عزم دولت الجزایر برای نجات صنعت نشر/پیش از کرونا هم در رکود بودیم

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در الجزایر

وزیر فرهنگ الجزایر به مناسبت فرا رسیدن پنجاه و هشتمین سالروز استقلال الجزایر در تاریخ دوم جولای ۲۰۲۰ با روزنامه الخبر گفت‌وگویی انجام داد و پیرامون اوضاع فرهنگی این کشور سخن گفت. نظرات و قضاوت‌های بالاترین مقام مسئول فرهنگی الجزایر درباره وضعیت کتاب، تئاتر، میراث فرهنگی، موزه‌ها و کتابخانه ملی و تصویری که از فضای فرهنگی این کشور ارائه می‌دهد، شنیدنی و خواندنی است و حاکی از وضعیت نامطلوب الجزایر در عرصه فرهنگ است. ترجمه این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

ما در آستانه جشن‌های روز استقلال و جوانان هستیم، آیا برای این مناسبت برنامه‌ای تدارک دیده‌اید؟

در خصوص برنامه ریزی برای جشن‌های پنجاه و هشتمین سالروز استقلال و جوانان، در سطح وزارت خانه فکر کرده‌ایم تا این مناسبت ملی فرصتی باشد تا دستاوردهای فرهنگی پنجاه و هشت ساله در زمینه داستان نویسی، شعر، آثار فکری، هنری و هر آنچه در زمینه‌های فرهنگی و مادی به دست آورده‌ایم، تقدیم کرده و پنجاه و هشت سال آزادی را جشن بگیریم. این فرصتی برای ارزیابی طرح‌های فرهنگی است تا تصوری واضح و روشن از آن داشته باشیم.

هر آنچه تا به حال به ثمر رسیده و آنچه نیازمند تعدیل و بازبینی است و نیز طرح‌هایی که باید رها شود و یا از نو شروع شود. هنرمندان و داستان نویسان گردهم آیند و از آرمان‌ها و آرزوهای‌شان سخن بگویند و از آنچه تا به حال به ثمر رسانده و به دست آورده‌اند.

اضافه بر این در لابلای برنامه‌ها برخی فعالیت‌های فرهنگی را اجرا خواهیم کرد، مثل بازار عکاظ که با مشارکت مجموعه‌ای از فعالان فرهنگی و اعضای جمعیت‌های فرهنگی و اتحادیه کتاب انجام خواهد شد.

"می خواهیم که برنامه‌هایمان کاملاً فرهنگی باشد و تنها اختصاص به وزارت فرهنگ نداشته باشد، بلکه همه فعالان عرصه اندیشه و فرهنگ را دربرگیرد"لازم به یاد آوری است که تحقق برنامه‌های این مناسبت با مشورت و مشارکت فعالان فرهنگی مثل شورای عالی اسلامی، فرهنگستان زبان عربی، اتحاد عالی زبان آمازیغی، اتحادیه نویسندگان و ناشران کتاب شکل گرفته است. می خواهیم که برنامه‌هایمان کاملاً فرهنگی باشد و تنها اختصاص به وزارت فرهنگ نداشته باشد، بلکه همه فعالان عرصه اندیشه و فرهنگ را دربرگیرد. این مناسبت‌ها همچنین فرصتی برای گردهم آیی و همکاری‌های مشترک است. همه درک کرده‌اند. ما باهم تلاش می‌کنیم تا به اهداف فرهنگی مشترک دست یابیم.

کار همگانی از اهمیت بیشتری برخوردار است و فعالیتی بر علیه دیگران نیست. یک هدف واحد و والا، پس بهتر است که با هم کار کنیم.

