دشت شَمیل؛ ناشناخته دیار آب و آفتاب

 شمیل به دلیل موقعیت جفرافیایی و بهره‌مندی از نعمت خدادادی همچون آب که الفبای آبادانی است، یکی از مناطق هدف گردشگری در استان هرمزگان و شهر بندرعباس محسوب می‌شود.

رودخانه‌های پُر آب. چشمه‌ها و آبشار‌های نیان و پشتکوه، سد شمیل و حتی قلعه شمیل زبان زد عام و خاص است و هرساله گردشگرانی از اقصی نقاط کشور به این منطقه سفر می‌کنند.

برای سفر به شمیل زیبا و جذاب که در شمال بندرعباس واقع شده است، باید فاصله ۸۰ کیلومتری را از مرکز استان طی کرد که از شمال از طریق بخش احمدی حاجی آباد، از غرب بخش تخت و قلعه قاضی بندرعباس، از شرق بخش رودخانه و شهرستان رودان و از جنوب شهرستان میناب و خلیج فارس به این دیار راه دارد.

شغل بیشتر مردم منطقه شمیل کشاورزی و دامداری است؛ این منطقه از دشت وسیعی تشکیل شده که کشاورزان و دامداران منطقه از آن بهره فراوان می‌برند، در این ناحیه درختان گوناگونی مثل کُنار، کَهور، کِرَت، تِج و چوچ را می‌بینید که در کنار نخل خرما، پرتقال، لیموترش، لیموشیرین، توت، گاروم زنگی، زیتون محلی روییده‌اند.

آب و هوای منطقه شمیل که دارای چشم انداز‌های سبز و زیبا تابع شرایط کلی و اقلیم منطقه، گرم و خشک است، در فصل زمستان هوایی معتدل و دلپذیر و در تابستان هوایی خشک و سوزان را تجربه می‌کند.

شمیل تداعی گر مهمان‌نوازی و سرسبزی

در دهه‌های گذشته و اکنون دهستان شمیل تداعی گر سرسبزی و سرزندگی بوده و ساکنان آن، مردمانی دیندار، درستکار، سخت کوش، میهمان نواز و مهربان هستند که بیشتر آنان در باور‌های دینی خود استوار بوده و به بزرگان و پیشوایان دینی احترام خاصی می‌گذارند.

روضه خوانی، نوحه خوانی، تعزیه خوانی و فاتحه خوانی از سنت‌های معمول از گذشته تاکنون در دهستان شمیل است.

فعالیت‌های اقتصادی مردم منطقه شمیل در بخش کشاورزی با زیربخش‌های عمده یعنی زراعت، باغداری و دام و طیور متمرکز بوده البته به دلیل کمبود آب شیرین و گرمای طاقت فرسا کار کردن در بخش کشاورزی مشکل است. درحال حاضر انواع محصولات کشاورزی مانند گوجه فرنگی، بادمجان، پیاز، خیار، بامیه، فلفل، هندوانه و خرما است.

هم‌اکنون بیش از ۱۹ رقم خرما در این منطقه وجود دارد.

هم‌اکنون بیش از ۱۹ رقم نخل خرما در این منطقه از جمله آلومهتری، شِکَری، کِلَک سُرخ، سُرخ دَنگ، مُرداسنگ، زَرد، هَلیلی، خِنیزی، نِغار یا نِگار، مَنگناس، زَرِک، خاروآزادی، گُوردیال، کَریته، شاهینی، نیم کَدینی، موسلی، مَرزبان و کابلی وجود دارد.

با ورود به این روستا حضور زنان این منطقه در کشاورزی چشم هر رهگذری را به خود جلب می‌کند؛ بانوانی که برای کمک به تامین معیشت خانواده مجبور به کار در زمین‌های زراعی و کشاورزی بوده و دوشادوش مردان خود در فصل پاییز و زمستان به برداشت محصولات کشاورزی خارج از فصل مشغول هستند.

این منطقه که در گذشته نشان گر سرزندگی و شادابی و نخل‌های سر به فلک کشیده بود تا اینکه در سال ۱۳۸۸ آتش بر جان باغات این منطقه افتاد و امید را از کشاورزان این دهستان گرفت که اکنون با احیای باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی رونق به منطقه برگشته و مردم را مشغول کار و بار کرده است.

در گذشته که بارندگی فراوان بود محصول انگور و انجیر این منطقه نیز معروف بود؛ وجود مرکبات در منطقه یکی از ویژگی‌های باغداری محسوب می‌شود که در این میان می‌توان به لیموترش، لیموشیرین، پرتقال و نارنج اشاره کرد.

