبی قابل درک است به گونه‌ای که از کودک خردسال تا افراد کهنسال، از مرد و زن تا آدم‌های روستایی، شهری و قومی و قبیله‌ای، عامدانه در تصاویر قابل مشاهده هستند تا این مهم القا شود که مخاطبان حرم امام رضا (ع) به یک قشر، سن یا جنس محدود نمی‌شوند؛ البته حضور افراد فرود دست و مستضعف بیش از هرچیز فصل مشترک کاراکتر‌های مختلف فیلم کیمیاوی هستند که می‌توان این گونه برداشت کرد که از نظر فیلمساز، بارگاه امام هشتم بیش از هر چیز مامن و پناهگاه بی‌پناهان و افراد ضعیف و ناتوان بوده است.

هماهنگی و به اصطلاح سینک شدن تصاویر و نجوا‌ها از دیگر خلاقیت‌های سینمایی و حرفه‌ای پرویز کیمیاوی بوده که حاصل ساعت‌ها تماشای راش‌های متعدد و هماهنگ کردن تصاویر و صوت‌ها است که بدون شک تاثیرگذاری و جذابیت بصری کار را دو چندان کرده است.

علاوه بر آدم‌ها، آیین‌ها نیز در مستند یا ضامن آهو به خوبی به تصویر در آمده‌اند به نحوی که این بخش برای افراد ناآشنا با اسلام و تشیع نیز می‌تواند جذاب باشد و در واقع سندی برای به نمایش در آوردن آیین‌های مذهبی و دینی شیعیان به شمار می‌آید. مراسم روضه‌خوانی، مدیحه‌سرایی، نمازجماعت، دعا و راز و نیاز، جاروکشی و نقاره‌زنی خادمان، از جمله آیین‌های مرسوم و متداول در حرم امام رضا است که همانگونه که گفته شد تصویری بدون روتوش از مناسک مذهبی و آیینی شیعیان به شمار می‌آید، اما نکته مهم در اینجا این است که هدف اصلی کیمیاوی نمایش این مراسم آیینی نبوده و بیشتر سعی شده تصویری واقعی از حرم و هر آنچه در آن می‌گذرد به نمایش در آید.

مستند یا ضامن آهو با مراسم شیپورزنی خادمان که به نقاره خوانی شهرت دارد و با برش‌هایی از غروب همراه شده به پایان می‌رسد و نکته جالب در این مستند تحسین برانگیز این بوده که فیلمساز به خوبی اصول حرفه‌ای روایت‌گری را رعایت کرده و بدون هیچ اغراق، اضافه‌گویی و بزرگنمایی‌های مرسوم به وضعیت جغرافیایی پرداخته که اغلب به جهت مقدس بودن درگیر مقدس‌نمایی‌های می‌شود و نه تنها نمی‌توانند اثر گذار باشند بلکه جنبه پروپاگاندا و سفارشی پیدا می‌کنند اتفاقی که با تمهیدات حرفه‌ای فیلمساز به عکس خود بدل شده و مستند یا ضامن آهو را به اثری فراموش نشدنی، جذاب، فراملی و فراآیینی تبدیل کرده است.