دیدگاه‌تان درباره اجرای سیاست‌های فرهنگی جدید چیست؟

می‌خواهیم وزارت فرهنگ را در مسیر جدیدی بیندازیم. معتقدم حسن نیت وجود دارد و این پایه و اساس کار است زیرا بدون نیت صادقانه هیچ عملی شکل نمی‌گیرد و به سرانجام نمی‌رسد و این حسن نیت وجود دارد و ما می‌توانیم با جدیت دنبال آن برویم. جدیت در مشارکت دادن همگان است، بدون اینکه بخواهیم برخی را کنار گذاشته و از صحنه دور کنیم. این پایه‌ای اساسی است.

"یک هدف واحد و والا، پس بهتر است که با هم کار کنیم.دیدگاه‌تان درباره اجرای سیاست‌های فرهنگی جدید چیست؟می‌خواهیم وزارت فرهنگ را در مسیر جدیدی بیندازیم"به نظرم این مهم است که به همه اجازه دهیم که سخن خود را بگویند، همه اهل فرهنگ چه در پایتخت و چه دور از آن و نیز فرصت دادن به همه نسل‌ها. در سال‌های گذشته کارهای بزرگی انجام شده است ولی فرصت قدردانی از این دستاوردها فراهم نشده است، اکنون فرصتی است که نسبت به فضیلت‌های همه شخصیت‌های بزرگی که در بنای میراث فرهنگی الجزایر در تمامی سطوح نقش داشته‌اند تقدیر شود، بسیاری اوقات فقط از کتاب، شعر و رمان می‌گوییم ولی زمینه‌های دیگری هم هست، مثل میراث فرهنگی، خط، موسیقی و نقاشی که غالباً در حاشیه می‌مانند. اینها هم شایسته توجه و تقدیر هستند.
سالروز استقلال، فرصتی برای بازخوانی و تقدیر از تمامی میراث‌های فرهنگی است. تا حرکتی واقعی و تصویری روشن از آن ایجاد شود.

به تازگی سلسله دیدارهایی را با فعالان عرصه کتاب شروع کرده‌اید. عرصه کتاب که در دوران انتشار ویروس کرونا به رکود بزرگی دچار شده است.

چه گام‌هایی برای نجات کتاب در پیش خواهید گرفت؟

درست است، بیماری کرونا در تحکیم بحران کتاب نقش داشته است ولی این بحران قدیمی است و ویروس کرونا تنها بر حجم آن افزوده است. همچنان که بحران هنرمندان و نویسندگان را نیز افزایش داده است ما فقط دنبال راه حل برای مشکلات مربوط به کرونا نیستیم، بلکه راه حل‌های ریشه‌ای مشکل کتاب مدنظر است. با تأکید می‌گوییم که قبل از وزارت ما کارهایی انجام می شده اما این کارها با واقعیت‌ها فاصله داشته است. باید به اجرای افکار خوب و زیبا در سیاست گذاری عمومی کتاب در الجزایر سرعت بخشید به همین خاطر به کمیته‌ای که برای پایه‌ریزی راه حل‌هایی برای مشکل کتاب تشکیل شده دستوراتی داده‌ام. تدوین قانون برای صنعت کتاب کاری مشکل است و الآن در توان ما نیست.

"معتقدم حسن نیت وجود دارد و این پایه و اساس کار است زیرا بدون نیت صادقانه هیچ عملی شکل نمی‌گیرد و به سرانجام نمی‌رسد و این حسن نیت وجود دارد و ما می‌توانیم با جدیت دنبال آن برویم"قانون کتاب فعلی خوب است و می‌تواند در عرصه کتاب تحول ایجاد کند، این قانون مسائل مختلفی را دربر می‌گیرد، مثل نشر، توزیع و واردات کتاب. این قانون با بخش‌های مختلف سروکار دارد مثل: تجارت، آموزش و پرورش و مسائل مالی و اقتصادی.

مشکل فعلی اجرای قانون است. وقتی دیدم با گذشت هفت سال هنوز این قانون به مرحله اجرا گذاشته نشده است وحشت زده شدم. حرف و وعده بس است. می‌خواهم در نزدیک‌ترین زمان و به سرعت، آیین نامه‌های اجرایی صادر شود تا صنعت کتاب به گونه‌ای حقیقی جان بگیرد و شاغلان در عرصه کتاب زمینه‌های مناسب برای کار پیدا کنند.

