نقش مشارکت‌های اجتماعی در مدیریت شهری کلانشهر اراک

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - کورش دیباج: آدمیان در اجتماع با یکدیگر رفتار متقابل دارند. این کنش متقابل آدمیان با یکدیگر، رفتار اجتماعی نامیده می‌شود. جامعه شناسان با کاوش مفهوم رفتار اجتماعی به مفهوم مهمی به نام جهت‌گیری رفتار اجتماعی دست یافته‌اند. جهت‌گیری رفتاری یک جامعه می‌تواند مثبت باشد یا منفی. آن‌گاه که جهت‌گیری رفتاری یک جامعه مثبت باشد، مسیر جامعه رو به کمال و تعالی خواهد بود و آنگاه که منفی باشد، جامعه رو به زوال و انحطاط خواهد رفت.

یکی از مؤلفه‌های مهم در جهت‌گیری مثبت رفتار یک جامعه در مفهوم مشارکت نهفته است، از این‌روست که مفهوم مشارکت، به‌ویژه از دهه ۷۰ میلادی به بعد به عنوان یک موضوع مهم و کلیدی جای خود را در علوم اجتماعی و سیاسی باز کرد، البته دامنه آن در فلسفه‌های سیاسی نیز تجلی یافت.

"خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - کورش دیباج: آدمیان در اجتماع با یکدیگر رفتار متقابل دارند"این معنا، چنان مهم است که در بسیاری از مفاهیم اجتماعی دیگر چون همیاری، تعاون، هم‌اندیشی، همراهی، و مددکاری اشتراک مساعی نیز جایگاهی خاص دارد.

مشارکت می‌تواند دارای لایه‌های مختلفی از قبیل مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها، مشارکت در تصمیم‌سازی‌ها، مشارکت در عمل و اجرا و مشارکت در سطح نظارت باشد. از آغاز تاریخ تاکنون، سطوحی از مشارکت را در همه جوامع می‌توان یافت و این بیانگر آن است که فطرت سالم آدمی، اقتضای مشارکت دارد، اما نکته اینجاست که امروزه توجه به همه سطوح آن به عنوان یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای جوامع کنونی تلقی می‌شود. از طرفی حدود ده سال است که موضوع شورایاری محلات و سپس مدیریت محله محور در مدیریت شهری کشوری شکل گرفته و به دنبال خود ساختارهایی را ایجاد کرده است. اما این ساختار در مدیریت شهری کلانشهر اراک هنوز ایجاد نشده است و شاهد هستیم که کمترین افزایش مشارکت اجتماعی و واگذاری امور مردم به مردم از سوی مدیریت شهری کلانشهر اراک در طی سال‌های اخیر اتفاق افتاده است. از این رو خبرگزاری مهر برای بررسی عدم شکل گیری مشارکت در مدیریت شهری با پیمان عین القضاتی، رئیس کمسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی کلانشهر گفتگویی را انجام داده و از وی پرسیده است با توجه به اینکه شورای ششم شهر اراک محور فعالیت‌هایش را بر مشارکت اجتماعی شهروندان گذاشته است، چه رویکرد و سیاستی را در افزایش مشارکت اجتماعی شهروندان دنبال می‌کند؟

مدیریت شهری باید بر پایه مشارکت اجتماعی اداره شود

اهمیت افزایش مشارکت اجتماعی بر کسی پوشیده نیست، این مقوله در شورای ششم و مدیریت شهری شهر اراک چه جایگاهی دارد؟

هر ساله برنامه‌های عمرانی فرهنگی مختلفی اجرا می‌شود که نقش شهروندان در آنها تا حدودی مؤثر است.

اما سهم و میزان مشارکت شهروندان می‌تواند بیش از گذشته افزایش یابد. این اتفاق می‌تواند تحقق پذیری بیشتر برنامه‌ها و رویکرد اجتماعی شهرداری را تقویت کند. برای اداره امور عمومی شهری ۲ روش بیشتر مورد توجه قرار دارد. روش حکومت، که در آن شهرداری مسئولیت تمام امور را برعهده دارد.

این نهاد موظف است تمامی خدمات را برای شهروندان فراهم کند. این روش به سبب مسائلی مانند پیچیدگی روزافزون زندگی و کاهش توان مدیریت‌ها در حل مسائل شهری و از بین بردن یا تضعیف قوه استقلال و ابتکار عمل شهروندان، مورد چالش‌های جدی قرار گرفته است.

دومین روش حکومت داری است، که مسئولیت اداره عمومی شهر میان سه نهاد شهرداری، جامعه مدنی و بخش خصوصی تقسیم شده است.

