ائمه جمعه درباره عدالت باید آسیب شناسی کرده و راه حل ارائه کنند

خبرگزاری مهر- گروه دین و آیین_ فاطمه علی آبادی: فریضه شکوهمند «نماز جمعه»، یکی از جلوه‌های بُعد سیاسی اجتماعی اسلام است. این مراسم، منبر ندای اسلام و دعوت به تهذیب نفس و بصیرت مسلمانان و روشنگری افکار محسوب می‌شود که بعد از پیامبر اکرم (ص) و در عصر خلفای بنی

امیه و بنی‌عباس تبدیل به وسیله‌ای در جهت اهداف قدرت‌های جور گشت و خطبای جمعه، رسالت حق گویی و تقوا آموزی را از یاد بردند و بیشتر سخنگوی حکّام و سلاطین جور و مبلّغ اهداف کامجویانه آنان شدند. بر همین اساس علمای شیعه برخی اقامه نماز جمعه را در عصر غیبت لازم ندانستند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی این سنت اسلامی که سال‌ها متروک و مهجور مانده بود، دیگر بار احیا شد و سنگرهای نماز جمعه، پایگاه و جایگاه حراست و حمایت از قرآن و نظام اسلامی و محور وحدت مردم و سنگر دفاع از ارزشهای انقلاب گردید. امام راحل، نقشی بسزا در احیاگری این سنت دینی داشت.

بر همین اساس برای واکاوی فراز و فرودهایی که اقامه نماز جمعه در طول تاریخ به ویژه در دو قرن اخیر وجود داشته با قاسم تبریزی نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:

*برگزاری نماز جمعه از دوران پیامبر اکرم (ص) تا پیروزی انقلاب اسلامی چه دوره‌هایی را گذرانده است؟

تاریخ نماز جمعه را به چهار مرحله می‌توان تقسیم کرد؛ اولین مرحله دوران پیامبر (ص) است.

"خبرگزاری مهر- گروه دین و آیین_ فاطمه علی آبادی: فریضه شکوهمند «نماز جمعه»، یکی از جلوه‌های بُعد سیاسی اجتماعی اسلام است"اولین اقدام آن حضرت پس از هجرت به مدینه برگزاری نماز جمعه بود. پیامبر (ص) دو سوره جمعه و منافقون را به نماز جمعه اختصاص دادند که این نشانگر اهمیت نماز جمعه است. در سوره جمعه تشریح مکتب، تزکیه، تعظیم مردم، رشد و آگاهی جامعه مطرح می‌شود و در سوره منافقون دشمن شناسی و شناخت منافقین و راه و روش انحرافی آنها مورد تاکید قرار دارد. این موضوعات مسائلی است که جامعه همواره به آن مبتلا است از این جهت باید در نماز جمعه مورد توجه قرار بگیرد. مسئله نفاق یک مسئله عمومی است و به دوران خاصی اختصاص ندارد.

در صدر اسلام عده‌ای منافق وجود داشتند و در زمان پهلوی عده‌ای دیگر و یک زمانی هم سازمان مجاهدین خلق این کار را انجام می‌دادند.

نماز جمعه نمازی است که همه افراد شهر باید در آن شرکت کنند و این شهر از نظر فقهی مسافت مشخصی دارد. نماز جمعه در حقیقت

اجتماع عمومی شهر است. خطبه اول نماز به آموزش و سفارش تقوا، تزکیه، تربیت و تعلیم می‌پردازد. درگذشته برخی از بزرگان سعی داشتند با بیان تفسیر یک سوره یا یک آیه از قرآن یا فرازی از نهج‌البلاغه و سخنان اهل بیت (ع) این خطبه را ایراد کنند. خطبه دوم نیز به بررسی و تحلیل اوضاع سیاسی جهان اسلام، جامعه و امت اسلامی و مشکلاتی که جامعه با آن مواجه است اختصاص دارد.

"پیامبر (ص) دو سوره جمعه و منافقون را به نماز جمعه اختصاص دادند که این نشانگر اهمیت نماز جمعه است"بر این اساس نماز جمعه یک میعادگاه عبادی سیاسی محسوب می‌شود.