به این شکل قانون کتاب معنای حقیقی خود را می‌یابد. من یقین دارم که پس از صدور آئین نامه‌های اجرایی بازار کتاب معنای حقیقی خود را باز می‌یابد.

از سوی دیگر ما به کتاب فروشی‌ها به عنوان عامل توزیع کتاب می‌پردازیم. این از مشکلات اساسی بازار کتاب است. مشکل توزیع و عدم خروج کتاب از پایتخت و اینکه نمایشگاه بین المللی کتاب تنها بازار عرضه کتاب باشد، امری غیر عادی است که باید آن را پشت سر گذاشت. می‌خواهیم که کتاب در تمامی طول سال در دسترس باشد.

"جدیت در مشارکت دادن همگان است، بدون اینکه بخواهیم برخی را کنار گذاشته و از صحنه دور کنیم"به همین خاطر در اندیشه حل مشکل کتاب فروشی‌ها هستم و می‌خواهم با هماهنگی سایر بخش‌ها مثل مسکن، دارایی و تجارت گامی به جلو بردارم. این بخش‌ها هم آمادگی دارند تا صنعت کتاب را متحول ساخته و حمایت کنند تا بازاری حقیقی برای آن تشکیل یابد. من مطمئنم که همه همکاری خواهند کرد. ما راه حل‌های ریشه‌ای ارائه خواهیم کرد تا فضای جدیدی برای کتاب در الجزایر ایجاد شود.

در پرتو این نگاه جدید تصور شما از هنر تئاتر چیست؟

ما فعلاً روی ۳ طرح اساسی کار می‌کنیم: تئاتر، میراث فرهنگی و کتاب. از فرصت ایام قرنطینه و تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و خلاصه شدن این فعالیت‌ها در فضای مجازی، استفاده کرده، دست به اصلاحات در این سه زمینه زدیم.

الآن در دولت سه طرح وجود دارد. اول: قانون نمایش‌های شهری که ساختار تئاتر را شکل می‌دهد. دوم: بهره‌برداری و عقد قرارداد با مدیران تئاتر. به همین خاطر تعیینات و تأکیدات با تأخیر روبرو شده است. می‌خواهیم به هر مدیری یک تئاتر واگذار کنیم و با او قرارداد بهره برداری امضا کنیم.

"به نظرم این مهم است که به همه اجازه دهیم که سخن خود را بگویند، همه اهل فرهنگ چه در پایتخت و چه دور از آن و نیز فرصت دادن به همه نسل‌ها"این قراردادها مدتدار است و باز نیست. در این قراردادها شرط بهره برداری در نظر گرفته می‌شود که باید در مدت زمان مشخصی تحقق یابد. ما همچنین درنظر داریم که نمایش‌ها را به سوی تئاتر کودکان سوق دهیم. لذا با وزارت آموزش و پرورش وارد کار شده‌ایم تا تئاتر مدرسه‌ای را احیا کنیم.

تدابیری هم در زمینه میراث فرهنگی در پیش گرفته‌اید ممکن است از تفاصیل آن با خبر باشیم؟

در زمینه میراث، کارگاهی را با استاد عبدالرحمان خلیفه و مؤسسات تابع وزارت فرهنگ برگزار کردیم تا نقشه آثار تاریخی را تهیه کنیم. نقشه فعلی میراث فرهنگی و آثار تاریخی ما، کار مورخ فرانسوی ستون غزال است که سال ۱۹۲۵ آن را تدوین کرد.

از آن تاریخ تا به امروز با وجود همه کشفیات جدیدی که روزانه اتفاق می‌افتد، هنوز این نقشه به روز نشده است.