"جامعه شناسان با کاوش مفهوم رفتار اجتماعی به مفهوم مهمی به نام جهت‌گیری رفتار اجتماعی دست یافته‌اند"هریک از این سه نهاد به طور مشترک در قبال تمامی مسائل پاسخگو هستند. در این رابطه مشترک، الزام است هر یک از شرکا منابعی را فراهم کنند. منابع شهرداری شامل امکانات فنی، توان مالی و روش‌های مردم سالارانه انجام امور و منابع بخش خصوصی شامل توان مدیریت و روش‌های بهره وری و کارآمد انجام امور و منابع جامعه مدنی شامل دارایی‌های اجتماعی و فرهنگی است که در شورای ششم اراک بر روش دوم تکیه شده است تا هر سه بخش بتوانند کارایی لازم خود را داشته باشند.

رویکرد مدیرت شهری اراک در مشارکت اجتماعی رویکرد غلطی بوده است

سازمان‌های مردم نهاد شهر اراک تا کنون توانسته‌اند به مقوله مشارکت شهروندان در مدیریت شهری اراک کمک کنند؟

امروزه سازمان‌های غیردولتی و تشکل‌های مردمی به عنوان راهکار حل مشکلات و پاسخگویی به چالش‌های جامعه شهری مطرح هستند، نهادهایی که می‌توانند در جهت تحقق مدیریت پایدار شهری مؤثر واقع شوند. جامعه، سازمان‌های غیردولتی و سازمان‌های محله محور را نهادهایی برخاسته از مردم برای کمک به همنوعان با نگرش‌های مبتنی بر توانمند سازی شهروندان می‌شناسند.

شهر اراک با وجود سازمان‌های مردم نهاد متعدد از نبود سازمان مردم نهاد تخصصی در حوزه مدیریت شهری رنج می‌برد. ویژگی پدیده‌ای چون جامعه، پویایی و تغییر است.

همپای جوامع شیوه‌های حکمرانی نیز باید تغییر کند تا تعادل بین حکومت و شهروندان برقرار باشد. نمونه‌های موفق جوامع پویا که مردم در آنها زندگی به معنای کیفی و مطلوب را تجربه می‌کنند، تنها با مشارکت شهروندان و نهادینه شدن حق شهروندی به مقصود رسیده است. در حوزه مدیریت شهری کلانشهر اراک متأسفانه این امر اتفاق نیافتاده است و دلیل این امر به رویکرد مدیریت شهری کلانشهر اراک در دوره‌های گذشته بر می‌گردد متأسفانه رویکرد مدیریت شهری کلانشهر اراک در دوره‌های گذشته تقویت سازمان‌های مردم نهاد در حوزه مدیریت شهری نبوده است به همین خاطر است که شهر اراک با وجود سازمان‌های مردم نهاد متعدد از نبود سازمان مردم نهاد تخصصی در حوزه مدیریت شهری رنج می‌برد.

افزایش سرمایه اجتماعی یک اصل مهم در مدیریت شهری است

کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی کلانشهر اراک برای افزایش مشارکت‌های اجتماعی شهروندان در مدیریت شهری چه راهبردی را دنبال می‌کند؟

افزایش سرمایه اجتماعی و اعتمادسازی بین مجموعه مدیریت در شهرداری، شورای شهر و شهروندان مهمترین اولویت فعالیت در کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و ورزشی دور ششم کلانشهر اراک است و خوشبختانه ساز و کار این ارتباط و تعامل دو سویه بین مجموعه مدیریت شهری و معتمدان و افراد مؤثر در کلانشهر اراک برقرار شده است زیرا مشارکت اجتماعی را می‌توان به معنای حضور جدی، فعال و آگاهانه مردم در فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی دانست و فراموش نکنیم که یکی از ابعاد مشارکت اجتماعی، مشارکت در مدیریت شهری است.

به مشارکت اجتماعی شهروندان در مدیریت شهری اراک اشاره شد، با توجه به پاندمی کرونا شهروندان چه نقشی در مشارکت هر چه بیشتر با مدیریت شهری در مواجهه با بحران‌هایی همچون بحران کرونا دارند؟

