کدام فیلم‌های ایرانی در این بازار مشتری دارد؟/ ثبت یک تجربه مجازی

خبرگزاری مهر -گروه هنر- نیوشا روزبان: سی و هشتمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر با یک سال تأخیر به دلیل شیوع ویروس کرونا فعالیت خود را آغاز کرد و امروز در حالی به کار خود پایان می‌دهد که برگزاری یکی از بخش‌های مهم آن به دلیل استقبال، تا یک هفته تمدید شده است؛ بخش بازار فیلم.

این جشنواره امسال تجربه متفاوتی را پشت سر گذاشت و به ۲ صورت فیزیکی و مجازی برگزار شد، که این شیوه از برگزاری در بازار فیلم سینمای ایران کاملاً به صورت مجازی اعمال شده است.

امسال بیست و سومین دوره بازار سینمای ایران برگزار شد، بازاری که کاملاً به صورت مجازی و با استفاده از یک پلتفرم خاص که پیش از این برای بازار فیلم کن نیز تجربه شده بود، میزبان علاقه‌مندان بود.

با امیر اسفندیاری مدیر بخش بین‌الملل سی و هشتمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر به گفتگو نشستیم تا درباره تجربه متفاوت و جدیدی که سینمای ایران در سطح جهانی در حال تجربه آن است، گفتگو کنیم.

این مدیر سینمایی در این گفتگو به بخش‌های مختلف چگونگی برگزاری این جشنواره، جایگاه و تأثیر بازار فیلم در سینمای ایران و تغییراتی که طی دوره‌های گذشته تا امروز و تجربیات جدید برگزاری یک بازار بین‌المللی به صورت آنلاین اشاره کرده است.

* این دوره از بازار فیلم فجر غیرحضوری و به صورت آنلاین برگزار می‌شود، این مدل از برگزاری به گونه‌ای اولین تجربه سینمای ایران به شمار می‌رود، برگزاری بازار فیلم و در کنار آن جشنواره جهانی فیلم فجر به صورت آنلاین چه تأثیری در روند آن دارد؟

در سینما ناگزیر هستیم که با تمام تغییرها و تحولات پیش رویم. سال گذشته برنامه‌ریزی کردیم تا سی و هشتمین دوره جشنواره را در فروردین ماه سال ۱۳۹۹ برگزار کنیم حتی مهمانان بین‌المللی خود را دعوت کرده بودیم، فیلم‌ها آماده بود و قرار بود جشنواره به صورت فیزیکی برگزار شود. بلافاصله که از جشنواره فیلم برلین که بازگشتیم مساله شیوع ویروس کرونا جدی شد، به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا تغییراتی در زمان برگزاری جشنواره داشته باشیم، از همین روی تصمیم گرفته شد تا جشنواره در تابستان برگزار شود که این اتفاق نیز رخ نداد و در نهایت مجبور شدیم تا برگزاری سی و هشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر را در سال ۹۹ کنسل کنیم. در طول این دوران اتفاقات مختلفی در جشنواره‌های بین‌المللی در سراسر دنیا رخ داد.

برخی از جشنواره‌ها کنسل شد و برخی از جشنواره‌ها نیز به ۲ صورت فیزیکی و آنلاین برگزار شد. حتی جشنواره فیلم کن نیز از این امر مستثنی نبود و سال گذشته بازار آن به صورت مجازی برگزار شد و این روند نیز سال جاری ادامه دارد.

"در طول این دوران اتفاقات مختلفی در جشنواره‌های بین‌المللی در سراسر دنیا رخ داد.برخی از جشنواره‌ها کنسل شد و برخی از جشنواره‌ها نیز به ۲ صورت فیزیکی و آنلاین برگزار شد"جشنواره فیلم برلین هم در ابتدا به ما گفتند که قرار است بازار را به صورت فیزیکی برگزار کنند که در نهایت این جشنواره هم به صورت مجازی برگزار شد. تاکید می‌کنم که بسیاری از جشنواره‌های بین‌المللی به صورت مجازی برگزار شد و تنها نمایش‌هایی را برای مخاطبان محدودی در نظر گرفتند.