امیدوارم در سال ۲۰۲۰ سنگ بنای اولیه این نقشه الجزایری آماده شود تا در آینده بتوانیم به تدریج آن را کامل کنیم یا حد اقل از این وضعیت سیاه سال ۱۹۲۵ عبور نماییم. نقشه قدیمی که هیچ اثری از کار الجزایری‌ها در آن وجود ندارد. ما می‌خواهیم نقشه‌ای الجزایری با هویتی ملی و روز آمد از میراث تاریخی خود داشته باشیم. هر روز آثار تاریخی جدیدی کشف می‌شود، اما ارزش گذاری و جمع آوری آن تا به حال انجام نشده است. لذا من این موضوع را بسیار حیاتی یافته و به سرعت بدان پرداختم.

"تا حرکتی واقعی و تصویری روشن از آن ایجاد شود.به تازگی سلسله دیدارهایی را با فعالان عرصه کتاب شروع کرده‌اید"این نقشه خیلی مهم است و من بسیار مشتاقم تا طی این سال (۲۰۲۰) آن را به سر انجام برسانم تا آثار کشف شده جدید بدون ثبت نمانده و مورد بی‌توجهی قرار نگیرد.

جایگاه موزه‌های ملی در این نگاه جدید کجاست؟

قانون شماره ۹۸۰۴ وجود دارد که از سال ۲۰۱۳ نیازمند بازبینی بوده است. یک کارگروه شامل کارشناسان وزارت فرهنگ و کارشناسان خارج از وزارت همراه مدیران میراث روی آن کار کرده و تعدیلاتی در آن به انجام رسانده‌اند. اهمیت این قانون برای افراد ناآشنا زیاد است. ما چند ماده بر آن افزوده‌ایم که در ارزش گذاری و بهره برداری از موزه‌ها کمک می‌کند. زیرا میراث مادی به ویژه در الجزایر، اگر ترمیم شود شبیه امری مقدس است.

ولی از آن استفاده نمی‌کنیم، حتی رابطه شهروند الجزایری با آن رابطه‌ای همراه با تردید است. برخی مردم می‌پرسند چرا دولت نسبت به این سنگ‌های قدیمی اهتمام می‌ورزد، اینها چه ارزش دارد؟ اما اگر این میراث منبع درآمد اقتصادی الجزایری‌ها باشد، همین شهروند اولین مدافع میراث مهم تمدنی خواهد بود. باید بدانیم که الجزایر دارای دو میلیون (ظاهراً منظور خانم وزیر دو هزار است) سال تمدن است و همه این تمدن باید منبع توسعه اقتصادی حقیقی این کشور قرار گیرد. البته اگر به شکلی مناسب راه بهره برداری از آن را بلد باشیم. این قانون موجود تنها برای کار نگهداری و تقدیس این میراث مناسب بود تا به آن دست نزنیم و لذا موادی بر آن اضافه کردیم که آن را به گونه‌ای بازسازی کند که درآمدزایی اقتصادی را هم موجب شود.

این به طور طبیعی و به طور کلی جزء سیاست‌های دولت است.

"چه گام‌هایی برای نجات کتاب در پیش خواهید گرفت؟درست است، بیماری کرونا در تحکیم بحران کتاب نقش داشته است ولی این بحران قدیمی است و ویروس کرونا تنها بر حجم آن افزوده است"ما تلاش می‌کنیم که از اقتصاد خام فروشی که از ابتدای استقلال با آن آشنا هستیم، عبور کرده فرهنگ را منبع پیشرفت و توسعه حقیقی اقتصاد قرار دهیم. فرهنگ اگر دارای طرح‌های واقعی و اندیشه‌های جدید باشد، ظرفیت این تحول را دارد و می‌تواند جزئی از توسعه اقتصادی قرار گیرد فلذا تغییراتی که در حال حاضر در سطح مدیریت میراث انجام می‌دهیم، از رهگذر آن به نسل جوانی که بیرون از چارچوب‌های قدیمی است و به شکلی نو می‌اندیشد، فرصت ارائه می‌دهیم، نسل جوانی که نسبت به مواریث فرهنگی غیرتمند است و می‌خواهد که این مواریث منبع درآمد و ثروت برای کشور باشد. این امر به طور جدی امکان پذیر است و آرزو می‌کنم تحقق یابد. این ایده هنوز راه زیاد در پیش دارد و الآن در سطح دولت مطرح است، مطمئنم پس از طی مراحل قانونی به مراحل بعدی اجرایی آن منتقل خواهیم شد.

