جهان قدیم چگونه از لحاظ فکری به جهان جدید بدل شد؟

به گزارش خبرگزاری مهر، به تازگی کتاب تاریخ اجتماعی معرفت؛ از گوتنبرگ تا دیدرو نوشته پیتر برک با ترجمه یاسر خوشنویس به همت نشر کرگدن منتشر شد.

یاسر خوشنویس در یادداشتی با عنوان چرا تاریخ اجتماعی معرفت را ترجمه کردم، به دلایل ترجمه این اثر پرداخته است: جهان جدیدی که ما ایرانیان طی دویست سال گذشته با آن مواجه شده ایم، از قرن‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی شروع به شکل گیری کرد. مجموعه‌ای متنوع از دیدگاه‌ها و افکار درباره چیستی انسان و جایگاهش در جهان، شیوه‌های جدیدی برای حکمرانی و طیف وسیعی از تکنولوژی‌ها و شیوه‌های جدید صنعت گری، تجارت و تعامل اجتماعی در این تحولات دخیل بودند.

پیتر برک در کتاب تاریخ اجتماعی معرف از گوتنبرگ تا دیدرو بر نیمه قرن شانزدهم یعنی زمان ابداع ماشین چاپ با حروف جابه جایی پذیر تا انتشار دایره المعارف علوم، فنون و پیشه‌ها در میانه قرن هجدهم متمرکز خوانده می‌شود، هم پوشانی دارد.

برک سعی می‌کند از شیوه‌های درک و چهارچوب بندی معرفت که با آنها خو گرفته ایم، فاصله بگیرد و نحوه پدید آمدن همین شیوه‌ها را مطالعه کند. در همین مسیر است که به قول او «آنچه آشناست، غریبه و آنچه طبیعی است، دلبخواهی به نظر می‌رسد.»

رویکرد برک در این مطالعه تاریخی از کارهای انجام شده در جامعه شناسی معرفت متأثر است؛ وی خود به ملهم بودن کتاب از آثار دورکیم، وبر، فوکو و بوردیو اشاره می‌کند.

فصل اول کتاب را می‌توان مروری موجز و درخشان درباره ظهور جامعه شناسی معرفت و تحولات آن دانست. در این گشت وگذار تاریخی، برک شیوه‌های کسب، انتقال، انتشار و سازماندهی معرفت را در دوره مذکور بررسی می‌کند.

آنچه در این میان اهمیت دارد آن است که مقصود از معرفت در اینجا علم در معنای فنی آن نیست و حتی آنچه امروزه صادق می‌دانیم نیز نیست. بنابراین، در فصول مختلف کتاب به معرفت دولتهای اروپایی درباره کشورهای دیگر و درباره مردمشان، به معرفتی که از اَشکال مختلف جاسوسی حاصل می‌شد و به معرفت درباره امور جادویی اشاره می‌شود.

"بنابراین، در فصول مختلف کتاب به معرفت دولتهای اروپایی درباره کشورهای دیگر و درباره مردمشان، به معرفتی که از اَشکال مختلف جاسوسی حاصل می‌شد و به معرفت درباره امور جادویی اشاره می‌شود"موضوع کتاب هر آن چیزی است که مردم در اروپای دوره مدرن آغازین معرفت به شمار می‌آوردند.

اطلاع ما ایرانیان از این دوره نسبتاً محدود است. با این حال، در همین دوره بود که جهان جدیدی که می‌شناسیم شروع به شکل گرفتن کرد. مجموعه وسیعی از نهادها (مانند بورس سهام)، مشاغل (مانند روزنامه نگاری)، قوانین مانند (قانون حق رونوشت برداری) و دانشها (مانند آمار و اقتصاد) در این دوره پدید آمدند که راه را برای ظهور جهان مدرن چه از نظر فکری، چه از نظر اجتماعی و چه از نظر صنعتی گشودند.

ما ایرانیان در زمانی که این تغییرات پدید می‌آمد، تقریباً به طور کامل از آنها بی اطلاع بودیم و تنها در اوایل قرن نوزدهم بود که متوجه شدیم تغییرات گسترده‌ای در اروپا روی داده است، اما از آن پس هم بیشتر متوجه ثمرات ملموس این تحولات از کشتی بخار و راه آهن گرفته تا دیوان سالاری مدرن و همچنین، متوجه تغییرات پیاپی آنها بودیم و کمتر به این موضوع پرداخته ایم که چه تحولاتی در اروپا روی داد که این خروجی‌ها محصولات آن بودند.

تا هنگامی که در این باره چندان اطلاع و ارزیابی نداشته باشیم، موضع گیری ما درباره جهان مدرن چه از جنس خواستن مشتاقانه آن باشد چه از جنس رویگردانی از آن، نسنجیده و ساده انگارانه به نظر می‌رسد. به همین دلیل در سالهای اخیر، درگیر مطالعه درباره جهان مدرن آغازین بوده ام و پیش از این نیز کتاب انقلاب علمی نوشته استیون شیپن را ترجمه کرده ام که انتشارات کرگدن آن را به چاپ رسانده است.

کتاب حاضر را می‌توان تکمیل کننده اثر شیپن در زمینه معرفت در دوره مدرن آغازین دانست. امیدوارم انتشار این کتاب به ما کمک کند دریابیم جهان قدیم چگونه از لحاظ فکری به جهان جدید بدل شد.