عملکرد نادرست صدا و سیما باعث ایجاد حس ترس و ناامنی در کودکان می‌شود

آفتاب‌‌نیوز :

طبق ماده ۳۲ پیمان‌نامه حقوق کودک، کشور‌های عضو حق کودک را برای برخورداری از حمایت در برابر بهره‌کشی اقتصادی و انجام هرگونه کاری که ممکن است زیانبار باشد یا خللی در تحصیل کودک وارد آورد، یا به سلامتی کودک یا رشد جسمانی، ذهنی، اخلاقی یا اجتماعی او آسیب رساند، به رسمیت می‌شناسند.

پیمان نامه حقوق کودک ماده‌های متعددی دارد؛ اما موضوعی که ما اینجا به آن می‌پردازیم، بحث ایجاد اختلال و آسیب زیانبار انجام کاری است که امکان دارد به سلامت جسمی، ذهنی و روحی کودک آسیب وارد کند.

تقریبا همه ما در جریان فاجعه تروریستی شاهچراغ هستیم، حادثه‌ای که در آن ۱۵ نفر به شهادت رسیدند و عده زیادی نیز مجروح شدند، این اتفاق به قدر کافی تلخ هست، اما بزرگسالان به اقتضای سن و تجربیاتی که پشت سر گذاشتند، توانایی مواجهه، تحلیل و بررسی این موضوع را دارند، اما طبیعتا خردسال و کودکی که مشغول تماشای کارتون است، توانایی مواجه شدن با این حادثه را مخصوصا زمانی که مشغول تماشای برنامه مورد علاقه از شبکه محبوبشان هستند، ندارند.

با علم به تمام این موضوعات شبکه پویا (نهال)، روز پنجشنبه در پخشی زنده و برای اولین‌بار، یک حادثه را پوشش داد و مجری برنامه برای بخش خردسال حادثه تروریستی شاهچراغ را روایت کرد. این ماجرا بازخورد‌های منفی بسیار زیادی را به دنبال داشت.

شبکه پویا از سال۱۳۹۴ که تاسیس شد تا امروز، رویداد‌هایی مثل راهپیمایی ۲۲ بهمن یا نمایشگاه کتاب را به صورت زنده پوشش می‌داد؛ اما هیچ‌گاه هیچ‌گونه اطلاع رسانی این‌چنینی انجام نداده بود. برای بررسی این ماجرا که آیا واقعا رسالت شبکه پویا پخش چنین موضوعاتی است؟ و اینکه آیا پخش چنین اتفاقی از شبکه کودک و خردسال کار درستی است؟ به گفتگو با محمد سرشار، رییس سابق شبکه پویا پرداختیم که از سال ۱۳۹۴ به مدت ۶ سال ریاست این شبکه را برعهده داشت.

در ادامه متن کامل گفتگو را می‌خوانید.

در همه جای دنیا وقتی برنامه‌ای پخش می‌شود که محدودیت و هشدار سنی دارد، حتما پیش از پخش برنامه، درباره این مسئله هشدار می‌دهند، شبکه نهال نیز مخصوص کودکان است چه اتفاقی افتاده که این فاجعه تلخ بدون هشدار و با این صراحت روی آنتن زنده رفته است؟ این اتفاق درست است یا خیر؟

به طور کلی شبکه‌های تلویزیونی یا دارای مخاطب عام هستند، یا مخاطب خاص دارند. شبکه‌هایی که دارای مخاطب عام هستند، باید زمان پخش برنامه‌های نامناسب برای گروه خاصی از مخاطبان از علائم هشدار دهنده استفاده کنند. این علائم هشدار دهنده، ممکن است براساس رده‌بندی سنی، وجود صحنه‌های خشن یا تصاویر ایجادکننده حملات صرع و ...

"شبکه‌هایی که دارای مخاطب عام هستند، باید زمان پخش برنامه‌های نامناسب برای گروه خاصی از مخاطبان از علائم هشدار دهنده استفاده کنند"باشد. در شبکه‌های دارای مخاطب خاص، چون از ابتدا درجه سنی مخاطب مشخص است، معمولا از هشدار استفاده نمی‌شود، بلکه از اساس برنامه‌های مناسب همان گروه سنی مخاطب پخش می‌شود. یعنی از همان ابتدا نباید برنامه نامناسب برای مخاطبان آن رده سنی تولید و پخش شود. مخصوصا اگر برنامه‌ای مناسب مخاطب بزرگسال باشد و محتوای آن برای کودکان آسیب‌زننده باشد.

اینکه بدون هشدار و درج رده سنی، برنامه‌ای درباه شهادت چندین نفر در مسجد شاه چراغ در شبکه نهال پخش شده، مقصرش چه کسی است؟ در واقع زمانی که یک جامعه در بحران قرار می‌گیرد وظیفه هر شبکه تلویزیون چیست؟

زمانی که بحرانی در کشور اتفاق می‌افتد، ماموریت شبکه‌های تلویزیونی به تناسب نوع مخاطبشان کاملا متفاوت است. برخی شبکه‌های بزرگسالان باید ذهن عموم مردم را روشن کنند و ماموریت تبیینی برعهده بگیرند.