تلاش می‌کنیم که موزه‌ها را متناسب با عصر حاضر ساماندهی کنیم و هدف ما این است که موزه‌هایمان مثل تمامی موزه‌های جهانی باشد، از آنها بازدید کرده بهره ببریم؛ از گردش در آثار تاریخی لذت ببریم و آنچه را که ما را به یاد گذشته تاریخمان می‌اندازد جمع آوری کنیم. وضعیت فعلی این اهداف را تشویق نمی‌کند، حتی اگر مدیران را تغییر داده و مدیران جدیدی آشنا به زمانه روی کار آوریم.

این رویکرد جدیدی است که در پیش گرفته‌ایم و آن را به اطلاع همه مدیران موزه‌ها رسانده‌ایم.

نقش کتابخانه ملی در پرتو این نگرش جدید چیست، آیا این کتابخانه به جایگاه اصلی‌اش در روشنگری فرهنگی باز می‌گردد؟

کتابخانه ملی مرکز روشنگری فرهنگی نیست. ما مؤسسه‌ای داریم که این نام را دارد و وظیفه‌اش روشنگری است. کتابخانه ملی باید به وظیفه اصلی‌اش که کتاب است بپردازد. درست است که در سال‌هایی برخی پیشرفت‌ها داشته و روشنگری فرهنگی کرده است، اما وضعیت فعلی‌اش به خاطر مشکلات ساختمانی امکان ارائه خدمات مورد نظر را نمی‌دهد. این کتابخانه از سال ۲۰۱۵ تا به حال مدیر ندارد.

"همچنان که بحران هنرمندان و نویسندگان را نیز افزایش داده است ما فقط دنبال راه حل برای مشکلات مربوط به کرونا نیستیم، بلکه راه حل‌های ریشه‌ای مشکل کتاب مدنظر است"کار اصلی در زمان حال، تعیین مدیری در سطح کتابخانه ملی و اداره جدیدی در سطح آن است تا به حرکت با نشاط بپردازد. مهمتر از این بازسازی ساختار بیمار آن است تا به سطح مورد انتظار از کتابخانه ملی برسد. همه این امور مانع از آن نمی‌شود که من به طور جدی به کتابخانه ملی دیگری بیندیشم که در سطح الجزایر و سابقه تمدنی‌اش باشد.

ملاحظات

کشور الجزایر در مجموع از نظر علمی و فرهنگی کشور با نشاطی به شمار نمی‌رود. سطح کتاب و کتاب خوانی پایین است، شمارگان نشر کتاب بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ است؛ بازار کتاب که معمولاً پاتوق اهل فرهنگ است در این کشور وجود ندارد، به گفته رییس اتحادیه ناشران تعداد انتشاراتی‌های واقعی این کشور ۵۰ تا ۱۰۰ انتشاراتی است. ازصنعت فیلم فعال برخوردار نیست، اکثر سینماها (بجز سینماهای دولتی) تعطیل شده هستند.

برخی صاحبان سالن‌های سینما، تغییر شغل داده و سالن سینما را به رستوران تبدیل کرده‌اند. دانشگاه‌های الجزایر حتی در قاره آفریقا هم صاحب رتبه نیستند و در سطح جهان در زمره نام‌های پایانی فهرست قرار دارند. به این صورت عرصه فرهنگ در این کشور همچون سایر عرصه‌ها در رکود به سر می‌برد.