دوران بعدی دوران سلطه بنی‌امیه و بنی‌عباس است که حکام غاصب و ظالمی بودند، در این دوران شیعه نماز جمعه را به عنوان یک واجب تلقی نکرد. به این خاطر که امام جمعه باید از حاکم و دولت اسلامی نیز نام ببرد و در آن شرایط سخت امکان چنین کاری نبود. مگر در مکان‌های خاصی که شیعه موقعیتی پیدا می‌کرد می‌توانست نماز جمعه را بدون نام بردن از حاکم وقت برگزار می‌کرد. این وضعیت تا زمان صفویه ادامه داشت. در زمان صفویه زمانی که علمای بزرگ از جبل عامل و هرات در اصفهان جمع شدند و موقعیت برای طرح اسلام و مبانی شیعه مناسب شد برخی از بزرگان به اقامه نماز جمعه پرداختند.

از این زمان نماز جمعه به عنوان یک اصل اسلامی احیا شد و ائمه جمعه بدون دخالت حکومت و از طرف علما انتخاب می‌شدند.

دو مسئله در این خصوص وجود دارد؛ مسئله اول تعارض بنیادین است مانند دوران پهلوی و مسئله دوم انتقاد به نواقص موجود است و آن زمانی است که اساس حکومت سالم است مانند عصر حاضر و دوران جمهوری اسلامی و مشکل در فرعیات است. در دوره قاجار اگر چه مشکلاتی از جمله نفوذ بیگانگان در حکومت وجود داشت اما حاکمیت معاند و معارض با اصل اسلام نبود. حاکمیت به دنبال قطع اسلام و از بین بردن دین نبود از این جهت اگر شخصیتی مانند ملاعلی کنی یا میرزای شیرازی در برابر دیکتاتوری مثل ناصرالدین شاه می‌ایستادند، این ناصرالدین شاه بود که کوتاه می‌آمد. در دوران صفویه بزرگانی همچون ملأ محسن فیض و علامه مجلسی امام جمعه بودند که به اقامه و ایراد خطبه‌های نماز جمعه می‌پرداختند.

*دلیل این کوتاه آمدن حکومت چه بود؟

دلیلش قدرت روحانیت بود، حکومت مجبور بود با روحانیت و دین تعامل داشته باشد چرا که حکومت وابسته به قدرت داخلی بود و باید پایگاه خود را در جامعه حفظ می‌کرد.

*آیا می‌توان گفت یکی از دلایل در نیفتادن حکومت با علما این بود که علما افکار عمومی مردم را در دست داشتند؟

بله. آن زمان هنوز نفوذ و سلطه استعمار را در کشور نداشتیم.

"در سوره جمعه تشریح مکتب، تزکیه، تعظیم مردم، رشد و آگاهی جامعه مطرح می‌شود و در سوره منافقون دشمن شناسی و شناخت منافقین و راه و روش انحرافی آنها مورد تاکید قرار دارد"حضور داشتند اما حضورشان کمرنگ و پنهان بود. استعمار در ایران علنی نبود. در این دوره نمازهای جمعه کمی روشن‌تر و وسیع‌تر برگزار می‌شد. شخصیت‌های برجسته‌ای مانند آیت الله سید عبدالحسین لاری در این دوره زندگی کردند، ایشان هم خود شخصاً نماز جمعه اقامه می‌کرد و هم برای شهرهای اطراف لارستان و فارس امام جمعه تعیین می‌کرد. آیت الله لاری معتقد به حاکمیت اسلامی بود ایشان با قدرت عمل می‌کردند و از این جهت قاجار نمی‌توانست با او برخورد کند.

علمایی مانند میرزا جهانگیر خان قشقایی در اصفهان، ملأ علی کنی، خاندان مجتهدی در تبریز، میرزا حسین مجتهد خویی و بسیاری دیگر از علما در این دوران نماز جمعه می‌خواندند بدون اینکه حاکمیت برای آنها مشکلی به وجود بیاورد. حتی میرزا حسین مجتهد خویی بحث امر به معروف و نهی از منکر را در خطبه‌های نماز مطرح می‌کرد اما با این حال حاکم وقت نمی‌توانست در برابر ایشان عرض اندام کند چرا که علما در متن جامعه نفوذ و جایگاه بسیار خوبی داشتند.

در این دوره در جای جای کشور نماز جمعه برگزار می‌شد. مراجع و فقها رسائلی تحت عنوان وجوب نماز جمعه یا عدم وجوبش در مباحث فقهی به رشته تحریر درآوردند. از جمله می‌توان به کتاب رسائل نماز جمعه حجت الاسلام رسول جعفریان اشاره کرد.