جشنواره جهانی فیلم فجر باید با نقدهای درستی که به آن می‌شود، رشد کند. برخی از نقدها و سوال‌ها درباره بودجه بود، این را باید بگویم که بودجه ردیف‌های جداگانه ای دارد و این امکان وجود ندارد که بودجه‌ای که به یک فعالیتی مثل جشنواره اختصاص پیدا می‌کند صرف موضوع دیگری شود ما برای برگزاری جشنواره در این زمان، پلن های مختلفی را در نظر گرفتیم، تا در شرایط مختلف برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم البته باید تاکید کنم که برنامه‌ریزی در این شرایط بسیار سخت بود، برنامه‌ریزی اول ما این بود که مهمان خارجی به تعداد محدود داشته باشیم، یعنی اگر در سال گذشته نزدیک به ۴۰۰ نفر مهمان خارجی دعوت کرده بودیم، امسال تصمیم گرفتیم که زیر ۱۰۰ نفر مهمان دعوت کنیم که شامل داوران و برخی از مهمانان ویژه بود تا بتوانیم جشنواره را به صورت محدود و فیزیکی برگزار کنیم، اما کمی که جلوتر رفتیم دیدیم اجرای این روش هم امکان پذیر نیست، بنابراین تصمیم گرفتیم تا بازار و داوری‌ها را در این دوره از جشنواره به صورت مجازی برگزار کنیم و بخشی از آن را که شامل اکران داخل می‌شود به صورت فیزیکی برگزار کنیم. که آن هم با علامت سوال‌های بسیاری مواجه بودیم که آیا وزارت بهداشت اجازه برگزاری این جشنواره را می‌دهد و یا ما می‌توانیم آن را به صورت ایمن برگزار کنیم که البته شعار ما برای برگزاری این دوره از جشنواره ایمن برگزار کردن بود. البته پلن دیگری نیز داشتیم که خوشبختانه توانستیم همان پلن B را اجرا کنیم.

در حال حاضر صد در صد بازار و ورک شاپ ها و داوری‌ها به صورت مجازی برگزار می‌شود.

برگزاری به صورت آنلاین تجربه جالبی بود، به عنوان مثال برای کارگاه‌های آموزشی که به صورت آنلاین برگزار می‌شود، تعداد کسانی که ثبت نام کرده‌اند بیش از ۱۰ برابر کسانی است که حضوری ثبت نام می‌کردند. بنابراین در این فضای مجازی به یک گروه گسترده‌تری از مخاطبان کارگاه‌های آموزشی دست پیدا کردیم.

اما در مورد بازار شرایط به گونه دیگری است، در واقع در بازار سر و کارمان با خریداران و فروشندگان است، یعنی کسانی که به صورت حرفه‌ای این کار را دنبال می‌کنند، ما باید موقعیت مناسبی را فراهم می‌کردیم، چرا که در شرایط کنونی اکران آنلاین بسیار ریسک پذیر است و هرکسی حاضر به این کار نیست، به همین دلیل با سیناندو وارد مذاکره شدیم و پلتفرم بازار را دریافت کردیم همان پلتفرمی که خود جشنواره فیلم کن نیز از آن استفاده کرده است،.

ما در این پلتفرم فیلم‌های خود را بارگذاری کردیم و خریداران می‌توانند با آی دی‌های خود فیلم‌ها را ببینند، همه چیز در این پلتفرم مشخص است، یعنی مشخص است که چه کسی فیلم می‌بیند، فیلم در یک فضای امن پخش می‌شود و تمام نکات ایمنی تجاری در نظر گرفته شده است. خوشبختانه شرکت‌کننده‌ها از بازار استقبال کرده‌اند و اکثر رؤسای جشنواره‌ها، خریداران فیلم حضور دارند. فکر می‌کنم که حدود ۸۵ فیلم ایرانی در بازار حضور دارد و تنها در این دوره فیلم‌های ایرانی را در بازار عرضه کرده‌ایم. چرا که در پلتفرم مورد نظر محدودیت‌هایی را داشت که ما تصمیم گرفتیم از همین فضای محدود به معرفی آثار سینمای ایران بپردازیم.

