پشت پرده رانت «بهین یاب» با جهش دلار فاش شد

خبرگزاری تسنیم: حدود ۹ سال از شروع به کار سامانه «بهین یاب» گذشته است؛ سامانه‌ای که قرار بود بر ورود خریداران و فروشندگان محصولات اساسی نظارت و بازبینی کند، اما به معبری برای رانت خواری دلالان و تولید کننده نما‌ها تبدیل شده و به این ترتیب، امکان دستیابی تولیدکنندگان واقعی به محصول مورد نیاز خود دشوار شده است.

علی بخشنده، کارشناس بازار سرمایه با انتقاد از عملکرد رانت زای سامانه «بهین یاب» تأکید دارد که علاوه بر تغییر برخی قوانین باید نحوه فعالیت این سامانه تغییر کند و نظارت بر آن تشدید شود.

او افزایش قیمت دلار را عاملی برای تشدید فعالیت رانت خواران برای نفوذ به سامانه بهین یاب وزارت صمت و کسب سهمیه خرید می‌داند و بر ضرورت انسداد دریچه‌های این نفوذ از طریق سامانه بهین یاب تأکید دارد. گفت و گوی تسنیم با بخشنده را در ادامه می‌خوانید:

* وزارت صمت سامانه «بهین یاب» را فعال کرد تا نحوه دریافت مواد اولیه را مدیریت کند، اما منتقدان به ناکارآمدی این سامانه در ممانعت از نفوذ دلالان به بازار اشاره دارند. این ارزیابی را چقدر مبتنی بر واقعیت می‌دانید؟

اگر معاملات پتروشیمی در سال ۸۸ را پیگیری کنید خواهید دید که هیچ محدودیتی برای ورود خریداران به بورس کالا وجود نداشت. با شروع به کار سامانه «بهین یاب» و البته دخالت‌ها بر روند قیمت کالاها، برخی دلالان و واسطه‌ها، شرکت‌های صوری راه اندازی و یا کارخانه‌هایی را اجاره کردند تا بتوانند در این بازار فعالیت کنند. فسادی که در این رابطه به وجود آمد باعث شد تا تخصیص سهمیه‌ها به صورت بهینه انجام نگیرد.

"این ارزیابی را چقدر مبتنی بر واقعیت می‌دانید؟اگر معاملات پتروشیمی در سال ۸۸ را پیگیری کنید خواهید دید که هیچ محدودیتی برای ورود خریداران به بورس کالا وجود نداشت"به عنوان مثال، شرکتی که واقعاً تولیدکننده بود در ماه تقاضای ۳۰۰ تن از محصولات را داشت، اما سامانه بهین یاب برای آن‌ها ۱۰۰ تن در نظر می‌گرفت، ولی شرکتی که تازه تأسیس بود و تولید خاصی نیز نداشت از طرق مختلف، توانست سهمیه زیادی را به دست آورد. در واقع، عملکرد «بهین یاب» عامل ایجاد رانت برای دلالان است. البته در یک سال گذشته تلاش شد که سامانه بهین یاب را پالایش کنند و با همین هدف، برخی سهمیه‌ها کاهش یافت، اما هنوز ضرورت اصلاح عملکرد این سامانه و توزیع بهینه و عادلانه سهمیه‌ها جدی است.

*راهکار اصلاح سامانه بهین یاب چیست؟

باید در مورد بهین یاب نظارت‌های خاص وجود داشته باشد. اکنون نظارت‌هایی مانند آمار تولید، فهرست بیمه کارکنان یا حتی میزان مصرف برق کارخانه‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند، اما متأسفانه همچنان راه فرار باز است و سوءاستفاده‌های زیادی از این سامانه صورت می‌گیرد.
هم اکنون با فاصله زیادی که بین دلار نیمایی و دلار آزاد وجود دارد، تقاضای کاذب برای خرید مواد اولیه زیاد است و باید برای آن فکری کرد، از جمله برای متعادل کردن قیمت‌ها باید در فرمول قیمت‌گذاری تجدید نظر کنند.

