قنبر خوانی؛ آئینی حزن‌انگیز که در ۲۱ رمضان برگزار می‌شود

ایسنا/خراسان رضوی همه ساله ماه مبارک رمضان که فرا می‌رسد در هر جای این استان و کشور آئین‌های بسیاری از جمله شبیه‌خوانی اجرا می‌شود. اما از قنبرخوانی می‌توان به عنوان یکی از منحصر به فردترین این آئین‌ها نام برد که در ۲۱ ماه مبارک رمضان همزمان با روز شهادت حضرت علی(ع) اجرا می‌شود.

قنبرخوانی، آئین حزن‌انگیز و یکی از قدیمی‌ترین گونه نمایش آهنگین است که به ابتکار ایرانیان خلق شده و بیش از دو قرن می‌گذرد که در برخی شهرهای جنوب خراسان رضوی از جمله کاشمر بالغ‌بر ۲۰۰ سال است که اجرا می‌شود، بر اساس نقل‌های کوتاه تاریخی، هرچند در خصوص اصل و نصب اصلی قنبر سندی در تاریخ به دست نیامده، اما آنچه در منابع روایت شده آمده قنبر فردی ایرانی بوده که در حبشه زندگی می‌کرده است که حکایت‌هایی از او در کنار علی(ع) و خاندانش نقل شده است.

در همین خصوص یک پژوهشگر آئین‎‌های مذهبی در خراسان رضوی در گفت و گو با ایسنا در خصوص شخصیت قنبر به عنوان غلام حضرت علی(ع) اظهار کرد: در جنگی که میان ساسانیان و ایرانیان اتفاق می‌افتد و پیروزی اعراب را به همراه داشت تعدادی از ایرانیان از جمله فردی ایرانی با موهایی بور اسیر می‌شود.

محمد ناصری با بیان اینکه قنبر در زمان اسیر شدنش ۲۴ یا ۲۵ سال بیشتر نداشته است، تصریح کرد: یکی از شرایط زنده ماندن ایرانیان و اسراء در آن جنگ این بود که باید غلام اعراب می‌شدند.

وی گفت: قنبر که نمی‌خواست غلام اعراب شود به همین دلیل خودش به یکی از جوانان عرب که به بازار برده فروش‌ها آمده بود پیشنهاد می‌دهد تا وی را خریداری کند، اما بعد از مدتی متوجه می‌شود فردی که او را خریداری کرده حضرت علی(ع) است.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه حضرت علی(ع) نام این شخص را قنبر می‌گذارد، افزود: بر اساس آنچه در برخی منابع تاریخی آمده قنبر حدود ۳۰ سال از عمر خویش را در خانه حضرت علی(ع) سپری کرد که این مدت از ۲۵ تا ۵۵ سالگی او را در برمی‌گیرد.

وی اظهار کرد: قنبر در بسیاری از جنگ‌ها از جمله جنگ صفین که پرچمدار بوده حضرت علی(ع) را همراهی کرده است، قنبر آن قدر به این حضرت نزدیک بود که در شب شهادت ایشان در بستر امام حضور داشت.

ناصری عنوان کرد: پس از اینکه خبر شهادت حضرت علی(ع) توسط ابن ملجم به گوش قنبر می‌رسد سریع راهی خانه حضرت می‌شود. از همان ابتدا که قنبر به سرکوچه حضرت علی(ع) می‌رسد شروع به خواندن اشعار و رجزخوانی می‌کند تا مردم جمع شوند.                                                              

وی گفت: پس از اینکه قنبر به درب خانه حضرت علی(ع) می‌رسد خشت‌هایی که در اطراف است را برمی‌دارد و همراه با شعر و مرثیه به سر خود می‌زند، به طوری که آن‌قدر این اشعار را خوانده و مرثیه‌سرایی می‌کند که از هوش می‌رود.

این پژوهشگر آئین‌های مذهبی در خراسان رضوی عنوان کرد: بر اساس آنچه نقل شده قنبر بعد از شهادت حضرت علی(ع) به سه نفر دیگر از ائمه خدمت می‌کند، چون پس از شهادت امام حسن(ع) بنی‌امیه تمامی کسانی را که مرید ایشان بودند از جمله قنبر را دستگیر و روانه زندان می‌کنند، به همین دلیل نتوانست در حادثه کربلا شرکت کند.