"حتی جشنواره فیلم کن نیز از این امر مستثنی نبود و سال گذشته بازار آن به صورت مجازی برگزار شد و این روند نیز سال جاری ادامه دارد"ضمن اینکه برای برگزاری فیزیکی در این شرایط سعی کرده‌ایم که از ازدحام مخاطبان در پردیس چارسو، آزادی و سینمای روباز کانون جلوگیری شود، تا را با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی بتوانیم جشنواره را برگزار کنیم.

* نقدهای بسیاری به برگزاری جشنواره بود که پاسخ‌های روشنی به آن داده نشد، تا چه اندازه مدیران جشنواره جهانی فیلم فجر نسبت به نقدها گوش شنوا دارند؟

جشنواره جهانی فیلم فجر باید با نقدهای درستی که به آن می‌شود، رشد کند. برخی از نقدها و سوال‌ها درباره بودجه بود، این را باید بگویم که بودجه ردیف‌های جداگانه‌ای دارد و این امکان وجود ندارد که بودجه‌ای که به یک فعالیتی مثل جشنواره اختصاص پیدا می‌کند صرف موضوع دیگری شود. مساله دیگر این است که تمام کشورهای دنیا با این قضیه کرونا مواجه شده‌اند و اکثر کشورهای صاحب سینما سعی کرده‌اند که جشنواره‌های خود را به هر نحوی برگزار کنند، اما در این کشورها از این صحبت‌ها نشده است، به نظر من پیش از هر چیز باید دید کاربرد جشنواره جهانی فیلم فجر چه بوده است، ما ۲ نوع سینما در دنیا داریم، یکی سینمای مسلط و دیگری سینمای آلترناتیو که من معتقدم سینمای ایران سینمای آلترناتیو است، جایی که سینمای آلترناتیو می‌تواند رشد کند در جشنواره‌ها است. یعنی فضایی که می‌تواند خود را ارائه کند و به بازار دست پیدا کند، جشنواره‌های فیلم است و این کاری است که در جشنواره جهانی فیلم فجر به نحو احسن اتفاق افتاده است، جشنواره جهانی فیلم فجر دوره سی و هشتم خود را پشت سر می‌گذارد، این جشنواره قبلاً در کنار جشنواره ملی برگزار می‌شد، در آن زمان تمام فیلمسازان بنام و شناخته شده از طریق بنیاد سینمایی فارابی که پشتیبان جشنواره فیلم فجر بود، به دنیا معرفی شدند، که از آن جمله می‌توان به عباس کیارستمی، جعفر پناهی، مجید مجیدی، رخشان بنی اعتماد، پوران درخشنده، ابراهیم فروزش، رسول صدرعاملی، رضا میرکریمی، ابوالفضل جلیلی و … اشاره کرد، فیلم‌های سینمایی در جشنواره دیده شده‌اند و به جشنواره‌های مختلف ارائه شده است. بنابراین تأثیر جشنواره فیلم فجر و بازار آن غیرقابل انکار است.

البته این را باید بگویم که یک تعداد افراد هستند که نگاهشان به هر موفقیت داخلی از بالا به پایین است و دست آورده‌ای خودی را در مقایسه با خارج کوچک می‌بینند.

در صورتی که پیش از این در ورایتی برای جشنواره جهانی فیلم فجر نوشته شده بود که اگر می‌خواهید فیلم‌هایی از کشورهای خاص ببینید حتماً باید به بازار جشنواره فیلم فجر بروید. اینها مسائلی است که سال‌ها درباره جشنواره جهانی فیلم فجر می‌گفتند، این را هم باید بگویم که سه سال فیاپف به جشنواره جهانی فیلم فجر آمد و آن را از جهات مختلف بررسی کرده است، ما در این مدت مشکل زمان برگزاری داشتیم وگرنه سه سال پیش هم می‌توانستیم جزو جشنواره‌های A باشیم، امسال تاریخ برگزاری جشنواره را تغییر کرد و توانستیم وارد سایت رسمی و فهرست جشنواره‌های رقابتی و برتر فیاپف شویم.