مدیریت شهری یک حکومت محلی است که پل ارتباطی بین جامعه و نهادهای دولتی مستقر در آن شهر برقرار می‌کند در دوران معاصر مدیریت شهری یک مفهوم فراگیر شده و به صورت اصلاحی این‌طور تعریف می‌شود که هدف مدیریت شهری تقویت سازمان‌های دولتی و غیر دولتی برای شناسایی، برنامه ریزی، سیاست گذاری و پیاده سازی آنها به منظور فعال کردن دستگاه‌ها برای مقابله با بحران‌ها و چالش‌ها است، بنابراین می‌توان گفت مدیریت شهری یک حکومت محلی است که پل ارتباطی بین جامعه و نهادهای دولتی مستقر در آن شهر برقرار می‌کند، با این تعریف متوجه خواهیم شد که مدیریت شهری یک وظیفه چند وجهی دارد یعنی در تمامی حوزه‌ها و عرصه‌های مدیریت شهر اعم از امنیت، اجتماع، اقتصاد، بهداشت و محیط زیست آن باید فعالیت مؤثر داشته باشد اما آنچه که در سنوات اخیر جهان با آن مواجه شده است، بحران زیست محیطی است و قطعاً در بحث زیست محیط و به عبارتی سلامت جامعه باید شاهد تلاش بیشتر مدیریت شهری باشیم، اینجاست که متوجه خواهیم شد در ورود بحران‌های طبیعی، زیست محیطی و بهداشتی مدیریت شهری بزرگترین و بیشترین نقش را باید ایفا کند البته در کشورهای توسعه یافته این نقش پررنگ‌تر است و در کشورهای در حال توسعه این تصمیم گیری طبیعی است که تابع سیاست‌های موجود است ولی به هر حال ما نمی‌توان از وظایف بسیار کارآمد و مؤثر مدیریت شهری در مقابله با بحران چشم پوشی کرد.

اصول تربیت شهری و شهروندی باید یک اصل مهم در مدیریت شهری اراک باشد

مدیریت شهری چه وظایفی در مقابله با بحران کرونا دارد؟ آیا وظیفه آن فقط به اقداماتی همچون گندزدایی معابر و امکان عمومی و … بر می‌گردد یا وظایف فراتر و مهم‌تری دارد؟

ساختار مدیریت شهری باید مبتنی بر اصولی باشد که در پدیده‌های اجتماعی و حوزه‌های بحرانی بتواند مؤثر عمل کند در واقع وظایف مدیریت شهری را در مقابله با بحران‌ها و پدیده‌های اجتماعی را نمی‌توان منحصر به یک دوره خاص کرد زیرا در دوره‌های خاص برخی از وظایف برجسته‌تر خواهند شد ولی به دلیل اینکه در حوزه مدیریت شهری باید سیاست گذاری بر اساس پیشگبری نه در حوزه درمان تنظیم شود. به نظر می‌رسد که در ساختار و وظایف مدیریت شهری باید اصولی رعایت شود تا کمک به گذر موفقیت آمیز از بحران‌های چون بحران کرونا داشته باشد.

یکی از وظایف مدیریت شهری در مقابله با بحران‌ها و پدیده‌های اجتماعی، «آموزش اصول تربیت شهری و شهروندی» است، هم اکنون مشکلی که در کشور با آن مواجه هستیم، شهروندان از قوانین و موضوعاتی که برای پیشگیری و مقابله با کرونا تاکید می‌شود، تبعیت نمی‌کنند، یکی از کارهای خوبی که حداقل می‌توانست در استان مرکزی بالاخص مدیریت شهر اراک در بحران کرونا اتفاق بیافتد آموزش شهروندی بود که متأسفانه به درستی اتفاق نیافتاد به هر حال در طی سال‌های اخیر شاهد مهاجرت روستاییان به شهرها و شکل گیری سکونتگاه‌های غیر رسمی در شهرها هستیم و به اصلاح با پدیده‌ای به نام «مدرن شدن شهرها» مواجه هستیم که این موارد نیاز به آموزش شهروندی دارد، بنابراین این آموزش یک اصل و وظیفه مهم در حوزه مدیریت شهری است.

مدیریت شهری باید اصل ضوابط و قوانین را برای آگاهی شهروندان در اختیار عموم قرار دهد، بدین معنا که قوانین و ضوابط شهری باید دسترسی آن برای همگان فراهم شود و گردش آزاد اطلاعات صورت گیرد. در پدیده کرونا باید شهروندان به ظرفیت بهداشت و درمان شهر خود به چه میزان است و به چه میزان توان مثبت برای مقابله با این بیماری وجود دارد و اینکه اگر شهروندان موارد پیشگیری را رعایت نکنند دچار بحران خواهند شد، آگاه باشند که این امر با گردش آزاد اطلاعات در حوزه سلامت و مدیریت شهری اتفاق می‌افتد.

"از طرفی حدود ده سال است که موضوع شورایاری محلات و سپس مدیریت محله محور در مدیریت شهری کشوری شکل گرفته و به دنبال خود ساختارهایی را ایجاد کرده است"این گردش آزاد اطلاعات نه تنها به مدیریت شهری برای مقابله با بحران کرونا کمک می‌کند بلکه باعث پیشگیری از رانت خواری در حوزه مدیریت شهری خواهد شد.