این شرایط تا پایان قاجار ادامه داشت تا زمان انقلاب مشروطیت که جریان غرب‌گرا بر نهادهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و نظامی مسلط شد و محدودیت‌هایی برای علما به وجود آمد. تا جایی که در این دوره ترور امام جمعه در آذربایجان توسط حزب دموکرات تقی زاده اتفاق افتاد.

"این موضوعات مسائلی است که جامعه همواره به آن مبتلا است از این جهت باید در نماز جمعه مورد توجه قرار بگیرد"با کودتای سوم اسفند ۱۲۲۹ توسط انگلیسی‌ها ورق به کلی برمی‌گردد و حاکمیت وابسته به اجنبی به دنبال نفی اسلام، دین و روحانیت است. در این دوره بسیاری از نمازهای جمعه با فشار حکومت تعطیل شد. برخی هم که موفق به اقامه نماز می‌شدند خطبه‌ها را به زبان عربی ایراد می‌کردند. مانند آیت الله سید محمد تقی خوانساری، ایشان که نماز جمعه را واجب می‌دانستند با توجه به شرایط خطبه‌ها را به عربی می‌خواندند.

*با توجه به اینکه خطبه‌های ایشان عربی ایراد می‌شد آیا مردم از این نوع نماز جمعه‌ها استقبال می‌کردند؟

در آن زمان برای مردم فضیلت نماز جمعه در حد نصیحت شنیدن بود و افرادی هم که معانی و مفاهیم را می‌فهمیدند از خطبه‌ها استفاده می‌کردند. آیت الله محمد علی اراکی نیز دو خطبه کوتاه عربی می‌خواندند.

از دیگر علمایی که در این دوران نماز جمعه می‌خواندند می‌توان به آیات الله انگجی و میرزا رحیم ارباب اشاره کرد.

*در این فضا، علما چقدر می‌توانستند مردم را با خودشان همراه و افکار عمومی را به سمت مبارزه با ظلم و ستم هدایت کنند؟

خیلی اندک. در آن شرایط سخت، بودن نماز جمعه بهتر از نبودنش بود آن هم در زمانی که امکان هیچ کاری وجود نداشت. نماز جمعه حداقل می‌توانست عده‌ای را جمع کند گاهی شاید صد نفر هم به نماز نمی‌آمدند، خیلی‌ها می‌ترسیدند که در نماز شرکت کنند.

*سخت‌ترین دوران اقامه نماز جمعه در دو قرن اخیر مربوط به کدام دوران است؟

امام جمعه به مثابه پدر جامعه است که نسبت به مردم و جامعه وظایفی دارد اما در این دو قرن امام جمعه همانند پدری که محبوس است و کاری نمی‌تواند انجام دهد به وظایف خود عمل کرد. برای مثال در دوره رضاخان و محمدرضا پهلوی روحانیت یا در زندان بود و یا خلع لباس و شکنجه و کشته می‌شد. سخت‌ترین مراحل نماز جمعه را می‌توان دوران پهلوی اول و دوم دانست.

"درگذشته برخی از بزرگان سعی داشتند با بیان تفسیر یک سوره یا یک آیه از قرآن یا فرازی از نهج‌البلاغه و سخنان اهل بیت (ع) این خطبه را ایراد کنند"بسیاری از علما و یاران امام مانند آیات طالقانی، مهدوی کنی، غفاری و سعیدی عمدتاً ممنوع المنبر بودند یا دستگیر شده و به زندان می‌افتادند.

*با توجه به شرایط بیان شده دستاورد نماز جمعه در این دوران چه بوده است؟

نماز جمعه در این دوران مکتب بود و مهمترین دستاوردهای آن انسان سازی است. همان تعداد کمی که در نماز جمعه‌ها شرکت می‌کردند هر کدام حامل پیام نماز جمعه برای خانواده، دوستان و اطرافیان خود بودند. از این جهت نماز جمعه علی رغم تمام محدودیت‌هایی که داشت سازندگی و اثرات مثبتی نیز داشت.

جو آن دوره به گونه‌ای بود که همه اختیارات در دست حکومت و همه محدودیت‌ها برای دین و روحانیت بود، مطبوعات به معنای گسترده وجود نداشت، بخشی از مردم غافل بودند بخشی دیگر هم جذب حکومت و تبلیغات آن شده بودند بخشی هم که آگاهی داشتند از زندانی شدن، شکنجه و تبعید می‌ترسیدند. در آن دوره یک دانش‌آموز ۱۱ ساله به خاطر یک انشا به زندان می‌افتاد. از این جهت شرایط برای ائمه جمعه نیز بسیار سخت بود.