در سفر به این روستا می‌توان در کنار بازدید از نواحی اطراف، ساعاتی را نیز به دیدن این منطقه و جاذبه‌های آن اختصاص داد و از قلعه تاریخی شمیل، سد بزرگ شمیل و نیان، آبشار نیان در حوالی شمیل، کُرکی، نخلستان زیبا، رودخانه و مناظر طبیعی و چشم نواز آن لذت برد.

حمام گُوَلم، آبشار نیان و سد شمیل (در روستای نیان)، گنبد سرخ و زیارتگاه امامزاده شاه معزالدین و خواهرش بی بی تاج خاتون در روستای چاه خرگ شمیل که از نوادگان امام موسی کاظم (ع) به شمار می‌رود، از دیگر مکان‌های دیدنی سرسبز و دلنواز شمیل بوده که همه ساله پذیرای مهمانان و گردشگران از سراسر استان هرمزگان و اقصی نقاط کشور است.

نگاهی به اماکن تاریخی، فرهنگی و زیارتی شمیل

قلعه شمیل، نمادِ ایستاگی و مقاومت

قلعه تاریخی شمیل از آثاری است که نشان دهنده قدمت و موقعیت منحصربفرد شمیل است که قدمت این قلعه به قبل از اسلام برمی‌گردد. این قلعه نماد ایستادگی و مقاومت و برجای مانده از زمان حضور پرتغالی‌ها بوده که به منظور حفظ و پاسداری از مردم تاکنون نسبت به شرایط محیطی منطقه احداث‌شده است.

این بنای منحصر به فرد از قلعه‌های شاخص استان هرمزگان بوده که در ۸۶ کیلومتری شمال شرق بندرعباس در دهستان شمیل قرار دارد.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این بنا در چندین دوره مورد استفاده قرار گرفته و احتمال می‌رود قدمت این اثر بیش از دوره صفوی باشد. نوع معماری قلعه متشکل از قلعه و دستکن بوده و کاربری دفاعی و سکونتگاهی داشته و دستکن‌ها حفره‌هایی غار مانند برای سکونت یا نگهبانی و امور دفاعی در صخره‌ها بوده اند.

تفاوت دستکن شمیل با سایر دستکن‌های هرمزگان در دارا بودن برج نگهبانی است؛ بیشتر دستکن‌های استان بدون قلعه هستند و نوع قلعه شمیل منحصر به فرد محسوب می‌شود.

اطراف قلعه دیوار‌های بلند ازخشت و گِل ساخته اند و مردم منطقه در درون قلعه با تراشیدن کوه، خانه‌هایی برای خود ساخته بودند به زندگی می‌پرداختند و در نوک کوه دیدبان بوده که مسوولیت آن پاسداری بوده و ۲ توپ از آن زمان تا چند سال پیش هم داشت که توسط سودجویان این اثار تاریخی به سرقت رفته و در درون قلعه چاه آب هست که بوسیله آسیاب آب آن استفاده می‌کردند.

اهالی این دهستان، سال هاست که خواستار به ثبت ملی رساندن قلعه شمیل هستند، تا آثار باستانی بخش‌شان برای تمام کشور و حتی جهان شناخته‌شده باشد، اما با وعده‌های عملی‌نشده مسوولان مواجه می‌شوند! این حق شمیل است که میراث بخش‌شان را ملی و نام‌آشنا با مردم جهان کنند.
اهالی این دهستان، سال هاست که خواستار به ثبت ملی رساندن قلعه شمیل هستند، تا آثار باستانی بخش‌شان برای تمام کشور و حتی جهان شناخته‌شده باشد، اما با وعده‌های عملی‌نشده مسوولان مواجه می‌شوند! این حق شمیل است که میراث بخش‌شان را ملی و نام‌آشنا با مردم جهان کنند.

در این راستا اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان بیان کرده که «پرونده ثبت قلعه شمیل در شهرستان بندرعباس به دلیل ارزش تاریخی و ویژگی معماری تکمیل‌شده و جهت ثبت در فهرست آثار ملی به شورای ثبت در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ارسال می‌شود.»

اهالی شمیل معتقدند؛ در پشت این قلعه، قبرستان قدیمی به نام «بت گُورو» یا قبرستان زردشتی‌ها وجود داشت، اما با بی‌اعتنایی و به ثبت ملی نرساندن آن، از بین رفت.

همچنین افراد سالخورده شمیل معتقدند که اشیای تاریخی زیادی در قلعه شمیل وجود داشته، اما در سال‌های گذشته به دست برخی افراد سودجو به غارت رفته‌است.