برخی شبکه‌های جوانان باید عواقب خشونت‌گرایی و تخریب اموال عمومی را به افراد هیجان‌زده یادآوری کنند و با ماموریت انذاری، تلاش کنند میزان آسیب‌های ناشی از خشونت کور را در جامعه کاهش دهند. اما طبیعتا در شبکه‌های خردسال یا کودکان رویکردی کاملا متفاوت با شبکه‌های بزرگسال باید حکم فرما باشد. در چنین شبکه‌هایی باید احساس امنیت در کودکان و خردسالان تقویت شود. به بیان دیگر اشاره به مسائلی که باعث ایجاد حس ناامنی در زندگی روزمره کوچکسالان می‌شود، کار درستی نیست.

ممکن است این حس ناامنی از تماشای صحنه آتش گرفتن یک سطل زباله باشد یا شنیدن خبر شهادت یک کودک در تیراندازی حرم شاهچراغ باشد. این موارد مسائلی است که در خردسالان و کودکان احساس ناامنی ایجاد می‌کند و برای خانواده‌هایی که درگیر این اغتشاشات نیستند، مشکلاتی را ایجاد می‌کند.

"این علائم هشدار دهنده، ممکن است براساس رده‌بندی سنی، وجود صحنه‌های خشن یا تصاویر ایجادکننده حملات صرع و .."بچه‌ها دچار ترس می‌شوند و فعالیت‌هایشان در زندگی روزمره با اختلال مواجه می‌شود.

اگر این ماجرا در دوره ریاست شما بر شبکه پویا رخ می‌داد، احتمال داشت که بابت آن از مخاطب عذرخواهی کنید؟ در آبان ۹۸ نیز اتفاقی مشابه رخ داد، در آن شرایط اوضاع را چگونه پیش بردید؟

در دوره‌ای که من مدیر شبکه کودک بودم، اغتشاشات آبان ۱۳۹۸ رخ داد، در آن زمان میزان آسیب‌هایی که به اماکن عمومی وارد شد و افراد بی‌گناهی که دچار آسیب‌های جسمی و روحی شدند، بسیار زیادتر از اتفاقات اخیر بود. آرشیو شبکه کودک در آن دوران دردسترس است و می‌توان عملکرد شبکه را بررسی کرد. مهم‌ترین رویکرد شبکه کودک در آن سال، نپرداختن به تخریب‌ها و آسیب‌ها بود. به جای آن تلاش شد با پخش برنامه‌های تقویت‌کننده حس همبستگی اجتماعی و هویت ملی، احساس امنیت در خردسالان و کودکان قوی‌تر شود.

اساسا در شبکه‌ای مانند پویا که مخاطبش خاص است، روانشناس یا فرد متخصصی حضور دارد که بر کیفیت و نوع محتوایی که در شبکه به نمایش در می‌آید، نظارت داشته باشد؟

از وضعیت فعلی منابع انسانی شبکه کودک اطلاع دقیقی ندارم، ولی در دوره‌ای گذشته، دانش‌آموختگان رشته‌های مدیریت رسانه، علوم تربیتی و روانشناسی که در حوزه خردسال و کودک متخصص بودند، هسته تخصصی منابع انسانی شبکه کودک را تشکیل می‌دادند و در گروه‌های خردسال، کودک، تامین برنامه و پخش، جدول پخش شبکه کودک را طراحی و تنظیم می‌کردند.

واکنش به پدیده‌های اجتماعی در تلویزیون، اقدامی به‌جا و ضروری است، اما در عرصه کودک و نوجوان باید تفاوت‌های ظریف بین محتوای «درباره کودک» و محتوای «برای کودک» ر ا دانست. بسیاری از اوقات ما برای اینکه یک پویش اجتماعی را ایجاد کنیم، مخاطب خودمان را درست نمی‌شناسیم و این عدم شناخت مخاطب، منجر به خطا‌هایی در عملکرد رسانه می‌شود، مثلا هر سال در کشور ما، همایشی با نام شیرخوارگان حسینی برگزار می‌شود که مخاطبانش مادرانی هستند که فرزند شیرخواره دارند، درست است که موضوع چنین برنامه‌ای کودکان شیرخواره است، ولی بزرگسالان مخاطب آن هستند.

مساله تفکیک میان محتوای مناسب کودک و محتوای درباره کودک در رشته‌های مختلف هنری مطرح است. گاهی بین هنر برای کودکان و هنر درباره کودکان، خطا صورت می‌گیرد. ممکن است موضوعِ اثر هنری کودکان باشد، ولی مناسب کودکان نباشد، باید به این نکته در رسانه، ادبیات کودک و تولید آثار هنری توجه شود.