اما امام جمعه تنها امام جمعه نبود بلکه فعالیت‌های بسیار گسترده‌ای مانند اقامه سه وعده نماز جماعت در روز، بیان تفسیر قرآن، فقه و احکام در مساجد و رسیدگی به مراجعات مردم در اختلافات خانوادگی، مالی و محلی را نیز برعهده داشت.

برخی از این بزرگان نیز نویسنده و اهل نگارش کتاب بودند. از این جهت نباید نماز جمعه را امر انتزاعی و خاص دید و امام جمعه را در نماز جمعه محدود کرد.

شرایط سخت و محدودیت‌ها تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. در مقایسه با دوران قاجار می‌توان گفت تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی قریب به ۵۸ سال ۹۹ درصد تعطیلی وجود داشت. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر حاکمیت اوضاع به طور کلی تغییر کرد. حاکمیت بعد از پیروزی انقلاب زیر نظر یک مرجع تقلید و ولی فقیه قرار گرفت که هدفش احیای اسلام، سنت‌های اسلامی، عدالت اجتماعی، جامعه سیاسی، قانون اساسی و نهادسازی اسلامی است.

"خطبه دوم نیز به بررسی و تحلیل اوضاع سیاسی جهان اسلام، جامعه و امت اسلامی و مشکلاتی که جامعه با آن مواجه است اختصاص دارد"از جمله سنت‌های اسلامی سنت نماز جمعه است. اولین نماز جمعه بعد از انقلاب به صورت رسمی توسط آیت الله سید محمود طالقانی در تهران برگزار شد. این تحولی عظیم در احیای یک سنت اسلامی بود، به دنبال آن برگزاری نماز جمعه در قم، مشهد، تبریز و شهرهای بزرگ و سپس سراسر کشور آغاز شد و امروز قریب به ۹۰۰ نماز جمعه در سراسر کشور برگزار می‌شود.

*با توجه به تجربه بیش از چهاردهه از برگزاری نمارجمعه پس از انقلاب اگر نماز جمعه نبود چه زیان‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بر جامعه وارد می‌شد؟

در پاسخ به این سوال ابتدا باید شرایط زمان را مورد بررسی قرار داد. در سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ که جریانات ضد دین مارکسیست‌ها، منافقین، ناسیونالیست‌ها و جریانات ضد دینی القائات مخربی در جامعه داشتند. در آن دوره حدود ۱۵۰ حزب و گروه و سازمان و بیش از ۵۰۰ مجله و نشریه عمدتاً معارض با اساس دین در ایران فعال بودند.

یکی از مراکزی که در برابر این هجمه‌ها می‌ایستاد و به جامعه آگاهی می‌داد نماز جمعه بود. از این جهت نماز جمعه مرکزیت داشت. مطالعه خطبه‌های نماز جمعه آن دوران خود یک دوره تاریخ سیاسی است و نشان از اهمیت ماجرا می‌دهد.

تشریح و بیان حقایق اسلام، تعلیم و تربیت، قرآن شناسی، دین شناسی، امام شناسی، معاد شناسی و مسائل اعتقادی در خطبه اول و تحلیل سیاسی، بیان مشکلات داخلی، مشکلات مردم و دولت، پرداختن به مسئله دفاع مقدس و جنگ از شاخصه‌های این خطبه‌ها است. کودتاهای داخلی و خارجی، مسئله منافقین و توطئه‌های داخلی و خارجی از جمله مسائلی بودند که در خطبه‌های نماز مطرح می‌شد و شخصیت‌هایی مانند آیات سیدعلی خامنه‌ای، امامی کاشانی، مهدوی کنی که دارای علم و آگاهی بالایی بودند خود به تهیه محتوای خطبه‌های نماز جمعه می‌پرداختند و بخشی از محتوا نیز توسط دفاتر ائمه جمعه تهیه می‌شد و امام جمعه مطالب را جمع بندی کرده و ارائه می‌کرد.