بی شک اگر استانداردهای لازم را نداشتیم به هیچ وجه یک ارگان بین‌المللی نمی‌توانست این مجوز را به ما بدهد، از منتقدان خواهش می‌کنم تا نقدهایشان را درباره جشنواره بگویند، بی شک بدون نقد نمی‌توان مشکلات را شناسایی و تغییر داد. ما برگزار کنندگان جشنواره هستیم و در شرایط سختی در حال برگزاری این جشنواره هستیم، من شخصاً از نقدها استقبال می‌کنم و سعی می‌کنیم نقص‌های خود را برطرف کنیم.

* یکی از جذابیت‌های بازار فیلم فجر در دوره‌های قبل گفتگو میان صاحبان فیلم‌ها و خریداران بود، مسأله‌ای که سبب می‌شد دست آورد قابل توجهی برای بازار داشته باشد، با توجه به اینکه این دوره از جشنواره به صورت مجازی برگزار می‌شود، بحث گفتگو در بازار به شکل اجرایی شده است؟

با شیوع ویروس کرونا در تمام جهان همه مردم در کشورهای مختلف یک چیزهایی را از دست داده‌اند که از آن جمله می‌توان به دور هم بودن، با هم فیلم دیدن، در مکان‌های شلوغ قرار گرفتن اشاره کرد، این موارد برای مردم دنیا از دست رفته است و هیچ چیز جایگزین آن نیست. در بازار فیلم نیز هیچ چیز جایگزین نگاه رودررو و صحبت کردن را نمی‌گیرد، اما زمانی که مجبور هستیم باید به فکر چاره باشیم، در همین راستا در بازار مجازی فیلم فجر، یک چت روم ایجاد کرده‌ایم که خریداران در این چت روم با یکدیگر گفتگو می‌کنند، یعنی ما یک فضای مذاکره آنلاین را برای شرکت کنندگان در بازار فراهم کرده‌ایم، در این چت روم شرکت کنندگان در بازار وقت می‌گیرند و با هم درباره فیلم‌ها گفتگو می‌کنند، ما از تمام امکاناتی که می‌توانستیم استفاده کنیم، استفاده کرده‌ایم البته ممکن است کاستی‌هایی در این زمینه داشته باشیم که به آن واقف هستیم. ولی ما از تجربیات دیگران استفاده کردیم، بخشی از نقطه ضعف‌ها را برطرف کرده‌ایم و سعی کرده‌ایم یک جشنواره روان و خوب داشته باشیم که هم در بعد مجازی بتواند روان باشد و هم در بعد فیزیکی روان جلو برود.

"جشنواره فیلم برلین هم در ابتدا به ما گفتند که قرار است بازار را به صورت فیزیکی برگزار کنند که در نهایت این جشنواره هم به صورت مجازی برگزار شد"در این دوره از بازار فیلم از نمایندگان جشنواره‌های مختلف برای انتخاب آثار سینمایی حضور دارند، همچنین خریداران بسیار زیادی نیز در این بازار شرکت کرده‌اند.

* در دوره‌های قبلی زمانی که بازار فیلم برگزار می‌شد، برخی از کشورها تمایل به حضور در بازار را داشتند اما بنا به دلایلی از جمله مشکل صدور ویزا امکان حضور در بازار را نداشتند، برگزاری بازار فیلم به صورت مجازی تا چه اندازه این پتانسیل‌ها را برای بازار آزاد کرده است؟

بسیاری از مشکلات با برگزاری آنلاین بازار فیلم برای بسیاری از متقاضیان برطرف شده است که همانطور که اشاره کردید می‌توان به مساله صدور ویزا اشاره کرد، چرا که ما با برخی از کشورها مشکل ویزا داشتیم، به خصوص زمانی که این جشنواره در فروردین ماه برگزار می‌شد، بلافاصله بعد تعطیلات نوروز باید ویزاها صادر می‌شد و زمان کمی برای این کار وجود داشت. البته یکی دیگر از مشکلات ما همزمانی برگزاری این جشنواره با جشنواره فیلم پکن و بعد از آن جشنواره فیلم مسکو بود. خوشبختانه بخشی از مشکلات ما در این زمینه حل شده است، گرچه ترجیح می‌دادیم که به دلیل مطلوب بودن هوا، اگر قرار بود جشنواره به صورت فیزیکی برگزار شود، در زمان خنک‌تری باشد. در حال حاضر با توجه به اتفاقاتی که رخ داده و با توجه به استقبال برای حضور در بازار و جشنواره، در وضعیت بسیار مطلوبی قرار داریم و امیدوارم سال آینده با برطرف شدن مشکل کرونا جشنواره به صورت فیزیکی برگزار شود، اما من فکر می‌کنم با توجه به تجربه‌ای که پیدا شده، استفاده از تجهیزات دیجیتال این مدل از برگزاری تبدیل به بخشی از جشنواره‌ها باشد.