وی ادامه داد: پس از به شهادت رسیدن امام حسین(ع) قنبر به همراه سایر اسرا از زندان آزاد می‌شود، وی پس از آزادی این بار سراغ امام زین‌العابدین(ع) را می‌گیرد و به ایشان خدمت می‌کند.

ناصری اظهار کرد: قنبر چون هنوز هم مرید حضرت علی(ع) بود و حاضر نبود به ایشان ناسزا بگوید به همین دلیل توسط حُجاج حاکم وقت به شهادت می‌رسد.

۱۳ محل منسوب به قنبر غلام امام علی(ع)

وی با اشاره به اینکه بر اساس آنچه در تاریخ بیهقی آمده قنبر مدتی را در سبزوار زندگی کرده است، گفت: در ایران لااقل ۱۳ محل منسوب به قنبر غلام امام علی(ع)، شامل زیارتگاه، قدمگاه و... وجود دارد که تعدّد و فراوانی آنها، نشان از جایگاه و محبوبیت بالای وی در فرهنگ عامه مردم ایران در گذشته داشته است.

این پژوهشگر آئین‌های مذهبی اظهار کرد: پس از به شهادت رسیدن قنبر ایرانی‌ها از آواها و مرثیه‌های وی استفاده کردند و با ادغام با موسیقی و آواهای و مرثیه‌های ایرانی نمایشی مذهبی به نام قنبر خوانی را تهیه کردند.

"از همان ابتدا که قنبر به سرکوچه حضرت علی(ع) می‌رسد شروع به خواندن اشعار و رجزخوانی می‌کند تا مردم جمع شوند"                                                                      

وی با اعلام اینکه در گذشته این مراسم توسط پرده‌خوانان و مرشدان در شب قدر و یا روز شهادت حضرت علی(ع) اجرا می‌شده است، گفت: در ابتدا راویان این آئین مرشدان و پرده‌خوانان بودند و سپس هنرمندان تعزیه‌خوان قدمی در زنده نگه داشتن این آئین برداشته‌اند.

در کاشمر نیز بعد از مرحوم میرزای شهری آئین قنبرخوانی بیش از ۳۰ سال است که در مسجد جامع این شهر توسط  محمدرضا رجب‌زاده و محمد هاشم رجب‎زاده اجرا می‌‎شود.

قنبرخوانی نوعی نمایش موسیقیایی

در واقع قنبرخوانی نوعی نمایش موسیقیایی، آئینی در اشکال آوازی به شمار می‌رود که معروف به «قنبر» غلام حضرت علی(ع) و به عبارتی شرح حال او و ارادتش به مولا امیرالمؤمنین(ع) است که به دلیل همین غنای مذهبی و تاریخی مراسم قنبرخوانی ماه رمضان شهرستان کاشمر در هفتمین شورای سیاست‌گذاری ثبت به شماره ۸۲۸ در تاریخ چهارم بهمن‌ماه سال ۹۱ در فهرست میراث ناملموس(معنوی) کشور به ثبت رسیده است.

در این مراسم جمعیت انبوهی ظهر روز بیست و یکم ماه مبارک رمضان در نماز جماعت ظهر و عصر مسجد جامع کاشمر حاضر شده و همزمان جمعیت چشمگیری نیز در حسینیه حیدری تجمع می‌کنند، عزاداران در قالب چند دسته بزرگ عزاداری از محل حسینیه حیدری حرکت کرده و به سمت مسجد جامع رهسپار می‌شوند و در آنجا مورد استقبال نمازگزاران و مسوولان قرار می‌گیرند.                                                                        

نمازگزاران حاضر در مسجد جامع فضا را برای هیات حیدری باز کرده و پس از ورود آن‌ها به مسجد، مراسم را در اختیار مداحان و عزاداران هیأت حیدری قرار داده و این عزاداران نیز با سوز و حال خاصی به اقامه عزای امیر مؤمنان امام علی(ع) می‌پردازند.

همزمان با شب‌های قدر به ویژه در سالروز شهادت امیرمومنان(ع) در روستاهای شهرستان کاشمر نیز مراسم ویژه و خاصی نظیر تعزیه‌خوانی اجرا و دسته های عزاداری به سمت اماکن زیارتی و مذهبی حرکت می کنند.

انتهای پیام