با توجه به پربار بودن خطبه‌ها و آگاهی بخشی که در نماز جمعه صورت می‌پذیرفت استقبال مردم برای شرکت در این گردهمایی سیاسی بسیار بالا بود. و می‌توان گفت این خطبه‌ها جامعه را در برابر هجمه‌های جریانات داخلی و خارجی حفظ می‌کرد.

"بر این اساس نماز جمعه یک میعادگاه عبادی سیاسی محسوب می‌شود.دوران بعدی دوران سلطه بنی‌امیه و بنی‌عباس است که حکام غاصب و ظالمی بودند، در این دوران شیعه نماز جمعه را به عنوان یک واجب تلقی نکرد"متأسفانه امروز در این جهت خلأهایی وجود دارد. بخشی از این خلأها به ائمه جمعه برمی‌گردد که گاهی فرصت نمی‌کنند محتوای لازم را تنظیم کنند و گاهی به عدم آگاهی کامل نسبت به معضلات داخلی و خارجی برمی‌گردد.

*عمده دلیل این عدم آگاهی از کجا نشأت می‌گیرد؟

عدم فرصت و مشغله‌های زیاد ائمه جمعه.

* خب ما در تاریخ نماز جمعه ائمه جمعه‌ای از جمله آیت الله طالقانی و آیت الله خامنه ای را نیز داشته‌ایم که شخصیت‌هایی پرکار و پر مشغله هستند چرا که خطبه‌های آنان پربار بوده است؟

ایشان یکی از خطبای بزرگ قبل از انقلاب هستند. بعضی از علما مانند آیت الله خامنه‌ای مایه علمی بسیار بالایی دارند و درک‌شان از تحولات بسیار زیاد است. این درک و تحلیل بسیار قوی با مطالعه و تفکر حاصل می‌شود. از این جهت یکی از مسئولیت‌های امام جمعه این است یا باید خود فرصتی برای مطالعه فراهم کند یا باید دفتری داشته باشد که مطالب را برایش تهیه کنند.

امام جمعه باید در خطبه‌ها رئوس مسائل مهم داخلی و خارجی را مطرح کند. از دیگر مسائلی که امام جمعه باید مطرح کند وظایف قوای سه گانه و سایر نهادها است وظایف و قوانین را مطرح و از این طریق مطالبات به حق مردم را در جهت درست هدایت کند.

امام جمعه باید از هدف اسلام و پیغمبران که همان اقامه قسط و عدل است، بگوید. باید بیان کند که هدف حاکمیت اسلامی گسترش عدالت اجتماعی و قسط در جامعه است. امام جمعه باید ابتدا اصل مسئله را از دیدگاه دین مطرح و سپس به آسیب شناسی آن بپردازد و به این مسئله توجه داشته باشد چرا اصول اسلامی مانند عدالت اجتماعی در جامعه محقق نشده است و اشکال از کجاست و سپس به ارائه راه حل بپردازد.

امام جمعه باید ابتدا اصل مسئله را از دیدگاه دین مطرح و سپس به آسیب شناسی آن بپردازد و به این مسئله توجه داشته باشد چرا اصول اسلامی مانند عدالت اجتماعی در جامعه محقق نشده است و اشکال از کجاست و سپس به ارائه راه حل بپردازد

خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «شما بهترین امتی هستید که بر امم دیگر خروج کردید تا امر به معروف و نهی از منکر کنید» و در آیه دیگری می‌فرماید «در بین شما باید کسانی باشند که امر به معروف و نهی از منکر کنند». امام صادق (ع) در تفسیر این آیه می‌فرمایند منظور آیه از کسانی که امر به معروف و نهی از منکر کنند علما و بزرگان جامعه هستند.

"به این خاطر که امام جمعه باید از حاکم و دولت اسلامی نیز نام ببرد و در آن شرایط سخت امکان چنین کاری نبود"بر اساس این آیات همه عامه مردم هم علما و بزرگان و مدیران اجرایی جامعه به طور خاص موظف هستند این واجب الهی را برپا دارند. اگر امر به معروف و نفی از منکر از جامعه حذف شود دیگر چیزی از جامعه اسلامی باقی نمی‌ماند و جامعه دچار ناآگاهی و انحطاط می‌شود. ائمه جمعه گاهی در سطح شهر و گاهی در سطح کشور این وظیفه را دارند که امر به معروف و نهی از منکر را زنده نگاه دارند.