در تمامی حوزه مدیریتی بالاخص حوزه مدیریت شهری باید اصلی به نام «اختیار، مسئولیت» تقویت شود، یعنی باید به شهروندان در ساختار مدیریت شهری هم اختیار دهیم و هم مسئولیت در برابر اختیار به آنها آموزش داده شود. هم اکنون تعبیری که از آزادی فردی می‌شود، باعث شده که زنجیره کرونا شکسته نشود و افراد به صورت فردگرایانه تصمیم می‌گیرند در حالی که اختیار به شهروندان داده می‌شود باید مسئولیت اجتماعی در قبال این این اختیار به شهروندان آموزش داده شود و هر شهروند باید در اثر این آموزش‌ها به این باور برسد که در قبال این اختیارات که مدیریت شهری به وی داده است در برابر جان هر شهروند دیگری مسئول است.

امروز با پدیده کرونا مواجه هستیم ولی روزهای گذشته با بحث‌هایی همچون آلودگی هوا مواجه بوده‌ایم که مجدد شهروندان اختیار داشته ولی مسئولیت نمی‌پذیرفتند یا مسئله رهاسازی زباله‌های عفونی در شهر اراک و مواردی از این قبیل که با آموزش اختیار و مسئولیت توأمان باید اتفاق بیافتد متأسفانه در مدیریت شهری اراک این امر اتفاق نیافتاده است و پیشرفت در مقابله با این بحران‌های زیست محیطی کم است.

جلب اعتماد مردمی با بخش خصوصی یک کار دو سویه است

یکی دیگر از مهمترین وظایفی که مدیریت شهری در مقابله با پدیده‌های اجتماعی و بحران‌ها باید توجه ویژه ای به آن داشته باشد، ارتباط دو سویه با شهروندان است، مدیریت شهری در تمامی زمان‌ها بالاخص بروز بحران‌ها و پدیده‌های اجتماعی باید این ارتباط دو سویه با شهروندان را داشته و بیشتر از گذشته باید آن را تقویت کند و این ارتباط مداوم منحصر به یک ساعت و یک روز خاص به صورت نمادین و تزئینی همچون روز اراک، صدمین سالگرد شهرداری اراک و … نباید باشد زیرا بهترین افرادی که می‌تواند به مدیریت شهری در بروز چالش‌ها و بحران‌ها کمک کند، خود مردم هستند.

این مردم هستند که عملکرد مسئولان و مدیریت شهری در مقابله با چالش‌ها و بحران‌ها را مشاهده کرده و مؤثر یا غیر مؤثر بودن اقدامات را به مسئولان و مدیریت شهری اطلاع می‌دهند.هم اکنون شاهد هستیم فاصله بین مردم و مسئولان با گسترش شبکه‌ها و فضای مجازی وجود ندارد و به راحتی می‌توان از طریق بستر فضای مجازی ارتباط هر چه بیشتر مردم با مسئولان را فراهم آورد، منتهی محقق شدن این امر نیازمند تدابیر ویژه ای است.

«جلب اعتماد مردمی با بخش خصوصی» موضوع و وظیفه مهم دیگری در حوزه مدیریت شهری است، دولت‌ها، مدیریت‌های شهری، سازمان‌ها و نهادهای دولتی توان پوشش دادن و تأمین نیازهای مردم را ندارند نه تنها در کشورمان بلکه در هیچ جای جهان این امر به درستی اتفاق نمی‌افتد، هم اکنون در کشورهای توسعه یافته در بحث مقابله با کرونا وقتی با بحران مواجه می‌شوند توانایی برطرف کردن نیازهای مردم خود را نداشته بنابراین به سمت بخش خصوصی، غیر دولتی و کمک‌های مردمی می‌روند.

جلب اعتماد مردمی با بخش خصوصی یک کار دو سویه است در واقع این وظیفه مدیریت شهری است که اعتماد بخش مردمی را جلب کرده و بستر را برای مشارکت بخش مردمی برای مقابله با بحران‌هایی همچون بحران کرونا فراهم کند.

یک نهاد غیردولتی را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد یک بخشی برای بحث‌های درآمدزایی فعالیت می‌کند و بخش دیگر به صورت داوطلبانه خود نشان می‌دهد، در دوره بحران کرونا جای خالی سازمان‌های مردم نهاد و بخش خصوصی را خالی می بی نم و جا دارد به این سازمان‌های مردم نهاد بیش از قبل اهمیت داده شود و فعالیت آنان بیشتر دیده شود، بازرسی تعدادی از سازمان مردم نهاد، کمک خیرین به بیمارستان و کادر درمان در شهر اراک و استان مرکزی اقدام بسیار ارزشمند است ولی وظیفه سازمان‌های مردم نهاد در مقابله با بحران‌ها فقط به این دو امر خلاصه نمی‌شود.