" شمیل به دلیل موقعیت جفرافیایی و بهره‌مندی از نعمت خدادادی همچون آب که الفبای آبادانی است، یکی از مناطق هدف گردشگری در استان هرمزگان و شهر بندرعباس محسوب می‌شود.رودخانه‌های پُر آب"همچنین دیواره‌ها و کنده‌کاری قلعه شمیل براثر بارندگی و رسیدگی نکردن روبه نابودی هستند.

همچنین کوه نیان با ارتفاع ۲ هزار و ۶۴۲ متر در رشته کوه دازان از رشته کوه‌های زاگرس چهارمین کوه مرتفع استان است که بدلیل پوشش گیاهی بسیار متراکم و وجود پرتگاه‌ها یکی ازسخت گذرترین قله‌ها برای فتح قرار داده و صعود به این قله را سخت و طاقت فرسا کرده است.

رودخانه و سد شمیل نیان پذیرای گردشگران

سد بزرگ شمیل و نیان و آبشار نیان از جمله جاذبه‌های گردشگری منطقه شمیل است که همه ساله پذیرای مهمانان و گردشگران از اقصی نقاط کشور است.

عملیات اجرایی سد‌های شمیل و نیان در سال۱۳۸۰ با هدف تامین بخشی از آب آشامیدنی شهر بندرعباس، جزیره قشم و صنایع بندرعباس از طریق جایگزینی با ۳۰ میلیون مترمکعب حقابه پایین دست سد میناب آغاز شد که با ایجاد مخزن مشترک سد‌های شمیل و نیان با حجم ۱۶۰ میلیون مترمکعب و بهره برداری از سفره آب زیرزمینی آن صورت گرفته است.

وجود ۲ سد بزرگ شمیل و نیان با ١۶٠ میلیون متر مکعب ذخیره آب و همچنین حفر بیش از ٣٠ حلقه چاه عمیق در پایین دست سد شمیل و تأمین آب آشامیدنی بخش‌هایی از بندرعباس و همچنین بخش‌های تخت و قلعه قاضی و مقداری از سطح زیرکشت روستا‌های میناب، بخش عظیمی از تنش آبی استان را کاهش داده است و شمیل یکی از مناطق پرآب استان هرمزگان محسوب می‌شود.

این سد مخزنی که در فروردین سال ۹۱ مورد بهر برداری قرار گرفت، با ظرفیت ۱/ ۶۶ میلیون مترمکعب بر روی رودخانه شمیل احداث و در آذرماه سال ۱۳۸۸ آبگیری شده است.

با احداث سد شمیل و نیان در این منطقه تنها تا مدت کوتاهی اهالی را مشغول به کارگری کرد و بعد از آن مردمان این دهستان برای به دست آوردن شغلی مناسب مجبور به ترک روستا و مهاجرت به شهر‌ها شده اند.

رودخانه شمیل یا حسنلنگی نیز با نام «چیل و شقرود» از سد شمیل و نیان و همچنین کوه‌های شمال شرقی بندرعباس سرچشمه می‌گیرد و در مسیر خود روستای شمیل را آبیاری کرده و از شمال به جنوب جریان می‌یابد.

این رودخانه تماشایی از دیدنی‌های این دهستان است که پس ازآبیاری دشت‌های سر راه خود از نزدیکی روستای حسن لنگی میگذرد و آب این رودخانه نسبت به سایر رود‌ها از کیفیت خوبی برای کشاورزی و آبیاری برخوردار است.

در نزدیکی روستای حسن لنگی زمینه مناسبی جهت استفاده از زیبایی‌های طبیعی برای علاقه‌مندان به طبیعت فراهم شده‌است.

سیمای طبیعی روستای حسن لنگی با معماری نواحی گرمسیری همراه با مناظر گیاهان حاره‌ای زیبایی بس خیره کننده‌ای در اطراف رود ایجاد کرده‌است.

نگاهی به چشمه‌های آب گرم شمیل و نیان

در صورت سفر به این منطقه شمیل توصیه می‌کنیم تا چشمه‌های آبگرم این منطقه را هم ببینید، چشمه‌های زادمحمود و گلمن را که در دامنه کوه نیان می‌جوشد، از نزدیک دیده و از آب گرم این چشمه‌ها که گفته می‌شود خاصیت دارویی و آرامش دهنده دارد، استفاده کنید.

چشمه آب گرم نیان در فاصله ۹۰ کیلومتری و در شمال شرقی بندر عباس قرار دارد که آب این چشمه از شکاف سنگ‌های آهکی از زمین خارج می‌شود و عامل تشکیل آن تکتونیک صفحه‌ای است.