در حقیقت ما همیشه با یک انتقادی روبرو بودیم، بنیاد سینمایی فارابی مونوپلی پخش بین‌المللی داشت و یک عده‌ای می‌گفتند که بنیاد سینمایی فارابی سلیقه خود را در ارائه فیلم‌ها اعمال می‌کند و نمی‌گذارد یک سری از فیلم‌ها توسط خریدار خارجی دیده شود، به همین دلیل بازار فیلم ایجاد شد که فیلمسازان، پخش کنندگان و تهیه کنندگان به صورت مستقیم با خریداران روبرو شوند *پیش از این در کنار حضور دست اندرکاران جشنواره‌های بین‌المللی، افرادی از کمپانی‌های مختلف حضور داشتند که برای شرکت‌های خطوط هوایی کشورهای مختلف فیلم ایرانی می‌خریدند که این به ایجاد مخاطب عمومی بین‌المللی برای سینمای ایران کمک می‌کرد، در این دوره نیز چنین شرکت‌هایی حضور دارند؟

بله همین طور است، خریداران اصولاً طیف‌های مختلفی دارند ولی اکثر خریداران به دنبال این هستند که کلیه حقوق یک فیلم را بخرند و بعد خودشان برای بخش‌های مختلف آماده فروش کنند، ما از همین طریق بسیاری از فیلم‌های شاخص سینمایی‌مان در شرکت‌های هوایی جهان پخش می‌شود و طبیعتاً این فعالیت نیز همچنان در این دوره از بازار در جریان هست.

*دست آورد سینمای ایران در بازار فیلم فجر چه بوده است و تفاوت آن با چتر سینمای ایران در بازارهای بین‌المللی دیگر از جمله کن و برلین چیست؟

پیش از هر چیز باید بگویم که ما هدفمان از تأسیس بازار فیلم و چتر سینمای ایران معرفی هرچه بهتر سینمای ایران در بازارهای جهانی بود و این ۲ در راستای هم هستند، یعنی بسیاری از خریداران بین‌المللی به ایران دعوت می‌شدند تا در بازار شرکت کرده و آثار ایرانی را خریداری کنند، بعد از آن در بازارهای بین‌المللی دیگر نیز پخش کنندگان بین‌المللی سینمای ایران را تشویق می‌کردیم که فیلم‌های ایرانی را زیر چتر سینمای ایران در جشنواره‌های بین‌المللی دیگر معرفی کنند، در این بازارها افراد حرفه‌ای بسیاری حضور دارند و طبیعی است که امکانات بیشتری برای سینمای ایران فراهم شود. بنابراین این ۲ بخش در راستای هم قرار دارند.

به خاطر همین وقتی بازار فیلم فجر تأسیس شد، چتر سینما نیز پا گرفت. تاریخچه بازار فیلم و تأثیرگذاری آن نشان می‌دهد که این بازار که در سال ۱۳۷۶ با ۵ غرفه شکل گرفت. یکی از این غرفه‌ها برای تهیه کنندگان سینمای ایران بود و از آن طریق همه تهیه کنندگان محصولات خود را ارائه می‌کردند. در حقیقت ما همیشه با یک انتقادی روبرو بودیم، بنیاد سینمایی فارابی مونوپلی پخش بین‌المللی داشت و یک عده‌ای می‌گفتند که بنیاد سینمایی فارابی سلیقه خود را در ارائه فیلم‌ها اعمال می‌کند و نمی‌گذارد یک سری از فیلم‌ها توسط خریدار خارجی دیده شود، به همین دلیل بازار فیلم ایجاد شد که فیلمسازان، پخش کنندگان و تهیه کنندگان به صورت مستقیم با خریداران روبرو شوند، البته این را هم باید بگویم که در این شرایط نیز ما به عده‌ای نیاز داشتیم که در زمینه خرید و فروش فیلم‌ها حرفه‌ای باشند. در نهایت باید بگویم که ما این امکان را بوجود آوردیم تا بگوییم از نظر ما همه درها برای ارائه فیلم‌ها باز است و از هر فیلمی که در خارج از ایران موفق شود استقبال می‌کنیم.