*آیا با توجه به مطلب بیان شده می‌توان گفت امروز خطبه‌های نماز جمعه دارای این شاخصه‌ها و ویژگی‌ها است؟

نمی‌شود گفت همه این شاخصه‌ها را دارا است. برخی ائمه جمعه اهل مطالعه، فکر و آگاهی هستند اما در برخی مناطق متأسفانه رفع تکلیف می‌کنند. ستاد ائمه جمعه علاوه بر اینکه وظیفه دارد ائمه جمعه را شناسایی کند باید به فکر تغذیه فکری و محتوایی آنها نیز باشد.

بنده که به برخی از شهرستان‌ها سفر داشتم مشاهده کردم برخی ائمه جمعه مطلع، عالم و آگاه بودند و برخی توان علمی و عملی مورد نیاز را ندارند.

امام جمعه باید در شهر حضور داشته و از نزدیک با مشکلات مردم آشنا باشد. امام جمعه بزرگ شهر است به همین دلیل باید مانند یک پدر از مردم در امور مختلف گره گشایی کند. ائمه جمعه‌ای که خود توان علمی کامل را ندارند باید دفتری داشته باشند تا محققین، دبیران و فعالان سیاسی شهر به ایشان گزارش بدهند و ایشان جمع‌بندی گزارشات را مطرح کند.

*نماز جمعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا چه مقدار سرمایه سازی اجتماعی برای انقلاب داشته است؟

ارزیابی این مسئله باید با مطالعه شهر به شهر انجام شود. اما در نگاه کلی می‌توان گفت در یک شهر دورافتاده که مردم خیلی مطالعه نمی‌کنند یا جوان‌ها از فضای مجازی و ماهواره استفاده می‌کنند تنها نماز جمعه است که به مردم محتوای مناسب ارائه می‌کند. حتی اگر تعداد کمی هم در نماز جمعه شرکت کنند مطالبی که در نماز ارائه می‌شود ابتدا روی نمازگزاران اثر گذاشته و توسط آنها به دیگران نیز منتقل می‌شود.

*با توجه به ظرفیتی که انقلاب اسلامی ایجاد کرده نماز جمعه می‌توانست بیشتر از اینها در امر سرمایه سازی اجتماعی مؤثر باشد، آیا می‌توان گفت در این زمینه موفق نبوده است؟

این موضوع سه بخش دارد؛ بخش اول اینکه در نبود نماز جمعه چه خسارتی وارد می‌شود، دوم اینکه بودن نماز جمعه در حالت ایده آل و آرمان چه دستاوردهایی می‌تواند داشته باشد و سوم اینکه به کجا باید برسد.

"مگر در مکان‌های خاصی که شیعه موقعیتی پیدا می‌کرد می‌توانست نماز جمعه را بدون نام بردن از حاکم وقت برگزار می‌کرد"بر این اساس می‌توان گفت نماز جمعه موفقیت‌هایی داشته است اما مسلماً این موفقیت‌ها کافی نیست و نباید به این حد بسنده کرد. حوزه‌های علمیه در این خصوص وظیفه دارند طلابی توانمندی در این عرصه تربیت کنند، طلابی که بتوانند سکان نماز جمعه را در سال‌های آتی به دست گرفته و اهداف عالی آن را محقق کنند. همچنین سایت ستاد نماز جمعه می‌تواند با تولید محتوای علمی با استفاده از تفاسیر آیات قرآن و احادیث ائمه اطهار (ع) در این امر گامی مؤثر بردارد. امروز روحانی یکه محله تنها روحانی آن محل نیست و یک روحانی جهانی است بنابراین ضروری است محتوای علمی، کامل و جامعی در اختیار او قرار بگیرد.

بنابراین باید محتواهای بین‌المللی در اختیار امام جمعه قرار گیرد. ما در سفری که بعد از انقلاب به باکو داشتیم برخی از آنها می‌گفتند ما نماز جمعه اردبیل و تبریز را گوش می‌دهیم.

از این جهت عرصه کار ائمه جمعه بسیار وسیع است. اما باید توجه داشته باشند که نماز جمعه صرفاً نباید تریبون انتقاد باشد بلکه باید به راهکار و آسیب شناسی نیز بپردازد.