*درباره فرمول قیمت گذاری بیشتر توضیح می‌دهید؟

مثلاً محصولات پتروشیمی براساس «قیمت‌های جهانی و دلار نیمایی» تعیین قیمت می‌شود، اما چون بین قیمت دلار آزاد و دلار نیمایی فاصله زیادی وجود دارد این فرمول باعث می‌گردد در زمانی که دلار آزاد گران می‌شود، قیمت پایه رسمی که بر مبنای دلار نیمایی است تفاوت فاحشی پیدا کند و همین اختلاف قیمت کافی است تا دلالان جذب بازار شوند و معبر ورود آن‌ها به بازار، سامانه بهین یاب است.

*شما راهکار جدیدی ندارید؟

پیشنهاد بنده این است که دلار را بر اساس «دلار سنا» محاسبه کنند، اما تخفیف را از ۵ درصد به ۱۰ درصد افزایش دهند.

* دلیل اصلی به وجود آمدن سامانه «بهین یاب» کنترل بهینه بود، اما به نظر می‌رسد همین سامانه به نقطه‌ضعف بازار تبدیل شده است و مصرف‌کننده واقعی باید در این سامانه با دلالان برای دریافت سهمیه خرید کالا رقابت کند.

بله.

یکی از ایرادات مهم سامانه «بهین یاب»، این است که قانونی در آن وجود دارد که اگر شرکتی می‌خواهد وارد بهین یاب شود باید در شعاع ۱۲۰ کیلومتری شهر‌ها باشد، اما به‌طور مثال شهرک صنعتی پرند و یا شمس‌آباد در این فاصله نیستند درحالی‌که تولیدکنندگان بزرگی در آنجا وجود دارد، اما یک شرکت در یکی از شهر‌های دورافتاده که با ۱۰ درصد توان خود تولید محصول می‌کند به‌راحتی می‌تواند سهمیه خوبی بگیرد، چون در شعاع ۱۲۰ کیلومتری شهر قرار دارد.

* در خبر‌ها آمده که حتی برخی در رابطه با سامانه بهین یاب دستگیر شده‌اند...

بله. چند کارمند وزارتخانه در بخش بهین یاب، گلوگاه فساد ایجاد کرده بودند و سهمیه‌ها را جابه‌جا می‌کردند. ببیند؛ تا زمانی که در بازار ارز التهاب وجود دارد تقاضای کاذب هم خواهد بود. اسفند سال گذشته که بازار ارز متعادل بود و تفاوت بازار آزاد و بازار نیمایی در حدود ۵ درصد بود، تقاضا‌ها نیز مشکلی نداشت، اما به‌محض اینکه فاصله بین قیمت‌های دلار نیمایی و بازار آزاد بیشتر شد، رانت قیمتی و تقاضای کاذب نیز افزایش پیدا کرد. بازهم تأکید می‌کنم که باید برای فرمول قیمت‌گذاری فکر اساسی شود، همچنین باید کنترل بیشتری بر شرکت‌های خریدار و نحوه مصرف آنان اعمال شود.

*روال اعلام سهمیه‌ها از سوی وزارت صمت به بورس کالا چگونه است و چرا برخی مواقع بورس، مقصر ورود دلالان جلوه داده می‌شود؟

روال کار سامانه به این‌گونه است که سهمیه‌ها هر روز از طرف وزارت صمت برای بورس کالا فرستاده می‌شود و بورس نیز آن را بر روی سیستم به روز می‌کند، یعنی بورس به‌هیچ عنوان، دخل و تصرفی در سهمیه‌ها ندارد، اما متأسفانه، برخی افراد همواره طی سال‌های اخیر تلاش می‌کنند به دلیل شفافیتی که در معاملات بورس وجود دارد و این شفافیت به سود آن‌ها نیست، بورس را مورد هجمه قرار دهند؛ البته به نظر می‌رسد این ادعا‌ها به دلیل انتشار اطلاعات از نحوه کار و معاملات و همچنین کارنامه بورس کالا، مورد توجه مسئولان قرار نمی‌گیرد.