"خوشبختانه شرکت‌کننده‌ها از بازار استقبال کرده‌اند و اکثر رؤسای جشنواره‌ها، خریداران فیلم حضور دارند"در نهایت باید بگویم بازار فیلم ایران از ۵ غرفه در آغاز به بیش از ۱۰۰ غرفه در برج میلاد رسید و ما آنقدر متقاضی حضور در بازار داشتیم که نمی‌توانستیم پاسخگوی آن باشیم. جالب این بود که کسانی که در بازار شرکت می‌کردند با هزینه خودشان حضور پیدا می‌کردند، استقبال بین‌المللی از بازار فیلم ایران خود پاسخگوی درصد موفقیت این بازار است.

اگر با بازارهای فیلم آشنایی داشته باشیم می‌بینیم که تفکیک موفقیت فیلم‌های ایرانی در بازارهای مختلف سخت است، شرکت‌های فروشنده و خریدار در بازارها شروع به مذاکره می‌کنند تا به نتیجه نهایی برسند به همین دلیل می‌توان گفت تنها با یک دیدار چنین امکانی وجود ندارد و معمولاً نیاز به دیدارهای مختلف احساس می‌شود، بازار جهانی فیلم فجر و چتر سینمای ایران در برلین و کن کمک می‌کنند که این ملاقات‌ها برای تهیه کنندگان و پخش کنندان سینمای ایران تسهیل شود، زمانی که یک امکانی فراهم می‌شود که تهیه کننده و پخش کننده ایرانی بدون هزینه‌ای به راحتی با خریداران دیدار کند و در مورد اثر خود توضیح دهد، خود بزرگترین کمک است که این مذاکرات ادامه پیدا کرده و نتایج خوبی را به همراه داشته باشد.

در حقیقت بسیاری از موفقیت‌های سینمای ایران از این طریق رخ داده است. البته این را هم باید بگویم که بعد از مدتی خریداران خارجی که در جشنواره‌هایی مختلف با چهره‌های شاخص سینمای ایران آشنا شده‌اند، خود به دنبال آثار کارگردانان شناخته شده بین‌المللی سینمای ایران هستند که آنها را خریداری کنند، اینها اتفاقاتی است که بعد از شناخته شدن فیلمسازان رخ می‌دهد.

در بازار فیلم ایران کاری را می‌کنیم که در هیچ بازار دیگری اتفاق نمی‌افتد و آن نمایش اکثر فیلم‌های ایرانی است و این یک فرصت استثنایی برای سینمای ایران است، که این امکان در بازارهای دیگر با دیدن چند نسخه فیلم انجام می‌شود، اما در بازار فیلم ایران، فیلم‌ها برای خریداران خارجی اکران می‌شود، بنابراین آن اتفاقی که در بازار فیلم ایران در بدو تولید فیلم‌ها رخ می‌دهد بسیار مهم است، چرا که ظرفیت ارائه فیلم‌های ایرانی به خریداران خارجی در بازار فیلم ایران بیشتر است.

*از بین تولیدات سینمای ایران طی سال‌های گذشته کدام دسته از آثار بیشتر مورد استقبال خریداران خارجی قرار گرفته است؟

بی شک سینمای اجتماعی ایران بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، چرا که بیشتر رقابت سینمای ایران در محتوا است، البته در حوزه انیمیشن ایران نیز اتفاقات بسیار خوبی رخ داده است، البته این را هم باید بگویم که ما در ایران فیلم اولی‌های بسیاری داریم که اتفاقات جدیدی را در سینمای ایران رقم می‌زند و با این آثار مخاطبان خارجی از دیدن فیلم‌های ایرانی سورپرایز می‌شوند.