*نقش نماز جمعه را در مبارزه با فساد اقتصادی و فرهنگی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نماز جمعه می‌تواند از جهت تربیت افراد و ترویج تزکیه، تعلیم و خودسازی نقشی مؤثر در رفع فساد از جامعه داشته باشد. از طرف دیگر نقد و بررسی علل گسترش و ریشه‌یابی فساد اقدام مؤثر دیگری است که نماز جمعه بستر مناسبی برای مطرح کردن آن محسوب می‌شود. موفقیت یک حکومت به این است که فسادی در آن نباشد. مرحله اول در مبارزه با فساد، پیشگیری از فساد است و مرحله بعد برخورد قاطع با مفسدان است تا عبرتی برای دیگران باشد.

"در زمان صفویه زمانی که علمای بزرگ از جبل عامل و هرات در اصفهان جمع شدند و موقعیت برای طرح اسلام و مبانی شیعه مناسب شد برخی از بزرگان به اقامه نماز جمعه پرداختند"مفسد اقتصادی در جمهوری اسلامی تنها به بیت‌المال خیانت نکرده است بلکه به امنیت، اقتدار و استقلال مملکت نیز خیانت کرده و خسارت زده است.

*یکی از انتقاداتی که به نهاد نماز جمعه می‌شود این است که چرا افرادی که خیانت‌شان اثبات شده از تریبون نماز جمعه معرفی نمی‌شوند؟

نمی‌دانم. پاسخ به این سوال احتیاج به یک گزارش و خبر قطعی دارد. اما آنچه که مسلم است اینکه امام جمعه نباید در جامعه تشنج به وجود بیاورد. نماز جمعه وظیفه دارد وظایف قانونی مسئولان مختلف را بیان کند و از این طریق مطالبات به حق مردم را هدایت کند. امام جمعه نباید بین سکوت و تعارض حرکت کند.

امام جمعه باید بیان کند که توقع مردم از مجلس شورای اسلامی، دولت یا قوه قضائیه چیست و تکرار این مطالبات هر قدر هم که زیاد باشد باز هم لازم است. به قول شهید مطهری بخشی از اسلام تذکر است چرا که انسان با غفلت، جهل، غرور و مستی احاطه شده است.

انسان فطرتا عدالت خواه و آرمان گرا است. در مسائل اجتماعی و تربیتی تذکر لازم است و واعظ باید آرمان‌ها و ارزش‌ها را تکرار کند. باید از هدف انقلاب که مبارزه با ظلم، تباهی، سلطه آمریکا، انگلیس و صهیونیسم است برای جوانان از تریبون نماز جمعه گفته شود. اسلام برای اقامه عدالت اجتماعی آمده است.

"در دوره قاجار اگر چه مشکلاتی از جمله نفوذ بیگانگان در حکومت وجود داشت اما حاکمیت معاند و معارض با اصل اسلام نبود"عالی‌ترین حکومت بعد از پیامبر (ص)، حکومت امیرالمومنین (ع) بود حضرت امیر که زندگی ایشان مانند پایین‌ترین افراد جامعه بود به خاطر عدالتش به شهادت رساندند. صحبت از این آرمان‌ها و ارزش‌های والا جوانان را به نماز جمعه جذب می‌کند.

به نظر می‌رسد همانطور که همه اقشار جامعه نیاز به الگو و اسوه دارند ائمه جمعه نیز، نیاز به الگوی مناسب دارند. خوب است شرح حال، اندیشه، تفکر و شخصیت بزرگانی همچون آیت الله طالقانی، آیت الله مهدوی کنی، شهید سید اسدالله مدنی، آیت الله قاضی طباطبایی، آیت الله صدوقی و دیگر بزرگان برای ائمه جوان امروز بیان شود. طلبه و امام جمعه امروزی باید بداند موفقیت این بزرگان در چه بوده است.

نوع بیان کردن مهم است. صرفاً انتقال مطالب علما نمی‌تواند جوان را به نماز جمعه جذب کند بلکه امام جمعه باید مطالبی را که آموخته بر اساس نیاز جامعه و با بیانی نو و امروزی مطرح کند، که اگر چنین کند به طور قطع بر گوش جان مستمع نشسته و مورد استقبال قرار می‌گیرد.

مانند کاری که آیت الله جوادی آملی در تفسیر قرآن و نهج‌البلاغه انجام می‌دهند. تفسیر ایشان پاسخگوی سوالات فکری، ایدئولوژیکی و سیاسی جامعه است. این اثرگذاری با دو شاخصه تقوا و مطالعه و تحقیق میسر می‌شود. اساساً دو بال حرکت روحانی علم و تقوا است. جامعه پذیرای چنین عالمانی هست.