بین روستا‌های کشکو و نیان و در ۶ کیلومتری چاهستان؛ غار‌هایی وجود دارد که به طور کامل شناخته شده نیست و اماکنی «به نام آب گُولمو» وجود دارد که از آب آن برای کشاورزی و آشامیدنی استفاده می‌شود.
بین روستا‌های کشکو و نیان و در ۶ کیلومتری چاهستان؛ غار‌هایی وجود دارد که به طور کامل شناخته شده نیست و اماکنی «به نام آب گُولمو» وجود دارد که از آب آن برای کشاورزی و آشامیدنی استفاده می‌شود.

آب این چشمه در ردیف آب‌های سولفات کلسیم همراه با منیزیم زیاد و کلرور و سدیم گرم است که خواص درمانی زیادی دارد که علاوه بر استفاده جهت استحمام و آب درمانی برای آبیاری نخلستان‌های منطقه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این منطقه همچنین قنات‌های تاریخی زیادی دارد که طول آن‌ها به ۲۰ کیلومتر می‌رسد و کمبود آب منطقه را در فصل گرما جبران می‌کند.

این قنات‌ها به وسیله ابزار دستی در عمق زمین ساخته شده و برای جلوگیری از نفوذ آب به زمین آن را با ساروج پوشانده‌اند.

پوشش محلی شمیل؛ از کَندوره تا مندیل

لباس محلی زنان شمیل، پوششی با استفاده از دوختی ساده و پارچه‌های نخی، رنگی با خوس بافی که شلوار، پیراهن، چادر و روسری را دربر می‌گیرد.

در گذشته تن پوش زنان شمیل، کندوره نام داشت؛ شلوار زنان نیز پولکی، خوسی و بادله‌ای بود.

لچک نیز یک نوع کلاه مخصوص زنان بوده که برای نگه داشتن روسری کاربرد داشته است؛ علاوه بر لچک از جلبیل خوسی، لیسی و چادر نیز استفاده می‌شد.

برای پوشش مردان نیز نوعی شلوار وجود داشته که به لُنگ معروف بوده و به جای کلاه از مندیل استفاده می‌کردند که امروز کمتر از آن استفاده می‌شود.

صنایع دستی در دهستان شمیل از جنس نخیلات شامل حصیربافی، سوند بافی، پَری، تولَک، تَحته، بادبزن یا همان گوزن، صنایع دستی گِلی مانند جهله و کوزه و صنایع دستی تزئین لباس زنان مانند شَک، زری بافی، کَمه دوزی، گلابتون دوزی، خوس دوزی و ... است.

البته جدای از صنایع دستی و بافتنی یادشده و خانه داری، بانوانی برای کمک به تامین معیشت خانوده، مجبور به کارگری در زمین‌های زراعی بوده و دوشادوش مردان در فصل پاییز و زمستان به برداشت محصولات کشاورزی خارج از فصل مشغول هستند.

سنگ چلکا و دارکلکا؛ بازی‌های بومی و محلی شمیل

بازی‌ها و سرگرمی‌ها در گذشته‌های دور ورزش در روستا‌ها و محلات، حال و هوای دیگری داشت. در ایام تعطیل، اعیاد و جشن‌های عروسی جوانان در گوشه‌ای از محله گرد هم می‌آمدند و به بازی و ورزش مورد علاقه خود می‌پرداختند.

انواع بازی‌های محلی و سنتی از دارتوپا، دَرا، هوتا و پنجه، دارکلکا، هفت سنگ بالا، رمازا، سنگ چلکا، چشم بستکا، کچل کچلا، کرموجوکا و کل شیطونا و موریا در دهستان شمیل رایج بوده که شرح یک یک آن‌ها مستلزم صرف وقت زیادی است.

پیشینه تاریخی شمیل

شمیل و منطقه شمیلات در گذشته یکی از مراکز مهم مُلوک هرموز بوده که از جایگاه سیاسی بالایی در جنوب کشور بر خوردار بوده و در طول تاریخ دستخوش فراز و فرود‌های زیادی شده است.

شمیلات شامل باغان، تخت (تغ)، سردره، چاه خرگ، چاه فعله، جلابی، شغو، چوچ، حسن لنگی، کشکو، قلعۀ قاضی، گودو، نانگ و دروز بود که شمیل مرکز این ناحیه است.

بخش شمیل با ٣٩ روستا و ۱۸ هزار و ۳۳۳ نفر جمعیت است که ظرفیت‌های صنعتی و کشاورزی بخش شمیل دارای ۶ هزار هکتار زمین زراعی و ۲ هزار هکتار باغی و همچنین ۵۲ هکتار گلخانه بوده است.

البته شمیل با وجود داشتن موقعیت‌های مناسب سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی و گردشگری به جایگاه واقعی خود در استان هرمزگان نرسیده و نیازمند به توجه بیشتر است.

بخش شمیل ۴۰ شهید تقدیم نظام و انقلاب کرده است.